Συζητώντας με αφορμή ένα βιβλίο
Γιώργος Θ. Τζιας
Ήχος ελικοπτέρου
εκδόσεις Οροπέδιο
με τον Γιώργο Τζια
συνομιλεί η Διώνη Δημητριάδου
-
Στο βιβλίο σας υπάρχουν εύκολα περάσματα που
οδηγούν από τις ρεαλιστικές εικόνες σε μεταφυσικά τοπία. Πρόκειται για την παραδοχή της γειτνίασης των δύο αυτών χώρων;
Ναι, με την αίρεση της όποιας ερμηνείας δίνει ο καθένας
μας στην έννοια του μεταφυσικού. Αναπάντητη
ανά τους αιώνες η σχέση φυσικού-μεταφυσικού και προφανώς για μας ανεξήγητη. Μύθοι, δοξασίες, δαιμονοποιήσεις,
φοβίες. Καθημερινή τροφή στην άβουλη μάζα. Δυστυχώς ένα ακόμη αποτελεσματικό εργαλείο
και μάλιστα ανέξοδο, σε κάθε είδος «εξουσία», κοινωνική – πολιτική -
θρησκευτική.
-
Ακόμη μία ενδιαφέρουσα μείξη είναι αυτή που
ενώνει το σήμερα μιας προβληματικής ελληνικής πραγματικότητας με το ιστορικό
παρελθόν. Έχει σημασία το γεγονός πως αυτή η μείξη συντελείται σε μια ονειρική
κατάσταση στο υποσυνείδητο του ήρωά σας;
Ονειρική και ταυτόχρονα εφιαλτική. Μακριά από εμένα οι
όποιες θεωρίες για συνέχεια της φυλής, για κοινό DNA και όλες τις «απόψεις-αντιλήψεις»
με βασικό πυρήνα την προγονολατρεία. Στην έννοια του σήμερα τοποθετείται όλη η
ιστορική διαδρομή του μορφώματος που αποκαλείται σύγχρονο ελληνικό κράτος. Οι
όποιες αναφορές στο μακρινό ιστορικό παρελθόν έχουν να κάνουν με τη μείξη
διαφορετικών πολιτισμών που κυριάρχησαν, έστω και με τη βία, σε τούτο το
κομμάτι της Μεσογείου, στις μετακινήσεις και την εγκατάσταση πληθυσμών και εν
τέλει στην ενσωμάτωσή τους στον τόπο, ανεξάρτητα από γλώσσα, θρησκεία, ήθη και
έθιμα.
-
Επανέρχεστε σε πολλά σημεία σε ένα προσφιλές σας
θέμα, το οποίο ανιχνεύεται και στην ποίησή σας: το πιο κοντινό χρονικά παρελθόν
της Ελλάδας με τις πολιτικές του προεκτάσεις και τις ιδεολογικές του
αντιθέσεις. Η χούντα, η αντίσταση στη δικτατορία, η αμφιλεγόμενη
μεταπολιτευτική περίοδος και όλα αυτά με την ανάσα ακόμη της μετεμφυλιακής
Ελλάδας που, αλίμονο, μοιάζει να μην έχει τελειωμό. Είναι, επομένως, ένα
ανεξόφλητο γραμμάτιο που πρέπει να πληρώνει η γραφή, αν θέλει να έχει τον ρόλο
της στα δρώμενα του τόπου;
Έχω την άποψη ότι ο δημιουργός (ανεξάρτητα από την όποια μορφή
δημιουργίας) εμπεριέχει στο έργο του στοιχεία αυτοβιογραφίας. Τη γενιά μου την
ονομάτισαν, προφανώς άθελά της, γενιά του Πολυτεχνείου μ’ ό,τι κι αν σημαίνει
αυτό για τη συμβολή της στην πορεία του τόπου.
-
Θέλω να επιμείνω στο θέμα αυτό με μια γενικότερη
θεώρηση: η λογοτεχνία είναι η αφορμή για το ξεδίπλωμα της πολιτικής σκέψης ή
αναπόφευκτα σε ό,τι γράφουμε εμπεριέχεται (με άμεσο ή έμμεσο τρόπο) η πολιτική
μας θέση;
Βαδίζοντας προς την έβδομη δεκαετία του βίου μου και
παραμένοντας ενεργός πολίτης «αναγκαστικά» οι απορίες, οι προβληματισμοί, οι
πικρίες, οι διαψεύσεις, τα οράματα, οι καθημερινές σχέσεις εμπεριέχονται στο
έργο μου. Δεν τολμώ να το γενικεύσω αλλά εάν δεχτούμε την άποψη ότι συνείδηση
είναι η αντανάκλαση της πραγματικότητας τότε και η όποια δημιουργία εμπεριέχει,
αναγκαστικά ίσως, στοιχεία της γενικότερης αντίληψης του γράφοντος.
-
Το μυθιστόρημά σας είναι μια περιπλάνηση στις
διαδρομές της σκέψης και της ιστορίας. Άρα, θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί τόσο
υπαρξιακό όσο και πολιτικό – φυσικά με την ευρεία έννοια του όρου.
Θα προτιμούσα τον όρο υπαρξιακό, με την έννοια της έκφρασης των δικών
μου προβληματισμών, της προσωπικής μου αγωνίας για κάθε λογής τεκταινόμενο μέσα
σε μια κοινωνία που και εγώ (όπως και όλοι μας άλλωστε) αποτελώ ένα απ’ τα
κομμάτια της.
-
Παράλληλα είναι μια μελέτη (σε λογοτεχνικά
πάντοτε όρια) για τις ανθρώπινες σχέσεις, τον απροσδιόριστο ή και αναπάντεχο ίσως
χαρακτήρα τους αλλά και την ουσία που ανακαλύπτουμε, αν διεισδύσουμε χωρίς
προκατάληψη μέσα τους.
Προσπάθεια μελέτης καλύτερα. Μελέτης του χαρακτήρα
που διαμορφώνεται και καθορίζεται συνήθως από το περιβάλλον,
τις κοινωνικές συνθήκες που βιώνει ο κάθε «ήρωας» ξεχωριστά, αλλά και τις ίδιες
τις βιωματικές εμπειρίες που
μεταφέρονται εξελισσόμενες από γενιά σε γενιά.
-
Ο κεντρικός σας ήρωας είναι ο Τραϊανός, ωστόσο
το ενδιαφέρον του αναγνώστη στρέφεται περισσότερο στον Τηλέμαχο. Μοιάζει να
είναι προσγειωμένος μέσα από την πείρα ζωής που αποκόμισε – τα στοιχεία που
δίνετε γύρω από αυτόν τον περιγράφουν σαφέστατα. Θα μπορούσε να αποτελέσει από
μόνος του την κεντρική φιγούρα μιας ιστορίας ή αποκτά υπόσταση μόνο σε
αντιδιαστολή με τον Τραϊανό;
Πάνω στον χαρακτήρα του Τηλέμαχου θα μπορούσαν να γραφούν
όχι ένα αλλά αρκετά μυθιστορήματα. Είναι ο άνθρωπος που κάθε του χαρακτηριστικό
ταιριάζει με την ηλικία μου, τη γενιά μου, τους προβληματισμούς, τις απόψεις,
τις φοβίες, αλλά και τις όποιες μεταφυσικές αναζητήσεις υπάρχουν σ’ όλους όσοι
μετά από μια γεμάτη ομολογουμένως ζωή βρίσκονται στο δείλι της ζήσης τους. Η
αντιδιαστολή με τον χαρακτήρα του Τραϊανού είναι η προσωπική άποψη του
γράφοντος για το λεγόμενο «χάσμα γενεών» χωρίς αυτό να σημαίνει ότι ο τρόπος
δράσης και λειτουργίας των νεότερων απορρίπτεται ή μπαίνει κατ’ ανάγκη στη
ζυγαριά και τη σύγκριση.
-
Ο αναγνώστης σας, αν βρίσκεται σε κοντινή με
εσάς ηλικία, βρίσκει τον κοινό τόπο για να συναντηθεί με τον Τηλέμαχο κυρίως.
Οι κοινές προσλαμβάνουσες, οι διώξεις, τα στέκια, ακόμα και μια ιδεολογική
ταύτιση μαζί του. Είναι, αναρωτιέμαι, απαραίτητη η συνθήκη αυτή για να
επικοινωνήσει ο αναγνώστης με τη γραφή;
Πράγματι οι κοινές βιωματικές προσλαμβάνουσες βοηθούν
(ωθούν καλύτερα) τον αναγνώστη να πλησιάσει το έργο χρησιμοποιώντας περισσότερο
τη μνήμη και εν μέρει το συναίσθημα. Στους νεότερους οι προσλαμβάνουσες
προέρχονται κυρίως από την πληροφορία (έντυπη ή προφορική). Ανεξάρτητα πάντως
απ’ αυτό η όποια αναφορά στις εμπειρίες-βιώματα του Τηλέμαχου δίνει τη δυνατότητα
στους νεότερους αναγνώστες μ’ αφορμή αυτές
τις αναφορές να ψάξουν, να ρωτήσουν, να μελετήσουν, σε τελική ανάλυση να
προβληματιστούν. Άλλωστε αυτό δεν είναι μία από τις επιθυμίες έστω μύχια και ένας
από τους στόχους της πλειοψηφίας των δημιουργών;
-
Τα ονόματα των ηρώων σας μόνον τυχαία δεν
μπορούν να θεωρηθούν. Για παράδειγμα η Πηνελόπη και ο Τηλέμαχος – σαφέστατα
διαγραφόμενες φιγούρες, σε αντιδιαστολή με τον Τραϊανό που ισορροπεί σε λεπτό
σχοινί.
Έχετε δίκιο. Η Πηνελόπη στην κοινή συνείδηση είναι η
έκφραση της στωικότητας, της ευρηματικότητας, της αφοσίωσης, στη σκιά πάντοτε
του κεντρικού προσώπου του συζύγου της. Ας δούμε το ρόλο της γυναίκας σήμερα και
ας ψάξουμε για τα κοινά, τα πολλά ομολογουμένως με την προσωπικότητα της
Πηνελόπης. Ο Τηλέμαχος, ο νέος τότε, που προσπαθώντας να καθαρίσει «τα του
οίκου του» χλευάζεται, υποφέρει και ταυτόχρονα
αναζητά στηρίγματα, συμμαχίες προσμένοντας πάντα την επιστροφή του
δυνατού (στη συγκεκριμένη περίπτωση του πατέρα του Οδυσσέα). Προφητική (το
λιγότερο), διαχρονική και επίκαιρη η σκιαγράφηση των χαρακτήρων στα Ομηρικά
έπη. Διαφορετική η προσέγγιση στην επιλογή και τον χαρακτήρα του κεντρικού ήρωα. Τραϊανός και όχι Ντράγκο όπως
τα ήθη και οι παραδόσεις του τόπου καταγωγής του επέβαλαν. (Ένα ακόμα «ξεχασμένο
επίτευγμα» του σύγχρονου νεοελληνικού κράτους). Ένα νέο παιδί μεγαλωμένο και
γαλουχημένο με τις αρχές της κλειστής κυρίαρχης κοινωνικής του τάξης. Σκόπιμα
στις σελίδες του βιβλίου μπλέκονται αυτοί οι χαρακτήρες, σκόπιμα με βάση την
αντίληψη και τα «θέλω» του γράφοντος αλληλοεπηρεάζονται.
-
Οι ξύλινες εικόνες στο σπίτι του Τηλέμαχου και
της Πηνελόπης συνιστούν ένα ιδιότυπο εικονοστάσιο καθημερινών ανθρώπων-«αγίων»,
που δηλώνουν την παρουσία τους δίπλα σ’ αυτές του Προμηθέα, του Σπάρτακου και
του Ρήγα. Πρότυπα ζωής, λοιπόν;
«Αγίων» και «Οσίων»
μαζί. Πλάι σ’ αυτές της μάνας, του πατέρα, των Τσαρούχη, Χατζηδάκι, Βαμβακάρη,
Σεφέρη, Ελύτη, Γκάτσου, Μπέλλου, Ψαραντώνη και άλλων. Στον αυστηρά προσωπικό
μου χώρο υπάρχουν εν λειτουργία πέντε τέτοια «εικονοστάσια», με το καντήλι να
σιγοκαίει μπροστά τους. Για τον καθένα ξεχωριστά θα μπορούσαμε να μιλάμε ώρες
και μάλιστα ατελείωτες. Για μένα ο λόγος, το έργο, η στάση τους καθόρισαν και
σφυρηλάτησαν μέσα μου διαχρονικές αξίες και κράτησαν ζωντανά τα όνειρα, έστω και ανεκπλήρωτα.
-
Αναρωτιέστε μέσα από την οπτική γωνία του Τραϊανού:
«Μα τα αντικείμενα, τα πράγματα έχουν
εσωτερικό κόσμο και ψυχισμό;» για να απαντήσετε λίγο μετά: Ακόμα και οι πέτρες, τα μάρμαρα, οι
ασβεστόλιθοι, όλα όσα ένιωσαν κάποτε, στο βάθος του χρόνου τ’ ανθρώπινο χέρι,
όλα όσα έγιναν υποκείμενο ανθρώπινης δραστηριότητας. Τέτοιες αναφορές που
διαβάζουμε στο βιβλίο οδηγούν σε έναν ακόμη χαρακτηρισμό: κοιτάζετε την ιστορία
σας αλλά και την ιστορία του τόπου με καθαρά ανθρωποκεντρική ματιά, κι αυτό
είναι πολύ ενδιαφέρον.
Κορωνίδα της μητέρας φύσης ο άνθρωπος. Πλούτος μας η
διαρκής και ανά τους αιώνες δημιουργία του. Άλλωστε πολιτισμός είναι τα
διαχρονικά επιτεύγματα του ανθρώπινου γένους και συνεπώς κληρονομιά για τους
επόμενους. Ανεξάρτητα από τις κοινωνικές συνθήκες και τα κοινωνικοπολιτικά
συστήματα που επικρατούσαν κατά τη διάρκεια της δημιουργίας. Σ’ αυτό ναι.
Κυριαρχεί η ανθρωποκεντρική αντίληψη. Στις φαντασιώσεις μου νοιώθω τον ιδρώτα
του Φειδία στο δικό μου πετσί, διατυπώνω τις απορίες μου στην εικόνα του
Σεφέρη, φαντάζομαι τον Χατζηδάκι να με μυεί στον τρελό χορό που δημιουργούν στο
συναίσθημα οι νότες του. Κι όταν κορεσμένος απ’ αυτές τις επαφές βγαίνω στον
δρόμο, αυτές τις μορφές, αυτή τη σχέση αναζητώ μέσα στ’ ανώνυμο πλήθος.
-
Μιλάτε, όμως, και για τον ελληνικό λαό, που
εκτός από προδομένος μέσα στις πτυχές της ιστορίας του, δεν έχει απολύτως
συνειδητοποιήσει τη θέση του στον κόσμο, παραπλανημένος μέσα από μια υπερφίαλη,
σκόπιμη πατριδοκαπηλία και μια αφελή προγονοπληξία που δεν τον αφήνουν να δει
καθαρά και να σχεδιάσει το μέλλον του. Έχει, πιστεύετε η λογοτεχνία τη δύναμη
να ξεδιαλύνει τα σκοτάδια της σκέψης και να δείξει πιο διαυγές το αληθινό
τοπίο;
Μιλώ σ’ όλο το έργο μου (ποιητικό και πεζό) για όλους όσοι
κατοικούν σ’ αυτό που ονομάστηκε νεοελληνικό κράτος. Ανεξάρτητα από φυλή,
γλώσσα, θρησκεία, τοπικά ήθη και έθιμα, που ανά τους αιώνες διαμόρφωσαν
χαρακτήρα. Για το κομμάτι τούτο των Βαλκανίων που ο Ευρωπαϊκός διαφωτισμός
ηττήθη κατά κράτος το πρώτο μισό του 19ου αιώνα. Για το «Ελληνοχριστιανικό»
ιδεώδες (βασική αιτία των πολλών ιδιότυπων εθνοκαθάρσεων τους τελευταίους δύο
αιώνες), για όλες τις ανοησίες των πατριδοκάπηλων- «προγονόπληκτων». Για τον
ίδιο το λαό που κάτω από φτηνές δικαιολογίες (προδοσία-ήττα-άγνοια) συμμετέχει
ενεργά και νέμεται κοιμώμενος τ’ αγαθά του «περιούσιου» και του «ανάδελφου».
Άμυνα στον σκοταδισμό είναι μόνον η Γνώση. Βοήθεια προς τούτο, έστω και μικρή
τα ταξίδια του μυαλού και της ψυχής του λογοτέχνη.
-
Σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας σας υπερίπταται
και ηχεί το ελικόπτερο – πότε ως υπενθύμιση επαναφοράς στην πραγματικότητα,
πότε ως παράδοξη απειλή και στο τέλος ως ιδιόμορφος «από μηχανής θεός». Μιλήστε
μας για τα σημαινόμενα που έχετε ενσωματώσει στο ευρηματικό αυτό στοιχείο.
«Από μηχανής θεός» στη σημερινή όμως πραγματικότητα. Η
πριν από χιλιετίες ευρεσιτεχνία, μ’ εξελιγμένο μανδύα ζωντανή στο σήμερα. Όπως τότε
έτσι και τώρα αυτό που έδινε και δίνει λύση σε κάθε τι το αδύνατον, το
περίεργο, το άγνωστο, το μεταφυσικό. Όπως και τότε έτσι και τώρα μια καθαρά
ανθρώπινη επινόηση-ανακάλυψη. Είναι έμμεσα ένας ύμνος στην ανθρώπινη
ευρηματικότητα. Παράλληλα η «πικρία» του γράφοντος για την απουσία του στα
μελλοντικά επιτεύγματα του συνόλου της ανθρωπότητας. «Η γνώση του μέλλοντος
σιωπηρά με απέρριψε» ( στίχος από το ποίημα Ακροτελεύτιο, από την πρώτη μου ποιητική συλλογή «του αστεριού ο τοκετός»).
-
Σας γνωρίζουμε με την ποιητική σας ιδιότητα και
τώρα μας συστήνεστε ως πεζογράφος μέσα από μια πραγματικά πολύ ενδιαφέρουσα αφηγηματική
ιστορία. Ωστόσο, διαφαίνεται το εκχύλισμα του ποιητικού λόγου κυρίως στα σημεία
που η αφήγησή σας εισχωρεί σε μεταφυσικό πεδίο. Παραμένετε, λοιπόν, κυρίως
ποιητής;
Επιτρέψτε μου να
απαντήσω μ’ ένα απόσπασμα από την πρόσφατη παρουσίαση του βιβλίου μου στη
γενέτειρά μου, το Περιστέρι Αττικής: «…Κι
εγώ μαζί με τους περισσότερους από σας, με λέξεις δραπέτες απ’ τα ποιήματα
σφηνωμένες χρόνια στα μηνίγγια μου, σπατάλησα τη ζήση μου για να μάθω αν στη
μύτη της αρκούδας ή σ’ αυτή του αρκουδιάρη είναι περασμένος ο γυαλιστερός
ατσάλινος χαλκάς. Μάταιος θα πείτε κόπος, αλλά ένοιωσα ή καλύτερα νοιώσαμε
τουλάχιστον τη χαρά, εκεί στους ιριδισμούς του λυκόφωτος να δούμε τα σύννεφα να
κατεβαίνουν ίσα στο μπόι μας, να μας τυλίγουν ολάκερους στο πρωινό τους πούσι.
Και μες στην ομίχλη, στου λευκού τα σχήματα χαμένοι, των ονείρων τη μυθική πύλη
καβαλάρηδες προσπεράσαμε. Και ταξίδια άπειρα, του νου και των αισθήσεων
γεννήματα, σε κόσμους αλλοτινούς φτιάξαμε. Εγώ ο υπογράφων το παρόν πόνημα,
πρόβατον ή και ερίφιο ενίοτε. Ζων εκ
γενετής εις το κλεινόν της πατρίδας μου άστυ. Πιθανόν όμως, έμμονη από τα
μικράτα μου ιδέα και ίσως παρεξηγήσιμη, περάτωσα ο ατυχής το μέγιστον του βίου
μου εις την εποχή της προϊστορίας της ανθρωπότητας».
4 Νοεμβρίου 2019
Ο Γιώργος Θ. Τζιας γεννήθηκε το 1950 στις δυτικές συνοικίες της Αθήνας,
όπου και ζει μέχρι σήμερα. Σπούδασε οικονομικά στη Νομική σχολή του Εθνικού Καποδιστριακού
Πανεπιστημίου Αθηνών. Κατά διαστήματα υπήρξε αρθρογράφος στον ημερήσιο και τον
περιοδικό τύπο, με ειδίκευση στα κοινωνικά και οικονομικά θέματα της ελληνικής
και της διεθνούς αθλητικής δραστηριότητας. Στον εκδοτικό χώρο πρωτοεμφανίζεται
το 2009 με το βιβλίο του «προσκύνημα στους
ξεχασμένους ζάνες», εκδόσεις ΑΥΓΗ, μια έκδοση κοινωνικοπολιτικού χαρακτήρα
γύρω από τις άγνωστες ιστορικές στιγμές του ελληνικού αθλητισμού. Το 2010
εκδίδεται από τις εκδόσεις Κ. Μ. Ζαχαράκη η πρώτη του ποιητική συλλογή «… του αστεριού ο τοκετός» και
ακολουθούν το 2012 το «ονείρων κέρασμα»
και το 2014 «τ’ α-Δέσποτα» από τις ίδιες
εκδόσεις. Το 2015 από τις εκδόσεις Οροπέδιο κυκλοφορεί η ποιητική του συλλογή με
τίτλο «Ο ήχος της σιωπής».
