«Τρίχορδα και μονόχορδα για 5 εποχές» του Ηλία Φραγκάκη (ΑΩ εκδόσεις). Η παρουσίαση χθες, 5 Νοεμβρίου, στο Yria Premium Bar, στην αγαπημένη (πάντα) Κυψέλη, το "χαμένο μυθικό κέντρο του κόσμου" όπως την ονόμασε ο Ηλίας. Χαρήκαμε την παρουσία φίλων, συζητήσαμε για την ποίηση του Ηλία, αλλά και την ποίηση γενικά, ακούσαμε ένα εξαιρετικό φωνητικό ανσάμπλ, περάσαμε καλά.
Διώνη Δημητριάδου
Αδώνιδος κήποι
ΑΩ εκδόσεις
Γράφει η Ευσταθία Δήμου
η πρώτη δημοσίευση στο diastixo.gr
Η φράση «κήποι του Άδωνη», που επέλεξε η Διώνη Δημητριάδου για τίτλο του νέου της ποιητικού βιβλίου (ελαφρώς παραλλαγμένο: Αδώνιδος κήποι), αναφέρεται σε ένα, μάλλον άγνωστο σήμερα, αρχαιοελληνικό έθιμο, σύμφωνα με το οποίο καλλιεργούνταν φυτά σε πήλινες γλάστρες ή δοχεία, προς τιμήν του μυθικού Άδωνη. Επρόκειτο, βασικά, για μικρά πιατάκια μέσα στα οποία έσπερναν φακή που γεννιόταν, αναπτυσσόταν και, έπειτα από λίγες μέρες, πέθαινε συμβολίζοντας έτσι το εφήμερο και βιαστικό πέρασμα της μορφής του Άδωνη από τη ζωή. Το σχήμα αυτού ακριβώς του εθίμου δίνει η Δημητριάδου στην ποιητική της συλλογή, καθιστώντας την ουσιαστικά μια αναμέτρηση και μια ανατομία του απελπιστικά ανεξήγητου φαινομένου που αποτελεί ο θάνατος ή, θα έλεγα, η ζωή. Δεν είναι και τόσο εύκολο να διακρίνει και να πει με βεβαιότητα κανείς αν ο τόνος της συλλογής είναι αισιόδοξος ή απαισιόδοξος, φωτεινός ή σκοτεινός, ακριβώς διότι η ποιήτρια τεχνουργεί έναν ρυθμό και ένα βάδισμα, έναν ρυθμό βαδίσματος απόλυτα σταθερό, χωρίς λυγίσματα, τουλάχιστον εξωτερικά, σε μια πορεία που φαντάζει ελαφρώς ανηφορική. Δε νομίζω ότι είναι τυχαία αυτή η επιλογή. Δείχνει τη διάθεση και τη θέλησή της να δώσει στην τέχνη την προτεραιότητα και όχι στη ζωή που, αναπόφευκτα, είναι στενά συνυφασμένη με το λύγισμα και τον σπαραγμό, όταν πρόκειται για τον θάνατο.
Είναι αυτοί ακριβώς οι κύκλοι της φύσης, της ζωής, του θανάτου, που διαμορφώνουν ένα είδος δίνης, το οποίο απορροφά την ανθρώπινη οδύνη αφήνοντας να φτάσει στην επιφάνεια μονάχα ο απόηχός της.
Μια πολιορκία του θανάτου στήνει εδώ η Δημητριάδου ή, για να είμαι πιο σωστή, γίνεται η ίδια ο στόχος και η πολιορκημένη από τον θάνατο που έρχεται από παντού, ζητώντας την ερμηνεία, την αποδοχή, την εξίσωσή του. Έρχεται με τη μορφή μιας δύναμης φυσικής, ενός φαινομένου στέρεου και σταθερού, που διεκδικεί και κερδίζει την πρωτοκαθεδρία ακριβώς λόγω του μεγέθους του, που είναι ανίκητο. Αυτό το μέγεθος έχει επικυρωθεί μέσα στην καλλιτεχνική δημιουργία διαχρονικά και δεν θα ήταν άστοχο να πούμε ότι υπήρξαν στιγμές στην καλλιτεχνική ιστορία που ο θάνατος αποκτούσε, αν όχι την ίδια, μεγαλύτερη σημασία από τη ζωή. Αξίζει να θυμηθούμε τις μνημειώδεις ταφικές κατασκευές του μυκηναϊκού κόσμου που, ακόμη και σήμερα, κεντρίζουν την περιέργεια για τον τρόπο με τον οποίον ο ανθρώπινος πολιτισμός θεμελιώθηκε, πολλές φορές, πάνω στον θάνατο και τη δυναμική του. Μια δυναμική που εκδηλώθηκε και στα προϊόντα του έντεχνου λόγου, όχι μόνο του προσωπικού μα και του ανώνυμου, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα τα δημοτικά τραγούδια για τον Χάροντα και τον Κάτω Κόσμο.
Στην ποιητική συλλογή της Δημητριάδου, παρόλο που το φως και οι αχτίδες του δεν λείπουν, συχνά μάλιστα μπαίνουν δειλά, πλάγια, λοξά για να «σπάσουν» το μαύρο και το γκρίζο του θανάτου, το τοπίο είναι όχι κλειστό, αλλά κλεισμένο. Ηθελημένα και σκόπιμα κλεισμένο, για να μπορέσει να οργανωθεί ένα ποιητικό εργαστήρι του θανάτου, μια σειρά από στάσεις και σταθμούς σε μια πορεία κυκλική, μια πορεία απόλυτα εναρμονισμένη με τη φύση ως μηχανισμό, ως οργανισμό που εξασφαλίζει τη συνέχεια και τη συνοχή. Και είναι αυτοί ακριβώς οι κύκλοι της φύσης, της ζωής, του θανάτου, που διαμορφώνουν ένα είδος δίνης, το οποίο απορροφά την ανθρώπινη οδύνη αφήνοντας να φτάσει στην επιφάνεια μονάχα ο απόηχός της. Γιατί η οδύνη υπάρχει εδώ, εντοπίζεται ξεκάθαρα αλλά δεν κυριαρχεί ούτε επικρατεί σε βάρος της ποιητικής πράξης, που διαμορφώνει ή μάλλον διαμορφώνεται και αυτή ακολουθώντας το σχήμα ενός κύκλου. Είναι πολλά τα ποιήματα της Δημητριάδου που υιοθετούν το συγκεκριμένο σχήμα ή, κάποτε, το σχήμα μιας καμπύλης που εικονοποιεί το λύγισμα, αλλά ποτέ την πτώση.
Θα ήθελα, για το τέλος, να μείνω σε ένα από τα ποιήματα της συλλογής, όχι γιατί απαραίτητα μου άρεσε περισσότερο από άλλα, μα γιατί είδα σε αυτό κάποιες ιδέες που αξίζει να αναδειχθούν. Το παραθέτω για να δοκιμάσω έπειτα να εκφράσω κάποιες σκέψεις.
Σήμα ταπεινό
Νομίζω πως το ποίημα αυτό συμπυκνώνει, με ένα σπάνιο είδος ποιητικού ρεαλισμού, ορισμένες βασικές αλήθειες που όλοι οι άνθρωποι συναισθάνονται και σκέφτονται, χωρίς όμως ποτέ να κατορθώνουν να τις αποδεχτούν. Η έννοια του χάους και του κενού, που προβάλλονται εδώ και συνιστούν το σημείο μηδέν, το έδαφος στο οποίο συναντιέται ο θάνατος με τη ζωή, ο άνθρωπος με τον θεό, αποτελεί μια πρόκληση για τον αναγνώστη να αντιληφθεί τον τρόπο με τον οποίο η ύπαρξη σφραγίζεται από δύο αντίθετες και αντικρουόμενες συνθήκες, που διαδέχονται η μία την άλλη με μια κανονικότητα που ξεπερνά κάθε άλλη κανονικότητα στην εγκόσμια τάξη. Είναι το τέλος και η συνέχεια, το τέλος του ανθρώπου και η συνέχειά του μέσα στον άλλον άνθρωπο, μέσα στην άλλη σάρκα, μέσα στην άλλη ζωή. Ίσως αυτό να σηματοδοτεί και την «ανάστασή» του, το γεγονός δηλαδή ότι ανοίγεται σαν «χώρος» και σαν περίγραμμα για να εισέλθει αυτός που θα έρθει και να ενωθούν οι δυο τους σε μια οντότητα, που θα είναι μνήμη και ιδέα μαζί και που θα διασώζεται μέσα στο μόνο «δοχείο» που μπορεί να τη διασώσει, την Ποίηση.
Ευσταθία Δήμου
ΑΦΙΛΙΩΤΑ
ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΗΣ
Άνοιγμα κι απλωσιά των πειρασμών η νύχτα,
στενορύμι και πέρασμα η νύχτα των διλημμάτων,
ευπρόσδεκτη να δω την απειλή, δελεασμό την αποστασία
από τ’ ανύφαντα, τα πάρωρα, τα σκηνοθετημένα χρόνια,
απ’ τις διαδρομές τις προσχηματικές τις ανεπίστροφες πορείες
καθώς η γνώση και η προνόηση στερούν τις επινοήσεις
και η ζωή ανακαλύπτεται αξόδευτη στα μυστικά της.
Μύηση και προσηλυτισμός των μυστηρίων η νύχτα,
λόγος και αποκάλυψη η νύχτα των θαυμάτων,
προσκυνητής ανυπεράσπιστος και στοχαστής εξωμότης,
την πίστη να κοινωνώ, τη δημιουργία ν’ ανιχνεύω
στ’ αθέσπιστα, στ’ αναπόδραστα, τα καθημερινά
και τη σωτηρία μου ως φόβο και πεποίθηση να ορίζω
από το θρίαμβο της γέννας ως την ολοκλήρωση του θανάτου.
Σπορά στην έρημο η αθωότητα των οραματισμών,
ανέμου θέρισμα η απόδραση στις ανανήψεις,
μνήμη ασυμμάζευτη κι απείθαρχη, ψυχή σκορπισμένη,
το παρελθόν στεγνό κι αφίλιωτο, το μέλλον δικασμένο,
πώς να προλάβω με τ’ ανθρώπινα να συμφιλιωθώ,
σε ποια συντριβή ν’ αναγεννηθώ και κενό να χωρέσω
όταν το μέτρημα της ύπαρξης αρχίζει από το τέλος.
«Πυρεξία - Τρία οράματα για τη Μέση Ανατολή»
της Naomi Wallace
Μια
συγκλονιστικά επίκαιρη παράσταση
σε σκηνοθεσία Τατιάνας Λύγαρη
.jpg)
.jpg)
Στην Αμαξοστοιχία-Θέατρο το Τρένο στο Ρουφ λειτουργεί επίσης Wagon-Bar & Wagon Restaurant για φαγητό και ποτό. Για κρατήσεις, ηλεκτρονικά στο totrenostorouf.gr ή τηλεφωνικά, στα 6937604988 & 2105298922.
Αγάλματα εκτός μουσείου
Ελένη Αρτεμίου-Φωτιάδου
Εκδόσεις Μανδραγόρας
η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal
στη στήλη ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500+ ΛΕΞΕΙΣ
ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500+ ΛΕΞΕΙΣ | Το ποιητικό αποτύπωμα μιας ήττας • Fractal
Το ποιητικό αποτύπωμα μιας ήττας
Ποια είναι τα αγάλματα, ποια η σιωπή τους και ποια η ακινησία τους; Πώς εκτίθενται εκτός μουσείου, στην αδιαφορία ή στην κακοπραγία, όπως τα θέλει η ποιήτρια στην πρόσφατη συλλογή της; Όταν επιλέγει να βγάλει τα αγάλματα εκτός μουσείου, στην ουσία τα αποκαθηλώνει, τα οδηγεί σε μια απομάγευση, χωρίς το επιβλητικό τους μέγεθος, με το σημαινόμενο της ιστορίας που φέρουν μέσα τους να τίθεται πλέον εν αμφιβόλω. Στο εξώφυλλο μια φωτογραφία με ένα υπερμέγεθες κεφάλι αγάλματος, επιβλητικό, και μπροστά του το μικρό μέγεθος ενός μικρού ανθρώπου, ενός παιδιού. Αυτά τα αγάλματα, εκτεθειμένα έξω από τον φυσικό τους χώρο, αναπόφευκτα οδηγούν στη συνειρμική ταύτιση με το ταπεινό μέγεθος των ανθρώπων· ίσως και σε μια ανάλογη αποκαθήλωση, καθώς μοιάζει να καταργείται η ψευδαίσθηση, η ελπίδα που θα μπορούσε να προσφέρει κάποια αρωγή στο προσωπικό τους άχθος. Ριγμένοι σε ένα σιωπηλό σύμπαν που ποτέ δεν θα απαντήσει σε κανένα ερώτημα, εγκαταλελειμμένοι σε μια σκληρή ζωή, κατά τον Σαρτρ απολύτως ελεύθεροι αλλά και απολύτως υπεύθυνοι, να πρέπει να σηκώσουν όλο το άχθος μιας δυσβάστακτης ευθύνης. Ο κοινός τόπος που τα δύο μεγέθη συναντώνται είναι ο χρόνος που γράφει επάνω τους, “ακάμας”, ακούραστος, κατά τον Ευριπίδη, και σε αιώνια ροή, αλλά και αδιάφορος για όσα στην πορεία του φθείρει, γεννώντας διαρκώς αυτός τον εαυτό του. Αδύναμοι όλοι μπροστά του. Και το τέλειο της τέχνης και το ατελές του ανθρώπου.
Τότε, κατά την ποιήτρια, όπως γράφει στο ποίημά της “Art Gallery II”, Όλοι στρέφονται απελπιστικά στον ουρανό. Η καλή ποίηση, όπως αυτή εν προκειμένω, μετράει την κάθε μία της λέξη. Έτσι στον παραπάνω στίχο σωστά επιλέχθηκε η λέξη απελπιστικά και όχι απελπισμένα, γιατί αποδίδει ακριβώς την έννοια της κενότητας, την απουσία μιας δύναμης πάνω από τον άνθρωπο, την αδυναμία να βρεθεί κάποια λύση άνωθεν προερχόμενη. Σε άλλο της ποίημα (το ομώνυμο της συλλογής) θα μιλήσει γι’ αυτούς που έδωσαν πίστη σε μια κενή διαθήκη – με τη λέξη κενή να γράφεται με ε και όχι με αι, υποδεικνύοντας την κενότητα. Η ποίηση εδώ μιλάει για τον ηττημένο άνθρωπο. Θα μπορούσαμε ακόμα να πούμε πως πρόκειται για μια μελέτη (με ποιητικό λόγο) επάνω ακριβώς σ’ αυτή την ανελέητη ήττα.
Έχουμε, επομένως, μια ποίηση που μιλάει για τον άνθρωπο στην ατέρμονη μοναξιά του, αφημένο στην απελπισία και την κενότητα; Κι όμως, αν το άγαλμα είναι ένα πρόσωπο ανθρώπου, ένα ομοίωμα, χωρίς ψυχή και άρα χωρίς φωνή, αντιθέτως ο άνθρωπος έχει μέσα του φωνή, συχνά κραυγή, κι ας σιωπά. Ποιος, λοιπόν, θα του δώσει τη δύναμη, ή ποιος θα μιλήσει γι’ αυτόν; Στο εξαιρετικό τελευταίο ποίημα της συλλογής (“Αιωνίως εύθραυστον”), εν είδει επιλόγου μιας, στην ουσία, ποιητικής σύνθεσης, διαβάζουμε:
Οδυσσέα,
Λύσε με
φωνάζω από το κατάρτι
Είμαι η Σειρήνα που δεν τραγουδά
Πρέπει να περάσω από τις συμπληγάδες λέξεις
Το ποίημα πρέπει να περάσει από τις συμπληγάδες λέξεις, να μην συνθλιβεί από αυτές, να βρει τους κατάλληλους κώδικες που να αποτυπώσουν ολόκληρη την εσωτερική κραυγή, αν θέλει να ανοιχτεί στο πέλαγος. Τότε γράφεται αληθινή ποίηση, ποίηση μεγάλη, που προσφέρει μια διαφορετική θέα, συχνά εν δυνάμει ιαματική. Σε προηγούμενη συλλογή της (Φώτα στη διαπασών, Μανδραγόρας, 2022) έγραφε στο ποίημα “Θορυβοποιός”: Φτιάχνω λέξεις που κάνουν θόρυβο/ Επιτέλους/ Κάποιος να ενοχλήσει τις σιωπές. Πιστή στην ποιητική της πρόθεση, προσφέρει στον ηττημένο άνθρωπο φωνή και λόγο. Ακόμα κι αν αυτό απαιτεί μια ιδιόμορφη “έκθεση”. Η ποιήτρια, καθώς το παιχνίδι είναι σύμφυτο με τη λογοτεχνία – και αλίμονο αν δεν είναι– “παίζει” με την έννοια της έκθεσης. Εκτίθεται το άγαλμα, εκτίθεται ο άνθρωπος σε μια σκληρή πραγματικότητα, εκτίθεται, όμως, και το ποίημα. Όταν η ποίηση γράφεται, όπως λέει και η ποιήτρια, με νυστέρι, τότε θέλει τόλμη, γιατί πρόκειται για έκθεση ψυχής. Και πόσο ακόμη μεγαλύτερη αξία αποκτά, όταν αυτή η ποίηση γράφεται με τη λιτότητα που απαιτεί η αλήθεια, με τις κοφτερές λέξεις – η καθεμιά τους να εμπεριέχει περισσότερα από τη συμβατική λειτουργία του κώδικά της. Διαβάζουμε στο ποίημα “Ποιητικό αποτύπωμα”: Οι λέξεις εμπεριέχουν μια περίεργη αμοιβή/ Την ώρα που θαρρείς πως τις κατέχεις/ σαν χαμαιλέοντες/ αλλάζουν το χρώμα της προσαρμογής. Ναι, στην πιο καλή ποίηση, όπως εδώ, είναι συχνά οι λέξεις που “καθοδηγούν” στο ποιητικό αποτέλεσμα. Γιατί, υπάρχουν λέξεις αναφλέξιμες/ Τραβάς μια περόνη τους/ κι ανατινάζεται η στιγμή. (“Με προσοχή οι συζητήσεις”). Το τι θα κάνει, από αυτό το σημείο και πέρα, με την “ανοιχτή” στιγμή μπροστά της, αποτελεί και το διακριτό σημείο ανάμεσα στην ποίηση και την Ποίηση. Η Ελένη Αρτεμίου-Φωτιάδου κάνει τη σωστή επιλογή.
Διώνη Δημητριάδου
Όλγα Πατσούρα-Λένη
ανίΝ
μικρές ιστορίες
ΑΩ εκδόσεις
η πρώτη δημοσίευση στο diastixo.gr
Το πρόσφατο βιβλίο της Όλγας Πατσούρα-Λένη μπορεί να διαβαστεί με δύο τρόπους. Ο ένας, που συμφωνεί και με τον υπότιτλο (μικρές ιστορίες), θεωρεί τις τριάντα δύο ιστορίες αυτόνομες, στη δομή και τη θεματική τους. Μικρές στην έκταση, λιτές στα γλωσσικά τους χαρακτηριστικά, απηχούν τη συγγραφική επιλογή (γνωστή και αναγνωρίσιμη από προηγούμενες πεζογραφικές της καταθέσεις) για μια φόρμα ευσύνοπτη, χωρίς περιττές φλυαρίες, επικεντρωμένη στη νοηματική ουσία. Ο δεύτερος τρόπος ανάγνωσης, πιο σύνθετος αλλά προτιμητέος, ανακαλύπτει συνδέσεις, φανερές ή κρυφές, ανάμεσα στις ιστορίες, που έτσι συγκροτούν μια ενιαία αφήγηση που ακολουθεί το πέρασμα του χρόνου, ακολουθώντας τη μία ηρωίδα από την πολύ μικρή ηλικία έως την ωριμότητά της. Σ’ αυτή την εκδοχή οι ιστορίες αποτελούν στιγμιότυπα, που μοιάζει να τέμνουν τη χρονική διάρκεια και να απομονώνουν τις πλέον σημαντικές ψηφίδες ενός μωσαϊκού ζωής. Και στις δύο περιπτώσεις οι ιστορίες ενσωματώνονται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, αρχικά οικογενειακό που όμως νοηματικά επεκτείνεται για να αποκτήσει το βαθύτερο νόημά του ενταγμένο με τη σειρά του στη δεδομένη κοινωνία με τις αρχές της, τα στερεότυπά της, τα πρότυπά της και τις βαθιά ριζωμένες νοοτροπίες. Με τον τρόπο αυτό η συγγραφική πρόθεση αποκαλύπτεται πιο καθαρά· οι φαινομενικά απλές στη μορφή τους ιστορίες γίνονται καταγγελτικές μιας συγκεκριμένης κατάστασης που διαιωνίζεται, δημιουργώντας ανεπούλωτα τραύματα, και που για να την εννοήσουμε καλύτερα θα πρέπει να ανατρέξουμε στο τρόπο που λειτουργεί η οικογένεια, στις βαθιές διακρίσεις ανάμεσα στα δύο φύλα. Αν δούμε την κλίμακα των ευθυνών, με τη συνήθη κίνηση από τα πάνω προς τα κάτω, ξεκινάμε από τους εν εξουσία ιθύνοντες, κατόπιν περνάμε στους δύο θεσμούς-στυλοβάτες, δηλαδή την οικογένεια και το σχολείο, για να καταλήξουμε στο άτομο, στοιχείο μιας ενιαίας μάζας, που πειθήνια ακολουθεί όσους αποφασίζουν. Συνήθης, βέβαια, αυτή η θεώρηση των πραγμάτων, ωστόσο εσφαλμένη, καθώς στηρίζεται στη βασική αρχή της αποποίησης των ευθυνών, μεταθέτοντας διαρκώς το βάρος της στην ανώτερη βαθμίδα αυτού του σκόπιμα και αξιακά επινοημένου «οικοδομήματος».
Πώς θα πρέπει, όμως, να λειτουργεί ο βασικός πυρήνας της κοινωνικής ζωής, η οικογένεια, προκειμένου να οδηγεί το παιδί έτοιμο, ή έστω υποψιασμένο, προς τις πιο σύνθετες κοινωνικές ομάδες των πιο σύνθετων επίσης απαιτήσεων; Η ηρωίδα των ιστοριών (ας θεωρήσουμε πως πρόκειται για μια ενιαία σύνθεση) μεγαλώνει σε μια οικογένεια όπου η σκληρότητα του πατέρα αντιμετωπίζεται από την παθητικότητα, τη σιωπή της μητέρας. Το κυρίαρχο πρότυπο της αντρικής ισχύος, έτσι, ενισχύεται και αθωώνεται από την ηθελημένη γυναικεία υποταγή, διατηρώντας το κοινωνικό “οικοδόμημα” στερεό και αναλλοίωτο. Η θηλυκή υπόσταση, θύμα και των δύο φύλων, πρέπει να ανακαλύψει (αν το μπορεί) την έξοδο διαφυγής από αυτόν τον φαύλο κύκλο.
Η μητέρα της έλειπε. Δεν υπήρχε κανείς στον οποίο θα μπορούσε να μιλήσει. Οι άντρες ήταν πολύ κακοί και οι γυναίκες αδύναμες. Ήθελε να μεγαλώσει και να φύγει από το σπίτι. (“Το μπρίκι”, σ. 36).
Αναρωτιέμαι
συχνά αν η λογοτεχνία έχει τη δύναμη
(ίσως και τη θέληση;) να οδηγήσει τη
γραφή, πέρα από τα εκ των ων ουκ άνευ
αισθητικά χαρακτηριστικά, σε κοινωνικές
τομές, προτείνοντας πιθανές χαραμάδες
(έστω τόσο μικρές) για μια άλλη θέα των
πραγμάτων. Ίσως κάποτε το επιχειρεί,
ίσως με κάποια επιτυχία, ίσως και όχι.
Είναι δύσκολο να πείσεις για την αλήθεια
σου, όταν όλο το πλαίσιο μέσα στο οποίο
κινείσαι είναι το μαγικό ψεύδος της
μυθοπλασίας. Ωστόσο, όταν συναντάμε
τέτοιες απόπειρες, πρέπει να τις
στηρίζουμε. Η Όλγα Λένη τολμά να το
επιχειρήσει. Έτσι, κλιμακώνοντας την
πλοκή της μίας (ας το δεχθούμε) ιστορίας,
όπως διαρθρώνεται σε τριάντα δύο
αποσπάσματα, καταλήγει σε μια δυναμική
πρόταση. Εναποθέτει την ευθύνη στους
ώμους της ίδιας της ηρωίδας, να κοιτάξει
στον καθρέφτη, να ανακαλύψει εκ νέου
τον εαυτό της, να προσδιορίσει την πορεία
της στο εξής. Είναι τότε που η Νίνα-ανίΝ
μαθαίνει να βλέπει πιο πέρα από τα
φαινόμενα. Να θυμάσαι, τίποτα δεν είναι
όπως νομίζεις, θα πει στην ιστορία
της ‘Το δέντρο”. Και στο εισαγωγικό
συγγραφικό σημείωμα διαβάζουμε:
“Χρειάζεται θάρρος για να αναμετρηθούμε
με τις αλήθειες μας. Ίσως χρειάζεται να
διαγράψουμε τα πάντα και να δούμε τη
ζωή μας από νέα οπτική”. Στον πρόλογό
της η Μαρία Ζαγκλαρά γράφει: “Τι θα
μπορούσε να είναι αληθινό και τι όχι;
Αληθινός είναι μόνο ο εαυτός, καταλήγει
η συγγραφέας προς το τέλος του βιβλίου”.
Από τη στιγμή, όμως, που θα συνειδητοποιήσει
την ύπαρξη μιας διαφορετικής εκδοχής
της αλήθειας, πέρα από την κυρίαρχη
ισχύουσα, όλα εν δυνάμει αλλάζουν. Μια
λογοτεχνική πρόταση που αναγνωρίζει
τη δυναμική που μπορεί να μένει κρυμμένη
χρόνια, όμως, ίσως μπορεί, αναδυόμενη,
να ανατρέψει παγιωμένες αντιλήψεις και
καταστάσεις. Κι αυτό καθόλου λίγο δεν
είναι.
[…] Ένιωθε μια αίσθηση πλήρους ελευθερίας. Αποφάσισε να χαρεί τα παιχνίδια στο νερό και καθώς μπερδευόταν ο χρόνος, το παρόν με το παρελθόν, γύρισε πίσω στο εδώ και τώρα. Ένιωσε απέραντη ευγνωμοσύνη για την εμπειρία. (“Το δελφίνι”, σ. 78).
Στο εξώφυλλο ένας σχηματισμός από πέτρες εν κύκλω, από τη μεγαλύτερη στο κέντρο μέχρι τις πιο μικρές στο τελείωμα. Προσέχω την τελευταία, διαφορετική από όλες τις άλλες, που θα μπορούσε, καθώς ο κύκλος ατελής, να συνεχίσει σε κάποιον άλλο δικό της σχηματισμό. Αυτό που υπονοεί η ιστορία του βιβλίου δοσμένο με άλλον τρόπο.
Διώνη Δημητριάδου
Γυμνός επί τα μάτια
Κώστας Θ. Ριζάκης
ΑΩ εκδόσεις
η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal
στη στήλη ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500+ ΛΕΞΕΙΣ
ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500+ ΛΕΞΕΙΣ | Εν θλίψεσι το ποίημα δεικνύει το ήθος του ποιητή • Fractal
Εν θλίψεσι το ποίημα δεικνύει το ήθος του ποιητή
Προς δόξαν του οξύμωρου και σε πείσμα μιας εποχής εξόχως αντιποιητικής, η ποίηση επιμένει να γράφεται. Συχνά όχι με επιτυχία. Κάποιες φορές στα όρια του ποιητικού ρυθμού και με ενδείξεις προσωπικού ύφους. Σπάνια, ωστόσο, έχει τη δύναμη να μας ξαφνιάζει με την τόλμη της, πιστή από τη μια σε πατροπαράδοτες αρχές ποιητικής, κι όμως από την άλλη τόσο ρηξικέλευθα φρέσκια και πρωτότυπη.
Με τον τρόπο που ο Κώστας Ριζάκης –ταγμένος στην ποίηση– δείχνει τον σεβασμό του σ’ αυτές τις ίδιες τις λέξεις, τις γενεσιουργές του ποιητικού θαύματος, έχει κερδίσει δικαιολογημένα μια ιδιαίτερη θέση ανάμεσα στους ομοτέχνους του. Λέξεις δηλωτικές και συνυποδηλωτικές των νοημάτων, λέξεις πλασμένες για τη ποιητική περίσταση, λέξεις σύνθετες για να υπηρετήσουν την ανάγκη της μοναδικής στιγμής, κι ας ξεχαστούν μετά. Λέξεις που «σπάνε» στα δύο, χωρίς να χάσουν τον αρχικό τους κώδικα, ίσα ίσα εμπλουτίζοντάς τον. Ποίηση εν ρυθμώ που, χάριν αυτής της πρωταρχικής συνθήκης γραφής, καθοδηγεί τους στίχους με άνετο διασκελισμό, που αλλοιώνει την ισομετρία της δημοτικής ποίησης σε μορφή και περιεχόμενο, κι όμως στο ηχητικό αποτέλεσμα (ναι, η ποίηση διαβάζεται δυνατά, να μην χάνονται οι τόνοι της φωνής) έχουμε το αισθητικό άγγιγμα στην παραδοσιακή μετρική. Η πρωτοτυπία του διασκελισμού στην ποίηση του Ριζάκη θα φανεί ακόμη και στην αποκοπή των λέξεων από στίχο σε στίχο, προκειμένου να μην διαταραχθεί αυτή ακριβώς η μετρική. Έτσι, επιβεβαιώνει την τήρηση της ποιητικής παράδοσης όσο και την πρωτοπόρα αντίληψη για μια ποίηση που είναι φορέας ανανέωσης.
Δύο δέσμες από έντεκα ποιήματα η κάθε μία, με ένα ακόμη πρωταρχικό ποίημα «εισόδου» και με ένα ακροτελεύτιο «εξόδου», συνιστούν την πρόσφατη ποιητική του συλλογή, Γυμνός επί τα μάτια. Ποιήματα εσωτερικού πόνου, που ξεγελούν συχνά με τον παίζοντα τρόπο τους, ωστόσο σε προσεκτική ανάγνωση είναι ποιήματα γραμμένα εν θλίψεσι, με την ειρωνεία, τον σαρκασμό και, φυσικά, τον αυτοσαρκασμό να αποτελούν μιαν άλλη όψη των θλίψεων, ένα ισχυρό ξόρκι που δρα ιαματικά. Ξεχωριστά ποιήματα τα «διανύοντα έθους» (για το προστημένον), «η εμπειρομάτα» (για εσώκλειστη μιαν αρμαθιά ναυάγια), «η εγρήγορση» (για τη σύλληψη της λέξης αυριομηδέν), «καμένο» (γιατί καθώς διαβάζεις ξεπηδούν από το ποίημα και ακούγονται τα τρία γλαρόπουλα), «η άγνωστος» (για το επίμονο μάταιο του πράγματος), «η ομολογία» (για όλες τις λέξεις της), «ελεύθερη κατάδυση» (για τη μετατροπή μιας λέξης με μόνο ένα εμβόλιμο σ, περβαζωμένος του πρωινού, αρχικά, αλλά περβαζωσμένος του λοιπού), «οι νυν φυγές» (για το χρώμα της θλίψης και για το φτερούγισμα της σημαίας). Σε όλα ένας ή δύο στίχοι καταληκτικοί συνοψίζουν και επεκτείνουν κατά το δυνατόν, πάντα, το πεδίο της ανάγνωσης.
Κι αν η θλίψη πλέον εμφανής, μένει να αναδειχθεί και το ποιητικό ήθος. Παραθέτω το ποίημα «η ομολογία»:
πέρα από τον κλειστό παγιωμένα
δε πρωτόκλειστον ορίζοντα κάτι
παρέκει εκτός αυτού διάβολε ναι
το επεξεργάζετ’ εύλογα θα πρέπει
έστω ουτοπικά είτε ως προοπτική
εσχατιάς ε δεν μπορεί αποφαίνεται
σίγουρα κατ’ υπάρχει όθεν με ανά χείρας
τον σουγιά το τρέμισμα στο μάτι χρουτς
χρατς σκίζει ό,τι εξόχως έζησε ποίημα πες μονάχο
Η συνειδητοποίηση του κλειστού ορίζοντα, που ανανεώνει κάθε τόσο τον κλοιό να εγκιβωτίσει μέσα του τον ποιητή, αλλά και η υποψία πως όλο αυτό το περίκλειστο που γεννά την ποίησή του ίσως να σπάει κάπου, έστω κι αν είναι για να τον οδηγήσει στο έσχατο όριο, αυτά τα δύο μαζί σε αντιθετική σχέση φτιάχνουν έναν κοινό τόπο, το σημείο που ο ίδιος ο ποιητής βρίσκει τον εαυτό του, αναιρώντας την πηγή της δημιουργίας, τη μοναξιά του.
Η συνέχεια στο ποίημα «ελεύθερη κατάδυση»:
περβαζωμένος τού πρωινού κοιτάς
απ’ το παράθυρον ολίγην θαλασσίτσα
θάλασσα πούθε να ευρεθεί δένδρα σε
περιβόλι οπωροφόρα εύφορα πέφτει
το μάτι στα υψηλά δυο κεραμιδοστέγες
κόκκινες όπως παρελθόν αιματωμένον
τόσο περβαζωσμένος του λοιπού γυρνάω τήν
πετούγια δίφυλλα εσωφυλάκισα μη μαγκωμέν’ εικόνα
Η απόφαση σκληρή, ξανά εσώκλειστος διάγει του λοιπού, αν αυτή και μόνον αυτή η αφορμή της γραφής. Το έθος γίνεται ήθος (κοινή άλλωστε η ρίζα τους) και ο ποιητής παραμένει πιστός για μιαν ακόμη φορά στην ποίηση που τον θρέφει. Κι ας είναι βαρύ το τίμημά της, ποίηση δυνατή και αληθινή γράφεται κατά μόνας και εν θλίψεσι. Η ποίηση του Ριζάκη δεν κατηγοριοποιείται, είναι ξεχωριστή, είναι ιδιαίτερη. Αυτή είναι και η αξία της.
Η Χριστίνα Καραντώνη, σε εξώφυλλο, οπισθόφυλλο και μέσα σελίδες, μετέχει του ποιητικού πεδίου με τη δική της γραφίδα, την εικαστική, δημιουργώντας μια συνομιλία με τα ποιήματα, πότε σε γήινα χρώματα, υπενθυμίζοντας τη φθαρτότητα του σώματος, πότε με τη μείξη άσπρου μαύρου, εικαστικού συνώνυμου των θλίψεων.
Διώνη Δημητριάδου
