Δεν θα βρισκόταν καλύτερος χώρος από το Εναλλακτικό Βιβλιοπωλείο για να ξαναζωντανέψει η φωνή του Γιάννη Σκαρίμπα. Ο Συμεών Σταμπουλού, ο Δημήτρης Παπαχρήστος κι εγώ χαρήκαμε την ατμόσφαιρα και την ανταλλαγή απόψεων γύρω από τον παράτολμο, καινοτόμο και (ευτυχώς) αποσυνάγωγο της γενιάς του, που, όμως, αποδεικνύεται τόσο σημερινός!
Σάββατο, 29 Νοεμβρίου 2025
Μιλώντας για το μυθιστόρημα της Τίνας Κουτσουμπού "Χλομά βουνά" (ΑΩ εκδόσεις ΑΩ Εκδόσεις) στη φιλόξενη Δημοτική Βιβλιοθήκη της Ηλιούπολης. Δημιουργική συζήτηση με φίλους και αναγνώστες. Τι καλύτερο!
Το δραματικό στοιχείο στην
ποίηση
του Μανόλη Αναγνωστάκη
Σπουδή σε τέσσερα ποιήματα
Ευσταθία Δήμου
εκδόσεις Κουκκίδα
η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal
στη στήλη ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500+ ΛΕΞΕΙΣ
ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500+ ΛΕΞΕΙΣ | Από την τραγικότητα στη δραματοποίηση • Fractal
Από
την τραγικότητα στη δραματοποίηση
Μια
στοχευμένη προσέγγιση της ποίησης του Μανόλη Αναγνωστάκη επιχειρεί η ποιήτρια
και κριτικός Ευσταθία Δήμου στην πρόσφατη μελέτη της. Επικεντρώνοντας σε
τέσσερα (στην ουσία πέντε) ποιήματα επισημαίνει το δραματικό στοιχείο που διαπνέει
την ποίησή του ως αποτύπωση της τραγικότητας που πηγάζει από την ταυτόχρονη
αίσθηση της ανάγκης για παρέμβαση στα κοινωνικοπολιτικά προβλήματα της εποχής
του και της ουσιαστικής αδυναμίας αποτελεσματικότητας, διαπίστωση άλλωστε που
οδήγησε σταδιακά στη «σιωπή» του ποιητή. Η ποίηση, όπως και κάθε μορφή λογοτεχνικής
γραφής, συνιστά μια ιδιότυπη «πράξη», παρεμβατική μακάρι, ωστόσο εμπεριέχει εκ
φύσεως τη «μη πράξη»· μπορεί, έτσι, να θεωρηθεί, κυρίως από τον δημιουργό της, μια
συμμετοχή στα κοινά, όμως, συχνά κατακρίνεται ως ανούσια και ανέξοδη. Η Δήμου
κατορθώνει να καταξιώσει την ποιητική συμμετοχή του Αναγνωστάκη, έτσι όπως οι
περισσότεροι που δεχθήκαμε σε καθοριστικές πολιτικές συγκυρίες τη σύμπλευση
μαζί του, την εννοούμε. Και αυτό καθόλου λίγο δεν είναι, σε μια εποχή που όλο
και περισσότερο αμφισβητείται η ποιητική γραφή ως πράξη κοινωνική και πολιτική.
Ο
Αναγνωστάκης, όπως επισημαίνει η Δήμου, ως εκφραστής της εποχής του (και πώς
αλλιώς άλλωστε) τη δραματοποιεί ως τεχνική επεξεργασία του ποιητικού του υλικού,
με τον εξομολογητικό τόνο που προϋποθέτει την παρουσία του συνομιλητή, συχνά με
διαλογικές αποστροφές, τη φόρτιση μέσω της καίριας και εύστοχης στίξης, αλλά,
κυρίως ως αίσθηση που δημιουργεί η ποίησή του ότι επιθυμεί να υποδείξει τη συνακόλουθη
δράση (ακόμη και με θεατρική σημειολογία) που έχει μέσα της.
Η
δραματικότητα είναι η άλλη όψη της πραγματικότητας. Είναι η άλλη όψη του λόγου.
Είναι η ρωγμή που ανοίγει στον λόγο ένα είδος χαραμάδας που προκαλεί και
προσκαλεί το βλέμμα σε μια άλλη ενατένιση. Είναι ένα βήμα του λόγου προς τη
μετουσίωσή του σε πράξη, προς την πλήρωσή του έτσι ώστε να μην ηχεί λόγος
κενός. Η ποίηση του Αναγνωστάκη, που ηχεί τραγική, ακριβώς επειδή τεχνουργείται
υπό το βάρος της συνειδητοποίησης ότι απέχει από την πράξη, εναγκαλίζεται το
δραματικό στοιχείο, όχι απλώς και μόνο για να την προσεγγίσει, αλλά
κυριολεκτικά για να την υποδυθεί.
(σ. 73).
Τα ποιήματα που τεκμηριώνουν την άποψη της κριτικού («Ποιήματα που μας διάβασε ένα βράδυ ο λοχίας Όττο V… I, II», «Επιτύμβιον». «Νέοι της Σιδώνος, 1970», «Θεσσαλονίκη, Μέρες του 1969μ. Χ.») συνδέουν εύστοχα τις δύο έννοιες που πραγματεύεται το εν λόγω δοκίμιο, οδηγώντας αυτονόητα από το τραγικό στο δραματικό στοιχείο, μέσα από τη θεατρικότητά τους, τις έμμεσες αναφορές στο ανάλογο καβαφικό ύφος (στα δύο από αυτά), τη μετάβαση από το «σημαίνω» στο «δείχνω» (η γνωστή διάκριση sagen και zeigen). Η σύλληψη της ιδέας, έτσι, διαφοροποιείται μεν από την εκτέλεσή της, στη μορφή που θα λάβει το ποίημα, όμως διατηρείται η εσωτερική σύνδεση, ο ισχυρός εσωτερικός τους δεσμός. Ειδικά στην περίπτωση του Αναγνωστάκη ανιχνεύεται μια ευθεία και απρόσκοπτη πορεία από τη μία στην άλλη.
Και
είναι πράγματι πολύ διαφορετική η τραγικότητα, η ιδιότητα, δηλαδή του τραγικού,
η οποία εντοπίζεται περισσότερο στο επίπεδο της σύλληψης του καλλιτεχνικού
έργου, από τη δραματικότητα που εντοπίζεται στο πλαίσιο της εκτέλεσής του. (σ. 70).
Ταυτόχρονα
επισημαίνονται τα πολιτικά χαρακτηριστικά τους (τα δύο από αυτά με πιο άμεσο
και ευθύβολο τρόπο αναφερόμενα στη δικτατορία του ’67), άμεσα συνδεδεμένα με
την αγωνία του ποιητή να μιλήσει ποιητικά για όσα τον βασανίζουν, με την
επίγνωση, όμως, μιας απογοήτευσης για την απάθεια και την αδιαφορία, την
ανυπαρξία μιας «συνέχειας» και ενός «στόχου», έτσι όπως τιτλοφόρησε άλλωστε τις
δύο ποιητικές του συλλογές.
Η
χρήση πολλών απόψεων (με παράθεση αποσπασμάτων από άρθρα και μελέτες) επάνω στο
θέμα που την απασχολεί, η παράθεση της βιβλιογραφίας, αλλά και η θέση επιλογικά
κάποιων ερωτημάτων που διευρύνουν το τοπίο, συνιστούν μια ενδιαφέρουσα από κάθε
άποψη συμβολή στη μελέτη (πάντοτε επίκαιρη) της ποίησης του Μανόλη Αναγνωστάκη.
Στο
εξώφυλλο η μορφή του Αναγνωστάκη, όπως την απέδωσε σε χαρακτικό ο Γιάννης
Στεφανάκις.
Διώνη Δημητριάδου
Η ΠΑΜΦΙΛΗ
ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΗΣ
Κόκκινη ανατολή, των ονείρων
το πρώτο της Παμφίλης σκίρτημα
κι ανέμου γλυκοφύσημα οι πειρασμοί
φυγής στ’ απόκοσμα και τα ιερά.
Το βλέμμα της το λιόμορφο, αντιφέγγισμα της γης,
τα φτερωμένα χέρια της η αγκαλιά του κόσμου
κι αντήχηση γλυκόφωνη το γέλιο της το γραμμένο.
Χρώματα ανέσπερου δειλινού
οι πεθυμιές κι οι μυστικές λατρείες
και ξάφνιασμα τ’ αμάθητου μυαλού
οι αποδράσεις και οι μαγείες.
Στράτα του φεγγαριού ο ίσκιος της και τ’ ουρανού σεντέφι,
το σώπασμά της, επίγεια μουσική και γλύκασμα νυχτωδίας
κι απόκριση στο κάλεσμα στων άστρων το χοροστάσι.
Βαθιάς ψυχής απάντημα η γητειά,
το γνέψιμο νεύμα του έρωτα θεού,
σπονδή το σάστισμα σε κρυφό βωμό
και η αγαλλίαση του πόθου λειτουργία.
Πλατύ σκαλί το λόγιασμα,παράθυρο ανοιχτό οι αισθήσεις,
στέκει η ζωή αντίκρισμα,ευσέβεια το πάθος κι ευφροσύνη
και η Παμφίλη πρώτη φορά Ιέρεια στο ναό της αγάπης.
ΛΕΣΧΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ ΕΝΗΛΙΚΩΝ
ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ
ΑΓΙΑΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ
Παρουσίαση της ποιητικής συλλογής
της Δέσποινας Δεμερτζή
"Τα αυθύπαρκτα της σιωπής"
εκδόσεις Μανδραγόρας
Ζεστή ατμόσφαιρα, ξεχωριστής αξίας ποίηση, χθες στο Bios στην Πειραιώς. Τι άλλο να ζητήσει κανείς; Συχνά είναι οι λέξεις που μας σώζουν, και μάλιστα οι ποιητικές.
.jpg)
Κινούμενος λαβύρινθος
Χρήστος Κιτσίδης
ΑΩ
εκδόσεις
η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal
στη στήλη ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500+ ΛΕΞΕΙΣ
ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500+ ΛΕΞΕΙΣ | Κινούμενος λαβύρινθος • Fractal
Μια πιθανή έξοδος από τον λαβύρινθο
Ένα
από τα πιο ενδιαφέροντα θέματα γύρω από τη γραφή, που αποτελεί αντικείμενο συζήτησης
μέσα σε όλες τις εποχές, είναι αν μπορούμε να προσδιορίσουμε κοινά στοιχεία σε
μορφή και θεματική σε λογοτέχνες, αν μπορούμε, δηλαδή, να ορίσουμε τη γενιά
τους, στη βάση κάποιων έστω ελάχιστων, πλην καθοριστικών, χαρακτηριστικών. Τι
καινούργιο, τι διαφορετικό θα λέγαμε πως έχει να προσφέρει στο ποιητικό τοπίο η
νέα γενιά ποιητών; Σε ποια γόνιμη αλληλεπίδραση βρίσκεται με την εποχή της, τι
αντιλαμβάνεται από αυτήν, σε τι την αντικρούει, σε τι την ακολουθεί;
Διαβάζοντας την πρώτη συγγραφική απόπειρα ενός νέου ποιητή, εντόπισα στοιχεία
που καταδεικνύουν την οπτική του στη γύρω του πραγματικότητα.
Ήδη από μια θέση του, που λειτουργεί ως
προμετωπίδα στη συλλογή του, κρατώ τις «καλοστημένες ψευδαισθήσεις». Σαν να
τοποθετείται απέναντι στην εποχή του, να αποκαλύπτει ένα στημένο «παιχνίδι», να
θέλει να μιλήσει γι’ αυτό. Είναι, φυσικά, ίδιον μιας νεανικής αντιμετώπισης των
κοινωνικών πραγμάτων, ωστόσο, περιμένω να δω αν θα εκμεταλλευτεί δημιουργικά
αυτή τη διαπίστωση, αν θα κομίσει μια νέα θέα σ’ αυτό την κοινωνική «κατασκευή».
Η έννοια του λαβύρινθου, που τιτλοφορεί και
τη συλλογή, συνδυάζεται στο πρώτο πεζόμορφο ποίημα με την έννοια του χάους,
αλλά και της αναγκαίας τάξης. Η εικόνα μοιάζει με αναζήτηση μιας διεξόδου, σε
έναν νοητό λαβύρινθο, και μάλιστα με το έδαφος εν είδει κινούμενης άμμου.
Από το σημείο αυτό και πέρα, εκκινεί η ποίηση
αυτή καθεαυτή. Στην ουσία ένα ταξίδι με υπαρξιακά ερωτήματα, με τα υποκείμενα
να διαφοροποιούνται, τα πρόσωπα να εναλλάσσονται από το δεύτερο της απεύθυνσης
σε ομοφρονούντες ή της ενατένισης προσώπου στον καθρέφτη, σ’ αυτό της
τριτοπρόσωπης παρατήρησης του εαυτού πάλι. Δεν λείπει, ωστόσο, και η
συναρίθμηση στο σύνολο με τη χρήση του «εμείς» να ανοίγει τον εσωτερικό κλοιό.
Το γνώριμο
στέκεται προκλητικά απέναντι στο άγνωστο, επιχειρεί να διατηρηθεί, κι
όμως το κυνήγι του καινούργιου πάντα ανοιχτό.
Το σκοτάδι προκαλεί το φως, θέλοντας να το καταπιεί, το ήδη δομημένο
σύστημα θέλει να στερεωθεί ακόμη περισσότερο και προκαλεί σε μια ίσως άνιση
μάχη τη θέα σε ένα άλλο σκηνικό, το ανάχωμα μοιάζει να αντιστέκεται στη διαρκή
ροή. Ποιος θα βγει νικητής;
Η ποιητική παρατήρηση εναργής κυκλοφορεί τη νύχτα, αποτυπώνει σκηνές και ανθρώπους, η αναζήτηση, όμως, σκοντάφτει στη ρουτίνα και την τυποποίηση, στη συμβατικότητα.
Μια ποίηση αντιθέσεων, ένας ποιητής που
αναζητά την αλήθεια τη δική του και των πραγμάτων, κι όταν δεν τη βρίσκει αθώα,
όπως θα την ήθελε, γράφει στίχους, που θα ταίριαζαν σε ρυθμούς ροκ ή τζαζ, όπως ένας
κεραυνός που έπεσε στο φεγγάρι. Ο Χρήστος Κιτσίδης γράφει ποίηση που
ακροβατεί ανάμεσα στη σκληρότητα μια εποχής που απειλεί να τον αναιρέσει ως
υπόσταση και σε μια διάθεση ανατροπής της. Αρχικά θα πω μέσω της ποίησης, που
κι αυτό δεν είναι λίγο. Ένας ενθουσιασμός που
διώχνει τον φόβο, ένα γνήσιο πάθος για ζωή που οφείλει να έχει μέσα του
αγριότητα, γιατί αντιπαλεύει πιο άγρια πράγματα, όπως η αδιαφορία, η συνήθεια,
η παθητικότητα, η στασιμότητα, ο εθισμός στις συμβάσεις. Μας δείχνει τη θέα από
το μπαλκόνι του στο εξαιρετικό τελευταίο ποιητικό κομμάτι (πεζόμορφο κι αυτό),
όπου ανακαλύπτει τις άπειρες διαβαθμίσεις ανάμεσα στο χάος και την τάξη,
επιλέγει τον παλμό της ζωής, ρισκάρει στο θαύμα μιας ανατροπής, απέναντι στα
αδιέξοδα φτύνει λύσεις και τις βαφτίζει ποιήματα.
[…]
Γράφω για να αναπνέω σε έναν
πλανήτη που καίγεται.
Για να βρω κι άλλους να μου
δείξουν πώς γίνεται.
Πώς θα φτιάξουμε έναν κόσμο που
τον έχουμε ανάγκη,
Μα έχουμε ξεχάσει πώς λέγεται.
Εν κατακλείδι, ο Κιτσίδης
ψάχνει την εποχή του, και μάλιστα με ωριμότητα που δεν συνάδει με την ηλικία
του, αντιμετωπίζει την ποίηση ως μια πολύ σοβαρή υπόθεση, αφού την επιλέγει για
να σταθεί απέναντι σε μια πραγματικότητα που επιθυμεί να αλλάξει, τουλάχιστον
ως προς την προσωπική του θέση μέσα σ’
αυτήν. Δεν ξέρω αν αποτελεί αντιπροσωπευτικό παράδειγμα της γενιάς του – πολύ
θα το ήθελα όμως. Η απλότητα της έκφρασης και η λειτουργική χρήση της γλώσσας,
με σημασία στην κάθε λέξη, προμηνύουν μια ανάλογη συνέχεια, που ακόμη κι αν θα
συνιστά μια εξαίρεση σε έναν σκληρό και ανέλπιδο κανόνα, θα σημαίνει κάτι
ξεχωριστό για το ποιητικό πεδίο.
Διώνη Δημητριάδου
.jpg)
