ΑΠΟΝΟΜΗ ΒΡΑΒΕΙΩΝ JEAN MOREAS 2021 - Τα Βραβεία και τα Σκεπτικά

 

ΑΠΟΝΟΜΗ ΒΡΑΒΕΙΩΝ 

JEAN MOREAS 2021

Μεγάλο Βραβείο 

για το έργο και την προσφορά 

στα Ελληνικά Γράμματα

Το Μεγάλο Βραβείο για το έργο και την προσφορά στα Ελληνικά Γράμματα απονέμεται στον ποιητή Μιχάλη Γκανά

 Ο Μιχάλης Γκανάς γεννήθηκε στον Τσαμαντά Θεσπρωτίας το 1944. Από το 1962 ζει και εργάζεται στην Αθήνα, όπου ήρθε για να σπουδάσει νομικά. Βιβλιοπώλης για μια δεκαπενταετία, συνεργάστηκε αργότερα με την κρατική τηλεόραση ως επιμελητής λογοτεχνικών εκπομπών και σεναριογράφος. Από το 1989 είναι κειμενογράφος σε διαφημιστική εταιρεία. Ποιήματά του έχουν μεταφραστεί σε διάφορες γλώσσες, ενώ στίχοι του έχουν μελοποιηθεί από γνωστούς Έλληνες και ξένους συνθέτες: Μ. Θεοδωράκης, Ν. Μαμαγκάκης, Ν. Ξυδάκης, Δ. Παπαδημητρίου, Ν. Κυπουργός, G. Bregovic, A. Dinkjian κ.ά. Μετέφρασε τις "Νεφέλες" του Αριστοφάνη για το Θέατρο Τέχνης - Κάρολος Κουν και τους "Επτά επί Θήβας" του Αισχύλου για το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ Πατρών. Το 1994 τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Ποίησης για το βιβλίο του "Παραλογή". Τον Δεκέμβριο του 2011 τιμήθηκε με το Βραβείο Ποίησης του Ιδρύματος Πέτρου Χάρη της Ακαδημίας Αθηνών για το σύνολο του έργου του. Το 2017 τιμήθηκε με Ειδική Μνεία του περιοδικού "Αναγνώστης" για το βιβλίο του "Ομήρου Οδύσσεια" (Μεταίχμιο, 2016).

Βραβείο «Θανάσης Νάκας»

 Το βραβείο «Θανάσης Νάκας» απονέμεται στον ελληνιστή José Antonio Moreno Jurado

Ο Χοσέ Αντόνιο Μορένο Χουράδο γεννήθηκε στη Σεβίλλη το 1946. Είναι ποιητής, δοκιμιογράφος και μεταφραστής της βυζαντινής και νεοελληνικής λογοτεχνίας και ποίησης στα ισπανικά. Δίδαξε νεοελληνική και βυζαντινή λογοτεχνία στο ομώνυμο πανεπιστήμιο για πέντε χρόνια. Μεταφραστής και δεινός μελετητής του έργου των Ο. Ελύτη και Γ. Σεφέρη, δημοσίευσε πάνω από είκοσι ποιητικές συλλογές και λογοτεχνικά βιβλία, καθώς και μελέτες και δοκίμια για την νεοελληνική ποίηση και λογοτεχνία. Βραβευμένος ποιητής στην Ισπανία και τιμημένος στην Ελλάδα, δημοσίευσε μια ογκώδη ανθολογία της νεοελληνικής ποίησης στα ισπανικά, ανθολογώντας ποιητές από την προσολωμική περίοδο μέχρι και τη γενιά του '80.

 

Βραβείο «Κωστής Παλαμάς»

 Το βραβείο «Κωστής Παλαμάς» απονέμεται στον Ομότιμο καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών Μιχάλη Γ. Μερακλή

Ο ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών, λαογράφος και φιλόλογος Μ. Γ. Μερακλής γεννήθηκε το 1932 στην Καλαμάτα. Σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και της Γοτίγγης της Γερμανίας, όπου και εκπόνησε τη διδακτορική του διατριβή. Το 1975 εξελέγη τακτικός καθηγητής λαογραφίας στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, του οποίου διετέλεσε και πρύτανης (1981-1982). Στο χρονικό διάστημα 1990-1999 δίδαξε το ίδιο αντικείμενο στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Αθηνών, ύστερα από μετάκληση. Είναι πρόεδρος της Ελληνικής Λαογραφικής Εταιρείας και χρημάτισε πρόεδρος της Πανελλήνιας Ένωσης Φιλολόγων. Έχει εκδώσει βιβλία αναφερόμενα στη λαογραφία και τη (νεοελληνική κατεξοχήν) φιλολογία και έχει δημοσιεύσει πολυάριθμα άρθρα σχετικά με τα δύο αυτά αντικείμενα.

 

Βραβείο για την ανάδειξη 

των ελληνικών γραμμάτων

 Το βραβείο για την ανάδειξη των ελληνικών γραμμάτων απονέμεται στον πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Νεοελληνικών Σπουδών Βασίλη Σαμπατακάκη

Ο Βασίλης Σαμπατακάκης διδάσκει Νέα Ελληνικά στο Πανεπιστήμιο της Λουντ στη Σουηδία. Είναι διδάκτορας Φιλολογίας, καθηγητής και πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Νεοελληνικών Σπουδών, μια Εταιρεία στην οποία μέλη της είναι όλες οι Εθνικές Εταιρείες Νεοελληνικών Σπουδών που υπάρχουν στην Ευρώπη, δηλαδή, όλα τα Πανεπιστήμια που διδάσκουν νέα Ελληνικά στην Ευρώπη.

 

ΒΡΑΒΕΙΑ Jean Moréas 2021

ΚΑΛΥΤΕΡΗ ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΣΥΛΛΟΓΗ ΤΟΥ 2020

 

ΣΚΕΠΤΙΚΟ ΒΡΑΒΕΥΣΗΣ

 Για μια ακόμη χρονιά βρεθήκαμε μπροστά σε ένα μεγάλο πλήθος ποιητικών βιβλίων που εκδόθηκαν το 2020. Η εντυπωσιακή αυτή ανταπόκριση εκ μέρους των εκδοτών πιστοποιεί το κύρος των βραβείων Jean Moréas και μας τιμά ως επιτροπή. Από τα βιβλία τα οποία τέθηκαν προς αξιολόγηση διαπιστώνεται ότι η ποιητική διάθεση και η ποιότητα της ποιητικής δημιουργίας στην Ελλάδα βρίσκεται σε υψηλό επίπεδο. Η επιλογή ήταν δύσκολη και η διαδικασία κοπιαστική έως να φτάσουμε στο τελικό αποτέλεσμα, ακολουθώντας τις δημοκρατικές διαδικασίες και τις πρακτικές των προηγούμενων χρόνων.

 Έτσι η κριτική επιτροπή των βραβείωνJean Moreas απονέμει ομόφωνα το βραβείο για την καλύτερη ποιητική συλλογή του 2020 στον Κώστα Γουλιάμο για την ποιητική συλλογή, Υγρό γυαλί, των εκδόσεων Gutenberg.

Ο Κώστας Γουλιάμος στο Υγρό γυαλί, με θαυμαστό τρόπο συνομιλεί αβίαστα με τα γεγονότα των ανθρώπων και τις πράξεις των ποιητών. Υφαίνει το φως της ζωής και των πραγμάτων, αναδεικνύοντας την ενότητα του υλικού κόσμου και παράλληλα ξηλώνοντας τις «παρενέργειες της λογικής» δείχνει πώς η ηχώ του φωτός συνθλίβει τα δεδομένα αποκαθιστώντας την προσωπική μαρτυρία κι εντέλει το βίωμα. Έτσι λοιπόν το πείραμα της Πύλου, το ερυθρόμορφο Μαίναλο, το φρέαρ των Οινουσών, η κόλαση του Charleroi, η γυναίκα της Ζάκυθος, ο Σπάρτακος που ξενιτεύτηκε στο λιμάνι του Rotterdam, αλείφοντας τα τέρατα του κάτω κόσμου με Φύλλα Χλόης, όταν ο Whitman διέσχιζε τον Κεράτιο, συναπαρτίζουν μια ενότητα ή αλλιώς πιστοποιούν το κύρος της ποιητικής έκφρασης. Στο ποιητικό σύμπαν του Κώστα Γουλιάμου η ιστορία είναι διάστικτη από θανάτους. Η συμμετοχή μας στο πανηγύρι της ιστορίας μας θυμίζει διαρκώς πως η ποίηση είναι ένα διαρκές ασυμμάζευτο της φύσης των ανθρώπων. Κι ό,τι εκχωρείται στη μνήμη ως παρηγοριά, ή ανάθεμα δεν είναι παρά η συναναστροφή μας με το αναπόφευκτο που συμβαίνει στο δικό μας- δικό του κήπο.

Το Υγρό γυαλί, αποτελεί έναν ύμνο στην ποίηση που επιμένει να συγκινεί και να μαθαίνει. Όπως υποστηρίζει ο ποιητής, ο λόγος είναι διαδικασία απελευθέρωσης και συνάμα, αγώνας και αγωνία ν' ανακαλύψουμε την αρμονία της σοφίας που διέπει όλο το πεδίο της φύσης. Είναι λοιπόν ένα ταξίδι που ξεκινάει από παλιά για να αναμετρηθεί με τους μνηστήρες στο παλάτι και να μιλήσει εντέλει ειλικρινά για μια γενιά που κατακερματίστηκε κι ησύχασε σε μια πλασματική αμφισβήτηση.

 

ΒΡΑΒΕΙΑ Jean Moréas 2021

ΠΡΩΤΟΕΜΦΑΝΙΖΟΜΕΝΟΙ ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ

 

ΣΚΕΠΤΙΚΟ ΒΡΑΒΕΥΣΗΣ

Μια κύρια παράμετρος της αξιολόγησης των πρώτων εμφανίσεων στον ποιητικό λόγο αφορά τη σοβαρότητα με την οποία οι νεότεροι ποιητές αντιμετωπίζουν την υπόθεση (ή αν θέλετε το πρόβλημα) της ποίησης. Σοβαρότητα που καταφαίνεται όταν δείχνουν τον απαιτούμενο σεβασμό στους παλαιότερους, άλλοι μορφοποιώντας αναπόφευκτα τη δική τους αρχική ποιητική παρουσία στα ίχνη του ύφους, της γλώσσας, ακόμη και της θεματικής, καταξιωμένων ποιητών, και άλλοι αναζητώντας ένα προσωπικό ύφος γραφής (σε μορφή και σε θεματική) ρισκάροντας τη διαφοροποίησή τους και αιφνιδιάζοντας συχνά με την ευρηματικότητα των εκφράσεων και την επεξεργασία των ιδεών. Έτσι, αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον το πώς αντιλαμβάνονται οι νεότεροι ποιητές τη θέση τους μέσα στο ποιητικό σκηνικό, συνειδητοποιώντας ότι αποτελούν τον πιο πρόσφατο κρίκο μιας μακράς αλυσίδας ποιητικής δημιουργίας και συναισθανόμενοι την ευθύνη τους ως προς αυτό. Αυτή ακριβώς η επαφή με την ποιητική τέχνη, τους καθιστά ταυτόχρονα ρέκτες του αληθινού νοήματος, όπου και όποτε το συναντούν, αλλά και δυνάμει ανανεωτές του. Αναμενόμενη σε νέους ποιητές λίγο ως πολύ είναι η προβολή του «εγώ», ωστόσο σε εποχές κρίσης όπως η σημερινή, έχει ενδιαφέρον η ενσωμάτωση του ποιητικού υποκειμένου στο ευρύ πρώτο πληθυντικό καταργώντας την ιδιώτευση, σε μια ποίηση με κοινωνικό πρόσημο που αλώνει το ποιητικό «εγώ» και το κατευθύνει να λειτουργεί σε μια κοινωνική διάσταση, απομακρυσμένη ωστόσο από τις όποιες πολιτικές εκτιμήσεις θα παρέπεμπαν σε παλαιότερες εποχές καθορίζοντας την ποιητική παρουσία ως αναπόφευκτα πολιτική συνιστώσα μιας ταραγμένης επίσης κοινωνίας. Το σημερινό ποιητικό τοπίο δεν χαρακτηρίζεται τόσο από σαφή πολιτικό λόγο, όσο κυρίως από κοινωνικό. Η ποιητική και πολιτική ηθική, κάποτε συνυφασμένες έννοιες, παραχωρούν τη θέση τους στην κοινωνική ευαισθησία, η οποία καθορίζει εν προκειμένω και την ηθική της ποίησης. Επομένως, η προέκταση του ποιητικού «εγώ» στην κοινότητα συνιστά το κατ' εξοχήν χαρακτηριστικό μιας ποίησης η οποία, με την προβολή ή όχι της πρωτοπρόσωπης φωνής, καθιστά τον κοινωνικό της στόχο πλέον διαυγή.

Επειδή πιστεύουμε ότι λείπει από πολλές σύγχρονες νέες εμφανίσεις η αίσθηση του μέτρου και η συνακόλουθη αξία του προσωπικού ήθους, νιώθουμε την ευχάριστη έκπληξη που προξενεί μια νέα παρουσία, ως προς όσα έχει ενσωματώσει από τους προηγούμενους αλλά, κυρίως, ως προς την τόλμη να πειραματιστεί σε κάτι φρέσκο που ανανεώνει το ποιητικό τοπίο. Στις εννέα νέες ποιητικές εμφανίσεις που συμπεριλαμβάνονται στη βραχεία λίστα για τις εκδόσεις του 2020 προσπαθήσαμε να έχουμε εκπροσώπους που ανταποκρίνονται στο παραπάνω σκεπτικό.

Το φετινό Βραβείο Jean Moréas για Πρωτοεμφανιζόμενο στην ποίηση απονέμεται σε δυο ποιήτριες, με διαφορετική ποιητική σκευή η κάθε μία, ωστόσο σύγκλιση ως προς τον κοινό τόπο στον οποίο συναντώνται: και οι δύο έχουν συνειδητοποιήσει το αφετηριακό σημείο για την ποιητική δημιουργία, την παρατήρηση του περιβάλλοντος χώρου και τη συνακόλουθη επεξεργασία των στοιχείων του μέσα από τα προσωπικά βιώματα, με τη μία να εξαντλεί το έσω τοπίο συνομιλώντας δημιουργικά με τα ίχνη των παλαιότερων και εντάσσοντάς τα λειτουργικά στον δικό της ποιητικό λόγο, και την άλλη να αντιλαμβάνεται το λεπτό νήμα που συνδέει τον ιδιωτικό με τον κοινωνικό χώρο, ευαισθητοποιούμενη από το ζοφερό σκηνικό του κόσμου γύρω της και μεταλλάσσοντας εύστοχα την προσωπική έσω κατάσταση σε κοινωνικό σχόλιο. Δύο τάσεις, ενδιαφέρουσες, για ποιήτριες που αναμετρώνται με τις σκληρές απαιτήσεις του ποιητικού λόγου και ανταποκρίνονται άριστα.

Τώνια Τζιρίτα-Ζαχαράτου, Δεύτερη νεότητα, Θράκα 2020

Η Τώνια Τζιρίτα-Ζαχαράτου, καταθέτει την πρώτη ποιητική της συλλογή Δεύτερη νεότητα, με τίτλο ανακόλουθο μεν της ηλικίας της, ωστόσο δηλωτικό μιας συνειδητής στάσης απέναντι στον χρόνο. Η ποιήτρια βιώνει το πέρασμα του χρόνου, αρχικά ως γεγονός προς παρατήρηση, με την ίδια αποστασιοποιημένη, συνθήκη πρωταρχική για την αρχή της ποιητικής της δημιουργίας, αλλά παράλληλα και ως ένα ταξίδι γνώσης και αυτογνωσίας επιχειρώντας έτσι μια ενδιαφέρουσα ανατροπή, στοιχείο πρωτοτυπίας που διακρίνει την ποίησή της. Η ωριμότητα του ποιητικού λόγου διέρχεται μέσα από τη συνειδητή γνώση/ανάγνωση για να αποκτήσει μια προσωπική ταυτότητα σε θεματική και ύφος γραφής, όπως θα πει η ίδια: η αναζήτηση ύφους και προτύπων γίνεται επιτακτική. Έτσι, με την αρωγή διάσπαρτων διακειμενικών αναφορών, γίνεται φανερή, παράλληλα με την αναζήτηση του προσωπικού ύφους, η επίγνωση της νοητής συνέχειας σε μια ποιητική διαδρομή που άνοιξαν οι προηγούμενοι, δηλωτική μιας αναγκαίας σεμνότητας για πρώτη εμφάνιση στην ποίηση. Οι δύο στίχοι της: Περνά από την πραγματικότητα στη γραφή / σε μια προσπάθεια να καταλάβει, φαίνεται να συνοψίζουν όλη τη συλλογή, φανερώνοντας τη σοβαρότητα με την οποία η ποιήτρια αντιμετωπίζει συνολικά την υπόθεση της ποίησης, γεγονός που την καθιστά άξια προσοχής και βράβευσης.

 

Σοφία Περδίκη, Το Αιώνιο Αίνιγμα, εκδόσεις Κίχλη, 2020

Η Σοφία Περδίκη, μέσα σε πενήντα ποιήματα στην πρώτη συλλογή της, ενσωματώνει εικόνες χωρίς καμία εκλέπτυνση ή ωραιοποίηση, που παραπέμπουν στο ύφος του εικαστικού της έργου, για το οποίο η ποιήτρια είναι ήδη γνωστή. Έχω ένα μάτι θολό / που κοιτάζει τον κόσμο […] Μ' αυτό ζωγραφίζω / το ηφαιστειακό μου τοπίο, θα διευκρινίσει. Μέσα από τους στίχους εκχυλίζεται μια υποψία σκληρότητας που αποδίδει την οπτική της για την πραγματικότητα που την περιβάλλει. Ενδεικτικό παράδειγμα συνιστά ο τρόπος με τον οποίο αποτυπώνεται η ερωτική σχέση χωρίς καμία αυταπάτη για τη μείξη του τραγικού στοιχείου με το μαγικό, απογειωτικό του έρωτα. Μια ποίηση, που βάζει στο επίκεντρο της θεματικής της την ανίχνευση της τραγικότητας του κόσμου, φθάνει να ενσωματώσει, μέσα σε λίγους στίχους και με υποδειγματική οικονομία λόγου, όλο το ζοφερό σκηνικό με ενδιαφέρουσα ζεύξη του ατομικού με το κοινό ως αφορμή της. Έτσι, το ποίημα αποκαλύπτεται σε όλο του το νόημα, παρά την όποια υπέρβαση του πραγματικού που επιχειρείται συχνά. Συνειδητή εδώ η προσπάθεια εύρεσης του καλύτερου τρόπου, προκειμένου η ποίηση να επιτελέσει τον σκοπό της και να φθάσει στον αποδέκτη της. Δεν συναντάμε ανάλογη ευαισθησία σε νέες ποιητικές καταθέσεις, γι' αυτό και θεωρούμε ότι εδώ έχουμε μια ποίηση καθ' όλα διακριτή και άξια προσοχής και βράβευσης.

 

Την κριτική επιτροπή συγκροτούν:

 

-Τριαντάφυλλος Η. Κωτόπουλος, Καθηγητής Δημιουργικής Γραφής και Νεοελληνικής Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας – Ποιητής (Πρόεδρος της επιτροπής)

-Γεωργία (Τζίνα) Καλογήρου, Καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας και Διδακτικής Εκπαίδευσης στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (Μέλος της επιτροπής)

-Λίνα Νικολακοπούλου, Ποιήτρια –Στιχουργός (Μέλος της επιτροπής)

-Διώνη Δημητριάδου, Ποιήτρια – Κριτικός Λογοτεχνίας (Μέλος της επιτροπής)

-Κώστας Κρεμμύδας, Ποιητής – Εκδότης του λογοτεχνικού περιοδικού Μανδραγόρας (Μέλος της επιτροπής)

-Βαγγέλης Τασιόπουλος, Ποιητής – Πρόεδρος στην Εταιρεία Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης (Μέλος της επιτροπής)

-Αντώνης Δ. Σκιαθάς Ποιητής- Κριτικός Λογοτεχνίας- προεδρεύων στο Γραφείο Ποιήσεως (Μέλος της επιτροπής)

Χρήστος Κεραμίδης *, «ΟΙ ΑΕΤΟΙ» - Christos Keramidis, “EAGLES” (trs. Wim Bakker and Dia Philippides (14/10/2021) – ‘in memory of Erik Philippides’)

 

Χρήστος Κεραμίδης *, «ΟΙ ΑΕΤΟΙ»

 

Στις θύελλες, οι αετοί,

δεν φεύγουν στις φωλιές τους.

Πετούν απ’ τις σπηλιές των βράχων

κι ανυψώνονται.

Χιμούν πάνω στα μαύρα

σύννεφα

και τα διαπερνούν.

Φθάνουν στους αιθέρες

τ’ ουρανού

και με φως του ήλιου λούζονται.

 

Από το βιβλίο του ποιητή, «Ένα ποτάμι φως» (Στοχαστής, 2018).

Αναρτήθηκε στο FRACTAL (20/09/2017, 10:48 π.μ.): https://www.fractalart.gr/dyo-piimata-oi-aeti-to-diko-tou-sfyrigma/ με την εξής εικόνα:

 

 Christos Keramidis, “EAGLES”

 

During storms, eagles

don’t take refuge in their nests.

They fly from the caves in the cliffs

and they rise.

They rush at the black

clouds

and soar straight through them.

They reach the high

heavens

and bask in the light of the sun.

 

trs. Wim Bakker and Dia Philippides (14/10/2021) – ‘in memory of Erik Philippides’

Με την ευγενή παραχώρηση αδείας από τον ποιητή, κ. Χρήστο Κεραμίδη, και την κ. Χριστίνα Ανδρέου, εκδότρια, Εκδόσεις «Στοχαστής».

 

* Ο Χρήστος Κεραμίδης γεννήθηκε στην Καβάλα από γονείς πρόσφυγες του Πόντου. Τελείωσε την Αριστοτέλειο Σχολή Υπομηχανικών Θεσσαλονίκης (Μικρό Πολυτεχνείο). Ποιήματά του είχαν δημοσιευτεί σε διάφορα περιοδικά και έχει εκδώσει οκτώ ποιητικές συλλογές: Τους «Ταξιδευτές» (1995), το «Στα πέλαγα του ονείρου» (1996), τους «Δρόμους της βροχής» (1998), την «Τελευταία υπόσχεση» (Στοχαστής, 2001), τον «Αύγουστο που περιμένω» (Στοχαστής, 2016), το «Ένα ποτάμι φως» (Στοχαστής, 2018), το «Παράκτιες διαδρομές» (Κέδρος, 2020), και το «Βόρεια ακρωτήρια» (Κέδρος, 2021). Οι δύο τελευταίες του ποιητικές συλλογές περιλαμβάνουν και πεζά κείμενα. Είναι παντρεμένος, έχει δύο παιδιά και ζει στην Καβάλα.

 

Christos Keramidis was born, and now lives, in Kavala. His parents came to Greece as refugees from Pontos (northern Turkey). He has published eight collections of poetry, from 1995 on.

 

Χαλασιά Ποίημα του Γρηγόρη Σακαλή (φωτογραφία: Khoa Vö)

 

Χαλασιά

Ποίημα του Γρηγόρη Σακαλή

 

Σε είδα ξαφνικά

μπροστά μου

σκόνταψα και έπεσα

σηκώθηκα

τρέμανε τα χέρια

και τα πόδια μου

στέγνωσε το στόμα μου

Θεέ μου, είπα

τι είναι αυτό

που μου συμβαίνει

μήπως είναι έρωτας

σε προσέγγισα

πήγα να σου μιλήσω

μα τραύλισα

πρώτη φορά στη ζωή μου

έδωσα αγώνα

για να μπορέσω

να σταθώ στο ύψος μου

σ’ αυτή τη χαλασιά

του έρωτα.

 

Γρηγόρης Σακαλής

(φωτογραφία: Khoa Vö)

Ο Γρηγόρης Σακαλής γεννήθηκε και ζει στο Στενήμαχο Νάουσας. Σπούδασε Νομικά στο ΑΠΘ. Έχει εκδώσει τις συλλογές Κίβδηλος Καιρός και Θαμμένος στην Άμμο, από τις εκδόσεις Πλανόδιον, τη συλλογή Πορεία στη γύμνια, Bookstars και τις συλλογές Κυτίο κρυφών ονείρων, Άχρονη μετάβαση και Κραυγές στην έρημο από τις εκδόσεις Ενδυμίων. Έχει συμμετάσχει σε ανθολογία των εκδόσεων Ενδυμίων το 2012. Η συλλογή διηγημάτων Ιστορίες ενός παραμυθά κυκλοφορεί σε μορφή e-book από την Easywriter.gr. Συνεργάζεται με λογοτεχνικά περιοδικά, έντυπα και ηλεκτρονικά.

10 επιλεγμένες αναγνώσεις από την ελληνική και ξένη πεζογραφία ΓΡΑΦΕΙ Η ΔΙΩΝΗ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΟΥ η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal

 10 επιλεγμένες αναγνώσεις

 από την ελληνική και ξένη πεζογραφία

ΓΡΑΦΕΙ Η ΔΙΩΝΗ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΟΥ

η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal 

ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500 ΛΕΞΕΙΣ (ΚΑΤ’ ΕΞΑΙΡΕΣΗ 2000): 10 επιλεγμένες αναγνώσεις από την πεζογραφία • Fractal (fractalart.gr)

 

- Kate Kirkpatrick, Πώς η Σιμόν έγινε Μποβουάρ - Μια ολόκληρη ζωή, μτφρ. Στέλλα Κάσδαγλη, Μεταίχμιο, 2021

- Γιώργος Δουατζής, Χρονογραφίες - Σημειώσεις ημερολογίου, Κάκτος 2021

- Ουίλλιαμ Φώκνερ, Κόκκινα φύλλα, μτφρ. Γιάννης Παλαβός, Κίχλη 2021

- Ελένη Λόππα, Μωβ, ΑΩ 2021

- Julie Orringer, Φάκελος απόδρασης, μτφρ. Θεοδώρα Δαρβίρη, Gutenberg (Aldina), 2021

- Κώστας Αρκουδέας, Η νόσος της αδράνειας και άλλες ιστορίες,  Καστανιώτης, 2021

- Έρση Σεϊρλή, Γκρίζος κύκνος, Σμίλη, 2020

- Μάνος Κοντολέων, Οι σκιές της Κλυταιμνήστρας, Πατάκης, 2021

-Σταύρος Ζουμπουλάκης, Μυθιστορηματικό αναγνωστήριο, Πόλις, 2021

- Άννα Κιμ, Παγωμένος χρόνος, μτφρ. Ελένη Τζατζιμάκη, Βακχικόν 2021

 

***

 

Kate Kirkpatrick, Πώς η Σιμόν έγινε Μποβουάρ - Μια ολόκληρη ζωή, μτφρ. Στέλλα Κάσδαγλη, Μεταίχμιο, 2021

 

Πόσο καλά γνωρίζουμε τη Σιμόν Ντε Μποβουάρ, μέσα από το Δεύτερο Φύλο, αλλά και τη σχέση της με τον Σαρτρ; Εδώ μας δίνεται η ευκαιρία να  δούμε πώς ο ιδιωτικός βίος επηρεάζει τη δημόσια ζωή και πώς με τη σειρά της η δημόσια εικόνα εγγράφεται στις προσωπικές επιλογές, σε μια αμφίδρομη σχέση. Η Kate Kirkpatrick, καθηγήτρια φιλοσοφίας, επιχειρεί να δώσει την εικόνα της Σιμόν περισσότερο από την εμβληματική της Μποβουάρ, άρα ενδιαφέρει εδώ αφενός η σταδιακή ενηλικίωση της προσωπικότητάς της  όπως και η απορρέουσα από την ωριμότητά της προσωπική της τοποθέτηση σε ζητήματα ελευθερίας και κυρίως σχέσης των δύο φύλων καθώς και της στερεοτυπικής θηλυκής ταυτότητας. Πολύ περισσότερο από μια βιογραφία, με υλικό πρωτογενές και ενδιαφέρον, αδημοσίευτες πηγές (επιστολές και ημερολόγια). Η άλλη όψη (η πιο αυθεντική) μιας σπουδαίας προσωπικότητας, που σκιάστηκε εν μέρει από το μέγεθος του υπαρξιστή συντρόφου της, ωστόσο αναδείχθηκε η ίδια ως αυτοτελής προσωπικότητα. Το βιβλίο αυτό μας βοηθάει να κατανοήσουμε πώς κατέληξε να διατυπώσει τις πρωτοποριακές της θέσεις για την έμφυλη ταυτότητα, το γυναικείο ζήτημα πέρα από στερεοτυπικές επιρροές τόσο των ανδρών όσο και (εδώ το πιο σημαντικό) των γυναικών.

 

Γιώργος Δουατζής, Χρονογραφίες - Σημειώσεις ημερολογίου, Κάκτος 2021

Μια φιλοσοφική περιδιάβαση που ξεπερνά τόσο το χρονογράφημα όσο και το ημερολόγιο και ανοίγει ένα παράθυρο στον χρόνο (προσφιλής έννοια του πολυπράγμονος και πολυγραφότατου Γιώργου Δουατζή) για να μοιραστεί μαζί μας σκέψεις, διαπιστώσεις και εκλεκτές «συναντήσεις». Χωρισμένο το βιβλίο σε είκοσι τέσσερις ενότητες, αφορά καταγραφές των τελευταίων πέντε χρόνων, πολύτιμες στιγμές ζωής με όλο το σοφό καταστάλαγμα του ουσιώδους παραμερίζοντας το ανούσιο και ευτελές. Η θεματική τους ευρεία, από τον χρόνο, την αγάπη, τη ομορφιά, τη βίωση του παραλόγου ως την αμφισβήτηση του απόλυτου και φυσικά (ως ποιητής που κυρίως είναι ο γράφων) την πανταχού παρούσα ποίηση. Κι αν όλα αυτά τα δούμε μαζί ως ένα όλον, μια σημαντική αποτύπωση της ουσίας του βίου. Εξαιρετικό ως σκέψη και ως τελικό αποτέλεσμα, καθώς αναδεικνύει την αξία των μικρών σημειωμάτων που αποτελώντας αρχικά αποτυπώσεις με αφορμές την καθημερινότητα καταλήγουν μετά από εύστοχη επεξεργασία σε μια συνολική εκτίμηση/άποψη και στάση ζωής, η οποία (και αυτό ίσως είναι το σπουδαιότερο) μοιράζεται με το αναγνωστικό κοινό. Πάγια θέση, άλλωστε, του γράφοντος, η αξία της γραφής ως κοινού κτήματος ανάμεσα σε δημιουργό και αποδέκτη.

 

Ουίλλιαμ Φώκνερ, Κόκκινα φύλλα, μτφρ. Γιάννης Παλαβός, Κίχλη 2021

 

Το αριστούργημα μικρής φόρμας του Φώκνερ Κόκκινα φύλλα (γραμμένο το 1930) εδώ σε μια πλήρη έκδοση, μεταφρασμένο από τον Γιάννη Παλαβό, ο οποίος φρόντισε και το ενδιαφέρον Επίμετρο. Με ακραίο ρεαλισμό ο Φώκνερ θα περιγράψει την αγωνιώδη καταδίωξη ενός σκλάβου που απέδρασε από τον βέβαιο θάνατο στον οποίο «καταδικάστηκε», απλώς γιατί πέθανε ο αφέντης του και πρέπει να τον συνοδέψει μαζί με τον σκύλο και το άλογο του εκλιπόντος στον τάφο ακολουθώντας ένα τελετουργικό της ινδιάνικης φυλής. Σχόλιο του Φώκνερ για την αλλοτρίωση των ιθαγενών πληθυσμών του αμερικανικού νότου (διατηρούν μαύρους σκλάβους)  από τα παντοδύναμα πρότυπα των λευκών – μια τραγική αλυσίδα εξάρτησης που αμφισβητεί τον μύθο της θυματοποίησης των Ινδιάνων και της μονόπλευρης δουλείας, και που αμφίβολα ισορροπεί πάνω στον σεβασμό των ιερών τελετουργιών, που εδώ προβάλλεται ως απόλυτη αξία.  Εν μέρει επινοημένη (παραποιημένη ως προς τα ιστορικά στοιχεία) εν μέρει αληθινή (ακόμη και ως μείξη στοιχείων) η ιστορία του Φώκνερ αποτελεί στην ουσία ένα σχόλιο για την αξία της ζωής, όσο κι αν ο παραλογισμός τείνει να την αναιρέσει.

 

Ελένη Λόππα, Μωβ, ΑΩ 2021

 

Μια λογοτεχνική αποτύπωση της ζοφερής πραγματικότητας που έφερε στη ζωή μας η πανδημία είναι η νουβέλα Μωβ της Ελένης Λόππα. Στις μωβ αποχρώσεις του πένθους χτίζεται το φόντο της ιστορίας, με την απώλεια του συντρόφου (τόσο συχνή συνθήκη πλέον) να αποτελεί το κεντρικό μοτίβο. Θα μπορούσε να είναι και ένα χρονικό της πανδημίας (προσφιλές ως θέμα που συγκινεί την πεζογραφία αποτελώντας την αφορμή της γραφής) με τη μυθοπλασία να φτιάχνει την επινοημένη πλοκή, ωστόσο πιο πολύ ακόμη πρόκειται για ένα σχόλιο στην παντοδύναμη αγάπη και την αξία της ζωής εν μέσω αντίξοων καταστάσεων. Η ηρωίδα τη Λόππα, η Μόνικα (μια χαρά, νομίζω, θα λειτουργούσε ως προς τη ρεαλιστική αποτύπωση του πραγματικού ένα πιο απλό και σύνηθες όνομα), θα γνωρίσει την προσωπική υπέρβαση κατακτώντας τη σύνδεση με την παρουσία του άλλου – μια αναίρεση της προσωπικής οίησης προκειμένου  να κατακτηθεί η ζωή σε όλο της το μέγεθος, να νικηθεί ο θάνατος. Πολλές διακειμενικές αναφορές (ποιητικές και μη)  εμπλουτίζουν τη συγκεκριμένη γραφή υποβοηθώντας την αρχική ιδέα και αναδεικνύοντας για μια ακόμη φορά την πλούσια φιλολογική και λογοτεχνική σκευή της Λόππα.

 

Julie Orringer, Φάκελος απόδρασης, μτφρ. Θεοδώρα Δαρβίρη, Gutenberg (Aldina), 2021

 

Ακόμη ένα σπουδαίο βιβλίο από τη σειρά Aldina (έμπνευση του Δημήτρη Αρμάου) των εκδόσεων Gutenberg. Ένα υπαρκτό πρόσωπο, ο δημοσιογράφος Βάριαν Φράι, το 1941 θα αναλάβει τη σωτηρία Εβραίων πνευματικών ανθρώπων, καλλιτεχνών και συγγραφέων (ανάμεσά τους οι: Άρεντ, Σαγκάλ, Μπρετόν, Μαν) δημιουργώντας ένα δίκτυο διάσωσης στη Γαλλία για το πνευματικό «κεφάλαιο» της Ευρώπης, στην ουσία φτιάχνοντας ένα ισχυρό αντιστάθμισμα στη βία και τον παραλογισμό της ναζιστικής βίας. Με επίκεντρο τα πραγματικά στοιχεία της ζωής του Φράι και εμβόλιμα επινοημένα χάριν της μυθιστορηματικής πλοκής, η Όρριντζερ γράφει ένα μυθιστόρημα στο οποίο η τεκμηρίωση των στοιχείων δένει με τη φαντασία της λογοτεχνίας – ενδιαφέρουσα μείξη, ακόμη κι όταν συμπεριλαμβάνει πληροφορίες που αμφισβητήθηκαν. Η μεταφράστρια Θεοδώρα Δαρβίρη προσφέρει και μια κατατοπιστική εισαγωγή εστιάζοντας στην αληθινή ιστορία. Αξίζει να σχολιαστεί η επιλογή του εξωφύλλου (Στάθης Βατανίδης, Ταξίδι, 2016), ακριβώς για τη διαχρονικότητα του μηνύματός του. Μια πλήρης, όπως πάντα από τις συγκεκριμένες εκδόσεις, αναγνωστική πρόταση/πρόκληση.

 

Κώστας Αρκουδέας, Η νόσος της αδράνειας και άλλες ιστορίες,  Καστανιώτης, 2021

 

Χωρισμένο σε τέσσερις ενότητες (Νερό, Φωτιά, Γη, Αέρας) το νέο βιβλίο του Κώστα Αρκουδέα αναλαμβάνει με τα τριάντα δύο διηγήματά του να δώσει τη μαγική ουσία της γραφής, αντλώντας αφορμή από τέσσερα αποσπάσματα του Μπόρχες. Έτσι, αναδεικνύεται το αληθοφανές «ψεύδος» της λογοτεχνίας (σωτήριο όσο και η όντως αλήθεια των πραγμάτων), η περιεκτική αξία του σύντομου αφηγήματος, η παράδοξα δημιουργική μοναξιά του συγγραφέα καθώς και η ευθεία αυτοαναφορικότητα της γραφής, σωτήρια και αυτή, αληθινή ως το μεδούλι· ο δημιουργός στην απομόνωσή του μεγαλουργεί και ελπίζει στην αναγνωστική σύμπλευση. Με ενσωματωμένα όλα αυτά στη δική του σκέψη ο Αρκουδέας θα ορίσει στο Αντί Προλόγου το πώς και το γιατί της δικής του γραφής. Με ενδιαφέρουσες τεχνικές αφήγησης, γλώσσα ανάλογη κάθε φορά των απαιτήσεων της κάθε ιστορίας, επιβεβαιώνει τον χαρακτηρισμό που ο ίδιος επιλέγει αρχικά για τον  εαυτό του και κατ’ επέκταση για τον κάθε έναν εραστή της γραφής: αφηγητής αιώνιος κατοικεί μέσα σου. Η παρατήρηση των λεπτών αποχρώσεων της πραγματικότητας, ο εντοπισμός των αφορμών εκεί που οι άλλοι τίποτα δεν αντιλαμβάνονται, τέλος η αποτύπωση με λέξεις της αρχικής εικόνας και της ιδέας που τη συνοδεύει. Όλα αυτά σε μια συλλογή άξια της μέχρι τώρα πορείας του δημιουργού της.

 

Έρση Σεϊρλή, Γκρίζος κύκνος, Σμίλη, 2020

 

Το νέο μυθιστόρημα της Έρσης Σεϊρλή, με επίκεντρο τον αγαπημένο της χορό,  μιλά για μια ιστορία που εκκινεί από προσωπικά βιώματα και ευθύβολα μας αφορά όλους. Άλλωστε, καθόλου τυχαία, παρατίθενται ως προμετωπίδα τα λόγια της Ιωάννας Τσάτσου: Όλα τα γεγονότα είναι προσωπική υπόθεση. Για άλλους σημαίνουν μηδέν, σε άλλους το θάνατο. Και είναι η συγγραφική τέχνη που καθιστά κοινό κτήμα (με όποια πρόσληψη αφορά στον κάθε έναν αποδέκτη) ό,τι με πάθος, πόνο και προσωπικό κόστος πρώτα βιώθηκε και μετά τόλμησε να μοιραστεί με τους άλλους. Ο Γκρίζος λύκος θα μεταφέρει την αίσθηση του σώματος εν κινήσει, την αυθεντικότητα και την ειλικρίνεια του χορευτή, που ξέρει πως σε κάθε βήμα του ελέγχεται η ευαίσθητη και λεπτή ισορροπία του σε τεντωμένο (συχνά αόρατο) σχοινί με το χάος να καιροφυλακτεί να τον καταπιεί. Σε πρωτοπρόσωπη αναπόφευκτα γραφή (πώς να κρυφτείς πίσω από την ουδετερότητα του τρίτου προσώπου;) η Σεϊρλή γράφει και ταυτόχρονα χορογραφεί τις λέξεις/κινήσεις της. Εμβόλιμα στην ιστορία της, και σε πλαγιογράμματη διακριτή γραφή, σκέψεις που λειτουργούν εξωκειμενικά, άλλοτε σχολιάζοντας και άλλοτε συμπληρώνοντας με την «άνεση» της τριτοπρόσωπης φωνής όσα σε πρώτο πρόσωπο ειπώθηκαν. Μια ιστορία σταδιακής αυτογνωσίας, σε απλή, ρεαλιστική γραφή, χωρίς καμία επιτήδευση στο ύφος. Από τις πλέον αξιόλογες της σύγχρονης πεζογραφίας.

 

 Μάνος Κοντολέων, Οι σκιές της Κλυταιμνήστρας, Πατάκης, 2021

 

Η μυθική περσόνα ή η γυναίκα Κλυταιμνήστρα; Το νέο μυθιστόρημα του Μάνου Κοντολέων, με αφορμή τη μορφή που έπλασε τραγικά το αρχαίο δράμα, παρουσιάζει με σύγχρονα υλικά τη δική του Κλυταιμνήστρα προσφέροντας τη σημερινή της (ή μήπως τη διαχρονική της;) εικόνα, όπως η κάθε εποχή με τα δικά της μέτρα την ερμηνεύει, Γήινη τη θέλει την ηρωίδα του, με πάθη να ορίζουν την πορεία της, με σαφή επίγνωση της θέσης της και του ρόλου της ομοίως μέσα στην ανδροκρατούμενη κοινωνία. Ανθρώπινη ταυτόχρονα, πιόνι μιας μοίρας προκαθορισμένης που υπερβαίνει ακόμη και τη θεϊκή βούληση, αδύναμη, αυτή μέσα στη βασιλική ισχύ της, να θέσει η ίδια τα όρια των επιθυμιών της. Σοφά ο Κοντολέων την τοποθετεί μέσα στον κύκλο των άλλων προσώπων που (άμοιροι και αυτοί) υπακούουν στα προδιαγεγραμμένα, επικεντρώνοντας αφενός στο δίπολο Κλυταιμνήστρα-Ορέστης και στην εσωτερική της διάσταση ανάμεσα στη γυναίκα-θύτη και στη γυναίκα-θύμα.  Έτσι, μας παραδίδει στην ουσία μια νέα τραγωδία, στα ίχνη των παλαιών, κάτι περισσότερο από μια νέα ανάγνωση, όσο προσωπική κι αν είναι αυτή.

 

Σταύρος Ζουμπουλάκης, Μυθιστορηματικό αναγνωστήριο, Πόλις, 2021

 

Ως φυσική συνέχεια στο προηγούμενο βιβλίο (Υπό το φως του μυθιστορήματος, Πόλις 2015) έρχεται το Μυθιστορηματικό αναγνωστήριο. Γιατί η ενασχόληση του Ζουμπουλάκη με τη μεγάλη αφήγηση δεν εξαντλείται, αποτελώντας αφορμή όχι μόνο για εμβριθείς αναλύσεις αλλά, κυρίως, για μοναδικές στο είδος τους επισημάνσεις ουσίας. Οι αναγνώσεις του (είκοσι δύο αυτή τη φορά) επικοινωνούν μεταξύ τους σε εμφανείς ή όχι συνδέσεις, κυρίως όμως αποτελούν εναύσματα για συνδέσεις με την εποχή μας (πώς, για παράδειγμα, ο Καμύ με την Πανούκλα του φέρνει αυθόρμητα στον νου την τωρινή πανδημία) ή για στοχαστικές σκέψεις διαχρονικής αξίας. Περισσότερο φαίνεται να προτείνει μια νέα ανάγνωση της λογοτεχνίας, την ουσιαστικότερη, πέρα από την αισθητική απόλαυση που προσφέρει· έναν πυρήνα σκέψης και στοχασμού, μια αφορμή για ηθική τελείωση, έστω για έναν υγιή προβληματισμό ως προς την παντοδύναμη αμφιβολία και αμφισβήτηση, τη γενεσιουργό κάθε δημιουργίας. Μέσα από τις αναγνώσεις του (Καμύ, Ουελμπέκ, Ροθ, Ροτ, Ρόμπινσον, Γκρην , Λέβι, Μπελ κ. α.) αναδεικνύει τον ρόλο του αναγνώστη που επιλέγει προσεκτικά, διαβάζει ανακαλύπτοντας τα διαφορετικά επίπεδα της γραφής και, εν τέλει, αναλύει και ερμηνεύει στη βάση των δικών του βιωμάτων και γνώσεων μοιράζοντας τη δική του οπτική ως πρόταση ζωής.

 

 Άννα Κιμ, Παγωμένος χρόνος, μτφρ. Ελένη Τζατζιμάκη, Βακχικόν 2021

 

Βραβευμένο το βιβλίο της Αυστριακής (με κορεάτικες ρίζες) Άννα Κιμ (Βραβείο Λογοτεχνίας Ευρωπαϊκής Ένωσης 2012), στηρίζει την πλοκή της σε αληθινό γεγονός, στον τεράστιο αριθμό των αγνοούμενων του εμφυλίου πολέμου στην πρώην Γιουγκοσλαβία. Ο Παγωμένος χρόνος περιέχει ως αφορμή την ιστορία πολλών ανθρώπων, τις αφηγήσεις των οποίων η Κιμ άκουσε και λογοτεχνικά μετέφερε τον απόηχό τους στη δική της μυθοπλασία. Με εμβόλιμο φιλοσοφικό στοχασμό, ως βιωμένη στάση ζωής, η Κιμ χειρίζεται την ιστορία του Κοσοβάρου που ψάχνει την αγνοούμενη σύντροφό του, όπως τη διαβάζουμε μέσα από την οπτική της αφηγήτριας-μέλους του Ερυθρού Σταυρού. Ο αναγνώστης κατανοεί πέρα από τη συγκεκριμένη περίπτωση τη διαχρονική τραγικότητα (ίδια για κάθε λαό και κάθε εποχή) της απώλειας μέσα στον παραλογισμό του πολέμου και του ιδεοληπτικού εθνικισμού που οδηγεί σε φυλετικές και εθνοτικές «εκκαθαρίσεις», εκεί που ο άνθρωπος χάνει την ταυτότητά του καταλήγοντας ένα νούμερο χωρίς όνομα. Αλλά και πέρα από τα γεγονότα της ευρύτερης ιστορίας η Κιμ ψάχνει τις προσωπικές μικρές (πολύτιμες για τον καθένα) ιστορίες που εν τέλει ζυγίζουν πιο πολύ καθορίζοντας αφενός τον ιδιωτικό βίο και αφετέρου συναποτελούν με τις ψηφίδες τους τη συνολική εικόνα.

 

 

Επιλογή και σχολιασμός: Διώνη Δημητριάδου