Κώστια Κοντολέων Η Ήρα στον Αστερισμό του Καρκίνου μυθιστόρημα ΑΩ εκδόσεις η πρωτη δημοσίευση στο περιοδικο diastixo.gr

 

Κώστια Κοντολέων

Η Ήρα στον Αστερισμό του Καρκίνου

μυθιστόρημα

ΑΩ εκδόσεις

η πρωτη δημοσίευση στο περιοδικο diastixo.gr

Κώστια Κοντολέων: «Η Ήρα στον αστερισμό του καρκίνου»

 

Δεν είναι, βέβαια, η πρώτη φορά που η λογοτεχνική γραφή επιχειρεί να αποδώσει την τραυματική συνάντηση με τον καρκίνο, τον «εισβολέα», που εισχωρεί αθόρυβα στο σώμα μας και συν τω χρόνω εγκαθίσταται και προχωρεί σε έναν ανεξέλεγκτο καταστροφικό πολλαπλασιασμό των κυττάρων. Τις περισσότερες φορές η γραφή μεταμφιέζεται, χρησιμοποιεί προσωπεία, στην προσπάθεια να ειπωθεί το ανείπωτο, το βαρύ κι ασήκωτο φορτίο της ασθένειας, με τις μάσκες, όμως, να υποχωρούν, μόλις αποκαλυφθεί ο συγγραφικός «τρόπος», μόλις η υπαινικτική ή μεταφορική επένδυση καταπέσει μπροστά στην αναγνωστική πρόσληψη.

Η γραφή της Κώστιας Κοντολέων, ιδιαίτερη, ξεχωριστή και αναγνωρίσιμη ανάμεσα στις πολλές, ακολούθησε την ευθεία οδό, λέγοντας τα πράγματα με το όνομά τους. Η ιστορία που αφηγείται, κι ας έχει την πρωτοπρόσωπη φωνή, αφορά την κάθε ομοειδή περίπτωση. Δεν αυτοβιογραφείται εξομολογούμενη, αλλά επιλέγει τη λογοτεχνική γλώσσα που όλα τα σκεπάζει με το μαγικό της «ψεύδος», ώστε όλα να φαίνονται αληθινά όσο και επινοημένα, χωρίς πραγματικά να ενδιαφέρει η διάκριση μεταξύ τους· άλλωστε, η αληθοφάνεια κερδίζεται με τον συγγραφικό τρόπο, και τελικά αυτό είναι το μόνο που ενδιαφέρει εδώ.

Επειδή στις καλές εκδόσεις τίποτα δεν είναι τυχαίο, κοιτάζω το έργο του Egon Schiele (Seated female nude back view with red skirt, 1914) στο εξώφυλλο του βιβλίου, και νομίζω ότι βλέπω την ηρωίδα της Κοντολέων, την Ήρα, με την ένταση της απόγνωσης στο βλέμμα, την τραγικότητα της κίνησης της εξπρεσιονιστικής φιγούρας να απλώσει τα χέρια της στο «κενό» του πίνακα. Από πού να πιαστεί; Σκέφτομαι πόσο η εικόνα και ο λόγος εδώ αλληλο-ερμηνεύονται. Αποτυπώνει η φιγούρα της γυναίκας του πίνακα την οκτάχρονη «συμπόρευση» της Ήρας με την αρρώστια, μια πραγματικότητα που η ίδια δεν ήθελε να αποκαλύψει.

 

Φευ, όσες φορές κι αν κοιταχτώ στον καθρέφτη μου, όσες αλλαγές και αν παρατηρήσω στο στήθος μου. Δεν κάνω τίποτα, μόνο περιμένω. Τι; Δεν ξέρω. Θαύμα ή Θάνατο; (σσ.43-44).

 

Ο μονόλογος της Ήρας (θυμίζει θεατρικό μονόπρακτο) ανελέητος για την ίδια, θα εκκινήσει από το κρίσιμο «λίγο πριν» του χειρουργείου, εκεί που θα αποχωριστεί, με τη μαστεκτομή, το αναγνωριστικό στοιχείο, το σύμβολο της θηλυκότητάς της, στερεότυπο και άρα ισχυρό· δύσκολη η συμφιλίωση με την απουσία του. Εκεί στο κρίσιμο αυτό «λίγο πριν», θα σταματήσει η κανονική ροή του χρόνου, η Ήρα θα πάει πίσω, στο πρώτο ξύπνημα της γυναικείας της ταυτότητας, στα «σημάδια» που ήταν εκεί, αλλά ήθελε να τα αγνοήσει, που, όμως, τη στοίχειωνε η δυσοίωνη παρουσία τους.

Κι έπειτα, η πρώτη ένδειξη της ύπαρξης του «εισβολέα». Σαφής η παρουσία του για τη γιατρό πλέον Ήρα, που θα επιλέξει να συμβιώσει μαζί του για οκτώ καταστροφικά για την ασθένειά της χρόνια. Έχει, αλήθεια, ενδιαφέρον αυτό το σημείο της ιστορίας. Η αντίδραση της ηρωίδας μεταφρασμένη σε απουσία κάθε δράσης, σαν όλες οι ιατρικές της γνώσεις, όλες οι συμβουλές που η ίδια έδινε στους ασθενείς της, έξαφνα να κατέρρευσαν, αδύναμες μπροστά στο πρόβλημα που πλέον είχε σάρκα και οστά, ήταν ολότελα προσωπικό, δικό της, ξεφεύγοντας από τις σελίδες των επιστημονικών της βιβλίων. Η γραφή εδώ αποκτά χαρακτήρα ψυχαναλυτικό, ψάχνει και όσο ψάχνει βαθαίνει, δεν είναι πια μόνο λογοτεχνία, δεν είναι τέχνη του λόγου, είναι διαδοχικές ξυραφιές στο πάσχον σώμα.  

  Ο τρόπος που η Κοντολέων χτίζει την ιστορία της, στο επίκεντρο βάζοντας την Ήρα και τον εσωτερικό της, αρχικά κρυφό για τους άλλους, αγώνα, θυμίζει μια λίμνη που έξαφνα μια πέτρα πέφτοντας μέσα της διαταράσσει την ηρεμία της – απατηλή ηρεμία, καθώς εκτεθειμένη η λίμνη σε φυσικούς ή μηχανικούς παράγοντες δεν θα μπορούσε να διατηρήσει για πάντα τη γαλήνη της. Όπως διαδοχικά διαγράφονται νέοι κύκλοι, ομόκεντροι αλλά όλο και πιο φθίνοντες, εισχωρούν στην ιστορία οι άλλοι χαρακτήρες, ο άντρας της, η κόρη της, οι γονείς, οι φίλοι, οι γιατροί, οι νοσοκόμες, ο καθένας κι ένας κύκλος, πιο έντονος ή πιο άτονος, ανάλογα με τη γειτνίαση προς την Ήρα και τον τρόπο που συμμετέχει στο δικό της πρόβλημα. Ακόμα και η ίδια, επιζητά την αποστασιοποίηση από το «τραύμα», σαν να πρόκειται για μια ξένη γυναίκα που τής μιλάει:

 

Μου έλεγε πως δεν ήθελε να κοινοποιήσει το πρόβλημά της, πως απεχθανόταν τον οίκτο των άλλων όπως ο διάβολος το λιβάνι. Πως δεν θα άντεχε εκείνες τις πλάγιες ματιές τους που τη θεωρούσαν ξεγραμμένη, τα παρηγορητικά λόγια της συνθήκης. (σ. 104).

 

Εν τέλει είναι ένα βιβλίο για τη γυναικεία ταυτότητα; Ένα βιβλίο για τη σταδιακή ωριμότητα, που έρχεται μέσα από τραυματικές εμπειρίες; Ένα βιβλίο για την ασθένεια και την αντιμετώπισή της; Ή, ίσως, ένα κοίταγμα στον καθρέφτη, με όσο θάρρος απαιτεί κάτι τέτοιο;

 

Θυμάμαι το παραμύθι της Χιονάτης που έλεγα στην παιδούλα κάποτε κόρη μου. Τις ερωτήσεις της κακιάς μητριάς στον μαγικό καθρέφτη της. Εκείνος της έδινε απαντήσεις, ο δικός μου μένει ανείπωτα αμίλητος. Μένω βουβή, καθώς οι τοίχοι γύρω μου κινούνται κι αρχίζουν αργά αργά να κλείνουν σαν όστρακο που προσπαθεί να εγκλωβίσει έναν εν δυνάμει εξωτερικό κίνδυνο… ΕΜΕΝΑ. (σ. 45).

 

 Μήπως ένα βιβλίο που,  μέσα στην αυτοαναφορικότητά του,  υπαινίσσεται την ιαματική λειτουργία της γραφής; Η Ήρα, πάντως, μπροστά στη λευκή σελίδα του υπολογιστή της, αποφασίζει να ξεκινήσει με τις πρώτες έξι λέξεις: Η Ήρα στον αστερισμό του καρκίνου, φθάνοντας έτσι στην ώριμη αντιμετώπιση του βιώματός της με την καταγραφή του στο ομότιτλο βιβλίο που διαβάζουμε.

Όλα αυτά, βέβαια, αλλά και τόσα άλλα που ανακύπτουν διαβάζοντας, γιατί η καλή λογοτεχνία δεν εξαντλείται σε κατηγοριοποιήσεις και ετικέτες. Η Κώστια Κοντολέων, με ευθύτητα, με ειλικρίνεια, καταθέτει μια από τις καλύτερες γραφές στη δύσκολη αυτή θεματική.  

 

Διώνη Δημητριάδου

 

 

Εκεί που η ιστορία διχαλώνεται Ο ΠΟΙΗΤΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ Χ. ΘΕΟΧΑΡΗΣ (συναγωγή ανέκδοτων κειμένων για το έργο του) Πρόλογος: Μαρία Ν. Ψάχου Επιμέλεια-Επιμύθιο: Κώστας Θ. Ριζάκης εκδόσεις Κουκκίδα η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal στη στήλη ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500+ ΛΕΞΕΙΣ

 

Εκεί που η ιστορία διχαλώνεται

Ο ΠΟΙΗΤΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ Χ. ΘΕΟΧΑΡΗΣ

(συναγωγή ανέκδοτων κειμένων για το έργο του)

Πρόλογος: Μαρία Ν. Ψάχου

Επιμέλεια-Επιμύθιο: Κώστας Θ. Ριζάκης

εκδόσεις Κουκκίδα

η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal

στη στήλη ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500+ ΛΕΞΕΙΣ

ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500+ ΛΕΞΕΙΣ | Για τον Γιώργο Χ. Θεοχάρη • Fractal

 

 

Για τον Γιώργο Χ. Θεοχάρη

 

Το έργο ενός δημιουργού μέσα από την οπτική διαφορετικών μελετητών, με άλλα λόγια, διαφορετικές ψηφίδες/κριτικές ματιές που συνυπάρχουν, προκειμένου να συναποτελέσουν την πολυπρισματική εικόνα – εγχείρημα από μόνο του ενδιαφέρον, πόσω μάλλον αν το αντικείμενο της έρευνας είναι το έργο ενός σημαντικού ποιητή. Ο Γιώργος Χ. Θεοχάρης θα μπορούσε να είναι ένας από τους πολλούς (με αρκετούς αξιόλογους ανάμεσά τους) ποιητές της γενιάς του, και οπωσδήποτε ηλικιακά εκεί ανήκει. Ωστόσο, αγγίζει τα τραύματα που καθόρισαν τη γενιά του με έναν απολύτως προσωπικό τρόπο, έτσι που ταυτόχρονα να δηλώνει διαρκώς «παρών» στα πολιτικά δρώμενα του τόπου μας, χωρίς να ταυτοποιείται ως «πολιτικός» ποιητής, αλλά και να ενσωματώνει στην ποίησή του την αγωνία τού εν γένει πάσχοντος ανθρώπου, με την υπαρξιακή του αναζήτηση ατέρμονη – τόσο καθημερινός, όσο ευρύς, τόσο «ελληνικός» όσο και παγκόσμιος. 

Από τις εκδόσεις Κουκκίδα, στη σειρά «Φιλολογικά Μελετήματα», με «Πρόλογο» της Μαρίας Ν. Ψάχου, σε επιμέλεια και με «Επιμύθιο» του ποιητή Κώστα Θ. Ριζάκη, ο τόμος για τον Γιώργο Χ. Θεοχάρη αριθμεί είκοσι δύο κριτικά μελετήματα από τους:

Χρήστο Αγγελάκο, Αλέξανδρο Βαναργιώτη, Νίκο Βαραλή, Διώνη Δημητριάδου, Μάρω Δούκα, Χριστίνα Καραντώνη, Ηλία Κεφάλα, Κατερίνα Κούσουλα, Πάνο Κυπαρίσση, Άννα Λαμπαρδάκη, Κλεοπάτρα Λυμπέρη, Ειρήνη Μαργαρίτη, Διονύση Μαρίνο, Νεκταρία Μενδρινού, Κωνσταντίνο Β. Μπούρα, Στυλιανή Παντελιά, Χρίστο Παπαγεωργίου, Τάσο Πορφύρη, Δημήτρη Ρεντίφη, Λάμπρο Σκουζάκη, Σταύρο Σταμπόγλη και Θωμά Ψύρρα. Άλλα κείμενα σε πιο αυστηρό κριτικό λόγο, άλλα σε πιο φιλικό, κουβεντιαστό, άλλα εστιάζοντας σε μία ποιητική του συλλογή για να ερμηνεύσουν μέσω αυτής τις βασικές συνιστώσες του έργου του, κι άλλα, θεματικά αυτά, να ανιχνεύουν μέσα από όλα του τα ποιήματα τις κοινές αφετηρίες, την κοινή «στόχευση»· όλα να συγκλίνουν στην ιδιαιτερότητα της γραφής του Θεοχάρη, όλα να καταξιώνουν το έργο του.

Διαβάζω από τον «Πρόλογο» της Μαρίας Ν. Ψάχου, το σημείο εκείνο στο οποίο εστιάζει στην υπόθεση της μνήμης:

 

«[…] Τον συνέχει έντονο το αίσθημα της διάψευσης των ονείρων και του αδικαίωτου των προσδοκιών που οραματίστηκε η νεότητα, στις πρώτες του συλλογές κυρίως, ενώ σαφής είναι η και η πικρή διαπίστωση, τραγική μέσω της ειρωνείας και του σαρκασμού, του εκμαυλισμού των ιδεών και του σύγχρονου εκπεσμού της αδικαίωτης μεταπολεμικής Ελλάδας. Κυρίαρχη και επώδυνα λυτρωτική, πάντα ως υπαρξιακή ανάγκη, η παρουσία της ανταριασμένης μνήμης καθώς ο ποιητής, ένας τσοπάνος του άστεως, διαπιστώνει μέσα από το προσωπικό του βίωμα το ανεπιτυχές αρχιτεκτονικό σχέδιο αποκλεισμού της μνήμης στη σύγχρονη μεγαλούπολη, που μπορεί να καυχιέται για τα επιτεύγματα της ηχομονωτικής τεχνολογίας, δεν μπορεί όμως να εμποδίσει πραγματικά τους ήχους από τη ζωή της υπαίθρου να τρυπώσουν μέσα στα διαμερίσματα, στον προσωπικό χώρο του καθενός, που θέλει και μπορεί να θυμάται». (Μαρία Ν. Ψάχου, «Πρόλογος», σσ. 13-14).

Πράγματι, ο Θεοχάρης «θυμάται» και «επικοινωνεί» μαζί μας μέσω της δικής του μνήμης. Είναι ο τρόπος του για να επιβιώνει ο ίδιος στην ανελέητη μοναξιά του σιωπηλού και άνευρου κόσμου, για να μεταδίδει όμως και στους άλλους το δικό του βίωμα ως «πυξίδα» ζωής. «Δεσμώτης εθελούσιος της μνήμης, λυτρωτικής και απειλητικής ταυτόχρονα, ταγμένος εκεί που διχαλώνεται η ιστορία με των μύθων/ τα παρακλάδια», θα τονιστεί, πάλι στον «Πρόλογο» της Ψάχου (σσ. 15-16). Από τον δικό του στίχο, άλλωστε, και ο τίτλος του σημαντικού αυτού βιβλίου.

Στο εξώφυλλο αλλά και μέσα στις σελίδες, έργα του Σπύρου Κουρσάρη, με δεσπόζουσα τη φύση, όπως τη συναντάμε  και στην ποίηση του Θεοχάρη. Η φύση, ο έρωτας, ο θάνατος, όλα μαζί σε αδιάσπαστη ενότητα, δηλωτική της ανθρώπινης μοίρας.

Και επειδή αξίζει και αυτά να λέγονται, μια άψογη αισθητικά έκδοση, από τις εκδόσεις Κουκκίδα που στεγάζουν σημαντικές μελέτες στη σειρά «Φιλολογικά μελετήματα», με τη μακέτα του εξωφύλλου φροντισμένη από την Εύη Κώτσου. Γιατί, φυσικά, είναι το περιεχόμενό του βιβλίου που μετράει ως αξία, από τη στιγμή, όμως, που έχει την κατάλληλη γλωσσική και εικαστική του επιμέλεια, την τυποτεχνική του φροντίδα, αυτό το ίδιο, όχι μόνον ως περιεχόμενο αλλά ως «όλον» πλέον, μπορεί να είναι έργο τέχνης.

 

 Διώνη Δημητριάδου

 

ΔΙΩΝΗ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΟΥ Ο ΦΛΟΙΟΣ ΚΑΙ Ο ΧΥΜΟΣ ΥΠΕΡΓΕΙΕΣ ΚΑΙ ΥΠΟΓΕΙΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΣΕ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΥΣ ΤΟΠΟΥΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΟΥΚΚΙΔΑ ΓΡΑΦΕΙ Η ΛΙΛΙΑ ΤΣΟΥΒΑ

 

ΔΙΩΝΗ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΟΥ

Ο ΦΛΟΙΟΣ ΚΑΙ Ο ΧΥΜΟΣ

ΥΠΕΡΓΕΙΕΣ ΚΑΙ ΥΠΟΓΕΙΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ

ΣΕ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΥΣ ΤΟΠΟΥΣ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ: ΕΥΣΤΑΘΙΑ ΔΗΜΟΥ

ΕΞΩΦΥΛΛΟ: ΦΩΤΕΙΝΗ ΧΑΜΙΔΙΕΛΗ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΟΥΚΚΙΔΑ

 

ΓΡΑΦΕΙ Η ΛΙΛΙΑ ΤΣΟΥΒΑ

η πρώτη δημοσίευση στο diastixo.gr

Διώνη Δημητριάδου: «Ο φλοιός και ο χυμός»

 

«Παράξενη και μυστηριώδης η ψυχαγώγηση της τέχνης, το να βυθίζεσαι στα προβλήματα κάποιου άλλου, να σε απορροφά έντονα μια συνθήκη “μη πραγματικότητας” και να αποκρίνεσαι σε αυτή σαν να είναι πραγματικότητα», γράφει ο Ερνστ Φίσερ στο βιβλίο του Η αναγκαιότητα της τέχνης. «Ο άνθρωπος επιθυμεί να είναι κάτι παραπάνω από τον ίδιο τον εαυτό του μονάχα. Πασκίζει να βγει από τη μερικότητα της ατομικής του ζωής και τείνει προς μια “πληρότητα” που τη νιώθει και την αποζητά, προς έναν κόσμο πιο κατανοήσιμο, έναν πιο δίκαιο κόσμο, που δίνει νόημα. Ποθεί να ενώσει, στην τέχνη, το περιορισμένο του “εγώ” με μια κοινοτική ύπαρξη, να κάνει κοινωνική την ατομικότητά του».

 

Η διαλεκτική του «εγώ» με τον «άλλο» είναι, λοιπόν, σύμφυτη με την τέχνη. Η πρόσκαιρη αιχμαλωσία της συγκίνησης συνιστά την ευχαρίστηση εκείνη που υποστήριζε ο Αριστοτέλης κατά τη λειτουργία του δράματος· την άρση πάνω από την τυφλή δράση της ειμαρμένης. Η έκφραση ωστόσο του καλλιτέχνη, πολιτική και υπαρξιακή, εξαρτημένη από το περιβάλλον και από την ατελή φύση του, υπόκειται σε κρίση, όπως συμβαίνει με όλα τα ανθρώπινα δημιουργήματα. Ο κριτικός είναι ο άνθρωπος που αποτιμά την αξία ή την απαξία, τις αρετές ή τις αδυναμίες. «Η αποστολή του δεν είναι αποστολή ενός απλού εξηγητή», γράφει ο Γιώργος Σεφέρης στις Δοκιμές. Η αποστολή του άξιου κριτικού είναι «να ανακαλύψει ένα κομμάτι της αλήθειας: να παρουσιάσει δηλαδή ένα σύνολο από τα γνωστά και τα καινούργια έργα, φωτίζοντάς το έτσι, ώστε να είναι διάφορο, και να συμπληρώνει την αλήθεια που του παραδώσανε οι παλαιοί. Ή, ακόμη καλύτερα: να παρουσιάσει μια όψη της τέχνης τέτοια που τη συνθέτουν τα παλαιά έργα, αλλαγμένα (μολονότι πάντα πιστά στον εαυτό τους) από τα νεότερα έργα που ήρθαν να προστεθούν σ’ αυτά, και από την καινούργια και τη μοναδική προοπτική του».

 

Η Διώνη Δημητριάδου, με το έργο της Ο φλοιός και ο χυμός: Υπέργειες και υπόγειες προσεγγίσεις σε λογοτεχνικούς τόπους (εκδ. Κουκκίδα, 2024), αποτιμά την αξία του έργου 34 Ελλήνων/-ίδων συγγραφέων και ποιητών/-τριών. Γίνεται έτσι αποδέκτης όχι μόνο της ευαισθησίας των έργων τους αλλά και της σύγχρονης εποχής, εφόσον στην πλειονότητά τους οι καλλιτέχνες είναι του παρόντος ή του στενά παρελθόντος χρόνου. «Ανθρώπινη σκέψη και ανθρώπινη ευαισθησία δε σημαίνουν ποτέ καθαρή αλήθεια, αλλά ένα μείγμα αλήθειας και πλάνης. Γι’ αυτό είναι σωστό ν’ αλλάζουν οι γνώμες, για να μετατοπίζεται τουλάχιστο η πλάνη, αφού ποτέ δε θα μπορέσει να λείψει», επισημαίνει ο Γιώργος Σεφέρης.

 

Εισχωρώντας στο περιεχόμενο και στην αισθητική των έργων, εκφέρει κρίσεις αιτιολογημένες, αποκαλύπτει λανθάνοντα σημαινόμενα, εγείρει το ενδιαφέρον.

 

Προσεγγίζοντας με τη δική της κριτική σκέψη τα δημιουργήματα, η Διώνη Δημητριάδου ασκεί έργο ευαισθησίας. Πάντα ωφέλιμες οι θέσεις για τη διαλεκτική, για την προσπέλαση της αλήθειας, υπηρετούν παράλληλα τη λογοτεχνική αλληλεγγύη. Συνιστούν την αναγκαία ανατροφοδότηση για τον/τη δημιουργό, οξύνουν την κρίση των αναγνωστών και αναγνωστριών. Εξοικειώνοντας με το καλλιτεχνικό δημιούργημα, διαμορφώνουν την απαραίτητη «παίδευση», αυτή που δημιουργεί ενεργητικούς δέκτες των μηνυμάτων της τέχνης, που απομακρύνει από την παθητική στάση.

 

Το βιβλίο προλογίζει η Ευσταθία Δήμου, ποιήτρια, συγγραφέας, δοκιμιογράφος. Το ενδιαφέρον της κείμενο άπτεται του ευρύτερου ζητήματος της κριτικής, αλλά και αποτιμά τη συγγραφέα. «Η Διώνη Δημητριάδου έχει σταθμεύσει στον πυρήνα του λογοτεχνικού σώματος», γράφει. «Έχει παρακολουθήσει τα ποιήματα και τα πεζά της να τίθενται κάτω από το ερμηνευτικό βλέμμα των σύγχρονων κριτικών. Το ίδιο βλέμμα υιοθετεί και η ίδια, όταν σκύβει στα γραπτά των ομοτέχνων της, παλαιότερων και σύγχρονων, για να αντλήσει από εκεί την πρώτη ύλη που χρειάζεται προκειμένου να στήσει και να συστήσει αυτήν την τόσο γοητευτική περιστροφή γύρω από τον λογοτεχνικό πυρήνα. Και είναι τόσο ολόψυχη, τόσο συγκινητική η αφοσίωσή της στο έργο αυτό. […] Τόσο αγαπητική η διάθεση με την οποία γίνεται όλο αυτό».

 

Και έχει απόλυτο δίκιο, αφού η Διώνη Δημητριάδου σκύβει με αγάπη στα έργα που μελετά. Παράλληλα, τα κριτικά της σημειώματα διαμορφώνουν «μια αντιπροσωπευτική εικόνα της νεότερης και σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας», όπως επίσης καίρια επισημαίνει η Δήμου. Στον δικό της πρόλογο, με τίτλο «Ο φλοιός και ο χυμός, Η κριτική προσέγγιση της Ποίησης, Η μοναξιά της Κριτικής και το Ακριβό Αντιστάθμισμα», η Δημητριάδου αναλύει σημαντικά ζητήματα κριτικής, συμβάλλοντας στον διαχρονικό διάλογο για το πολυπλόκαμο αυτό θέμα. Μεταξύ άλλων ασχολείται με την αδυναμία ύπαρξης αντικειμενικών κριτηρίων κατά την αξιολόγηση ενός δημιουργήματος, επίσης με τη δυσκολία, «δεδομένου του οριακού χαρακτήρα της ποίησης», αλλά και το ενδιαφέρον του όλου εγχειρήματος. «Το θετικό πρόσημο στη δουλειά αυτή», επισημαίνει, «είναι η ανακάλυψη μιας φωνής που φέρει μέσα της την ελπίδα μιας ανανέωσης του τοπίου σε θεματική, σε ύφος, σε γλωσσικές επιλογές». Και σε άλλο σημείο γράφει: «…κάθε φορά που εκφέρει γνώμη και δεν πληροφορεί απλώς, κάθε φορά που αναλαμβάνει να ξεχωρίσει τη γνήσια φωνή από τη μίμηση, κάθε φορά που τολμά να προτείνει κάτι καινοφανές, ρηξικέλευθο και ενδιαφέρον, και όχι απλώς να ακολουθεί την πεπατημένη οδό, γίνεται κατά κάποιο τρόπο δημιουργός και ο ίδιος δίπλα στους εργάτες της ποίησης, στο μέτρο που του αναλογεί». Καταγίνεται παράλληλα στον πρόλογό της η Δημητριάδου με τη δυσκολία της αποτίμησης ενός μεταφρασμένου έργου, ενός δηλαδή δημιουργήματος που φθάνει διαμεσολαβημένο στα χέρια μας, και βεβαίως με την ύπαρξη προσωπικών κριτηρίων ή με το ολιγόχρονο της ζωής που έχουν τα κριτικά, «πρόσκαιρα επίκαιρα», σημειώματα.

 

Πολύμορφο και πολυδύναμο το έργο της κριτικού, πάντα θετικό ως κατάθεση, ακόμη και όταν διαφωνεί κάποιος ή κάποια με τις απόψεις. Μέσα από τα θραύσματα αφενός των έργων των δημιουργών που αποτιμά παρέχει μια εικόνα, αποσπασματική μεν, αλλά αναμφίβολα ωφέλιμη και χρήσιμη, μέσα από την κριτική παρουσίαση αφετέρου δημιουργεί μια αφετηρία ανάγνωσης ή μελέτης. Λογοτέχνες που έφυγαν από τη ζωή, όπως ο Άρης Αλεξάνδρου, ο Κώστας Βάρναλης, ο Δημήτρης Αρμάος, ο Γιάννης Βαρβέρης, ο Η. Χ. Παπαδημητρακόπουλος, ο Γιάννης Κοντός, η Κατερίνα Ρουκ, ο Μάριος Μέσκος, ο Γιώργης Παυλόπουλος, η Μαρία Κυρτζάκη, αλλά και δρώντες, όπως ο Θωμάς Κοροβίνης, ο Γιώργος Γώτης, η Παυλίνα Παμπούδη, η Αγγελική Σιδηρά, ο Τόλης Νικηφόρου, ο Παναγιώτης Χατζημωυσιάδης, η Δέσποινα Καϊτατζή-Χουλιούμη, η Έλσα Κορνέτη, ο Θανάσης Τριαρίδης, η Ευτυχία-Αλεξάνδρα Λουκίδου κ.ά. αποτιμώνται στο βιβλίο, αναδεικνύονται πτυχές του έργου τους, της προσωπικότητάς τους.

 

Η γραφή της Διώνης Δημητριάδου στα κριτικά αυτά σημειώματα είναι δοκιμιακή. Τη διακρίνει σαφήνεια, καλλιέπεια, γλωσσικός πλούτος, αλλά και διακειμενικότητα. Εισχωρώντας στο περιεχόμενο και στην αισθητική των έργων, η συγγραφέας εκφέρει κρίσεις αιτιολογημένες, αποκαλύπτει λανθάνοντα σημαινόμενα, εγείρει το ενδιαφέρον. Η απόσταση ανάμεσα στο καλλιτεχνικό έργο και το κοινό μειώνεται, η φιλοτεχνία και ο διάλογος ενισχύεται. Όπως βεβαίως η ίδια σημειώνει, δεν είναι παρά μια αναγνώστρια. Πορευόμενη ωστόσο υπεργείως και υπογείως, διερευνώντας τον φλοιό και τον χυμό των έργων, λειτουργεί προς όφελος της λογοτεχνίας. Γιατί η λογοτεχνία έχει πάντα ανάγκη από απόψεις τεκμηριωμένες, ιδιαίτερα όταν αποτελούν «βεβαίωση μιας ανιδιοτέλειας και ενός πνευματικού πάθους».

 

Λίλια Τσούβα

ΠΑΡΑΙΤΗΣΕΙΣ ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΗΣ

 ΠΑΡΑΙΤΗΣΕΙΣ

ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΗΣ

Από την παραδοχή της στυγνής πραγματικότητας
ως την επιλεκτική αμφισβήτηση και άρνηση,
η κάθε συλλογική των συμβιβασμών συμπεριφορά,
επινόηση είναι του ψεύδους και της αλήθειας
και τεκμήριο φαντασίας σε προσωπικές  αξίες.

Σοφίας πρόκριμα είναι τα ευδόκιμα ρητά,
η εμπειρία κίνητρο κι αυτή στις αποφάσεις,
η αποξένωση αγκίστρωση λιτής λειτουργίας
και η παραίτηση λύτρωση απλή της σιγουριάς,
με ύφανση από κοινού αισθημάτων και λογισμών.

Η καθημερινότητα ενδελέχεια αφορισμών,
επιδοκιμασία συντελεστών και διαφάνειας
με όρους ευσύνοπτης υστερογραφίας
να είναι η ικεσία πρόσταγμα και απαντοχή,
μιας άλλης δόκιμης αρχής, δόγμα και πρακτική.

Με την αναγωγή των ιδεών σε πράξεις,
τα πιστεύω λάξευση του αυτοπροσδιορισμού
και ορθοπεδισμός, στις θεωρίες συνύπαρξης,
να είναι η συμπόρευση μέτρο ορθοφροσύνης
και η κοινωνία στέγασμα πληρότητας και ανάγκης.

Η παρουσία αντίθεση στο θέσπισμα του λόγου,
η αποδοχή παραίτηση από τις μνημονεύσεις
με το κατεστημένο σύμπλεγμα στις ωραιοποιήσεις,
την αναζήτηση βαθιά πλοκή στις γνωματεύσεις
να έχουν τα ρωτήματα απάντηση και τέλος.

Η συστοίχιση  σε διδάγματα και αναφορές
κυκλοθυμικών καιρών και σκοτεινής ιστορίας,
παραίτηση είναι από το βούλευμα της αλήθειας,
εμπέδωση της συνήθειας και της μαρτυρίας,
να είναι η ομοιότητα καινοφανής και θελκτική.

Γιώργος  Αλεξανδρής

Κυκλοφορεί το νέο τεύχος, 206 Oδός Πανός® εργοτάξιο εξαιρετικών αισθημάτων έτος 44o, τχ. 206, Ιούλιος-Σεπτέµβριος 2025

 

Κυκλοφορεί το νέο τεύχος, 206

Oδός Πανός®

εργοτάξιο εξαιρετικών αισθημάτων

έτος 44o, τχ. 206, Ιούλιος-Σεπτέµβριος 2025

ΠEPIEXOMENA

Σελίδες με την

Όλια Λαζαρίδου

3 Όλια Λαζαρίδου: Δεν γίνεται να μοιραστείς την μοίρα του άλλου. Μία συνομιλία με τον Γιάννη Αντωνόπουλο

*

22 Βασίλης Κοντόπουλος: Εδώ Βερολίνο

27 Μιλένα Αποστολάκη: Μια ιστορική παράσταση

29 Θανάσης Θ. Νιάρχος: Σελίδες ημερολογίου

34 Χρίστος Χριστοφής: Με την ματιά του συλλέκτη...

40 Δημήτρης Μπούκας: David Lynch

43 Μαρικαίτη Καμβασινού: Απλή οφθαλμαπάτη

46 Χριστίνα Κόκκοτα: Θεατής στο έργο του Πίντερ

50 Βιβή Βασιλοπούλου: Ξαφνικά πέρυσι... το βράδυ

54 Χριστίνα Σταθοπούλου: Substance / Η Ουσία ή Το ελιξίριο της νεότητος

55 Χριστίνα Σταθοπούλου: Για την ταινία: Βabygirl

56 Κωνσταντίνος Βορβής: Η Απαγορευμένη Πόλη του Χονγκ Κονγκ

58 Βασίλης Κοντόπουλος: 75η Berlinale

63 Στέλιος Λουκάς: Εύκολο σχέδιο

64 Σίμος Ιωσηφίδης: Πλατωνικοί διάλογοι. Σκέψεις για την συνεισφορά στην μουσική της Λένας Πλάτωνος

68 Γιάνης Βαρουφάκης: Οδυσσέας και πλοίαρχος Νέμο. Αρχείο Θανάση Θ. Νιάρχου

70 Θόδωρος Ρουσόπουλος: Ο ήρωας που ταυτίστηκες...Αρχείο Θανάση Θ. Νιάρχου

71 Άδωνις Γεωργιάδης: Πρέπει να διδάσκονται τα Αρχαία Ελληνικά από την πρώτη Γυμνασίου;

Αρχείο Θανάση Θ. Νιάρχου

72 Στέισυ Μανδάλτση: Του Γιάννη ο φονιάς

75 Μαρία Παπαγεωργίου: Γιατί κανείς δεν θέλει να καλλιεργήσει πνευματικά τους πολίτες;

Μια συνομιλία με τον Αλέξανδρο Π. Στεργιόπουλο

84 Παντελής Λημναίος: Απαρχή

86 Βιβλία. Γράφουν οι: Διώνη Δημητριάδου, Θανάσης Θ. Νιάρχος, Γεώργιος Νικ. Σχορετσανίτης,

Βασίλης Δημητράκος, Στέλλα Πριόβολου, Χαριτίνη Ξύδη, Μιχάλης Δέλτα, Εύα Στάμου,

Κωνσταντίνος Βορβής, Γεωργία Καρβουνάκη, Θ.Δ. Τυπάλδος, Αθανάσιος Δ. Οικονόμου,

Κωνσταντίνος Μπούρας, Γιώργος Χρονάς

143 Θέατρο. Γράφουν οι: Κωνσταντίνος Μπούρας, Αθανάσιος Βαβλίδας

151 Τα νέα μας βιβλία

152 Γιώργος Ζώταλης: Ποντικοφάρμακα

153 Αθανάσιος Βαβλίδας: Μουσικές Ανταπο-κρίσεις

162 Βασίλης Πανδής: Πρατίνας. Θριαμβοδιθύραμβε

165 Δευτέρα

 

Υπάρχει στα βιβλιοπωλεία:

Πολιτεία

Ιανός (Αθήνα, Θεσσαλονίκη)

Πρωτοπορία (Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πάτρα)

Πατάκης

Αχιλλέας Σίμος

Ελευθέριος Τζανακάκης

Χρήστος Μαρίνης

Α. Κανάκης

Συμμετρία Α. Ε.

Τσιγαρίδας Α. Ε.

Ευριπίδης Α. Ε.

Σμυρνιωτάκης Greek books

Δ. Τσανάς – Σ. Δημόπουλος

Σκλαβούνος Παράσχης

Ηλίας Μαγγόπουλος

Κέντρο του Bιβλίου (Θεσσαλονίκη)

Μαλλιάρης (Θεσσαλονίκη)

Κεντρί (Θεσσαλονίκη)

Oblik Editions (Θεσσαλονίκη)

Πολύκεντρο Θαλασσινού (Κως)

Βιβλιοπωλείο Οδός Πανός, Διδότου 39 και Ιπποκράτους

106 80 Αθήνα, τηλ 2103616782

e-mail: chronas@otenet.gr

και όπου ζητηθεί με αντικαταβολή.

Διανομή από το Πρακτορείο Τύπου, Άργος Α.Ε., μόνο στην Αττική,

και στο αεροδρόμιο Αθηνών

 

Οι νεκροί James Joyce Μετάφραση-Σημειώσεις: Αχιλλέας Κυριακίδης εκδόσεις Μεταίχμιο η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικο Fractal στη στήλη ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500+ ΛΕΞΕΙΣ

 

Οι νεκροί

James Joyce

Μετάφραση-Σημειώσεις: Αχιλλέας Κυριακίδης

εκδόσεις Μεταίχμιο

η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικο Fractal

στη στήλη ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500+ ΛΕΞΕΙΣ

ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500+ ΛΕΞΕΙΣ | Η «λεπτουργία» της τέχνης του James Joyce • Fractal

 

 

Η «λεπτουργία» της τέχνης του James Joyce

 

Η ψυχή του τρέκλισε αργά καθώς άκουγε το χιόνι να πέφτει ελαφρά στο σύμπαν κι ελαφρά να πέφτει, σαν τον ερχομό του έσχατου τέλους τους, πάνω σ’ όλους τους ζωντανούς και τους νεκρούς. (σ. 92). Η σημασία στη λεπτομέρεια, η αισθητική απόληξη της κάθε μίας λέξης, ακόμα και με την επανάληψή της, δεν συνιστά τεχνική του λόγου, αλλά τέχνη υψηλή της γραφής. Ο James Joyce, ένας από τους σπουδαιότερους λεπτολόγους συγγραφείς, μοιάζει να παρατηρεί όσα συνήθως λανθάνουν, όσα ικανά να δημιουργήσουν την κατάλληλη ατμόσφαιρα, το πλαίσιο μιας ιστορίας που  εκτείνεται χρονικά μέσα σε λίγες ώρες· τόσες που αρκούν για να ανυψώσει ένα κοινότοπο σκηνικό σε φόντο μιας ιστορίας που ξεφεύγει από τα πρόσωπα/ήρωες, και εκτινάσσεται σε έναν χώρο που υπερβαίνει τη μυθοπλασία. Στους Δουβλινέζους του (τελευταίο διήγημα της συλλογής είναι «Οι νεκροί») ο Joyce θέτει στο κέντρο της θεματικής του το Δουβλίνο της ηθικής παρακμής, «τοπίο» που παρουσιάζεται με τη χαρακτηριστική εν συμπτύξει ανάλυση, με το οξύμωρο αυτό να αποδίδει με ακρίβεια τον τρόπο της γραφής του. Αρκεί η αναγνωστική πρόσληψη να ακολουθήσει προσεκτικά τη λέξη, την ονοματολογία, τη λεπτομέρεια στις κινήσεις και στις εκφράσεις – όλα στοιχεία μιας μοναδικής αισθητικής απόλαυσης. Αν η αισθητική απηχεί το ήθος, τότε εμφανές γίνεται το ηθικό αδιέξοδο των προσώπων σε δεδομένο χρόνο και χώρο, όσο, φυσικά, εμφανής και η ηθική στάση του ίδιου του  Joyce, στάση ταυτόχρονα κριτική απέναντι στην κοινωνία της εποχής του.

Το σκηνικό στο διήγημα εναλλάσσεται, δημιουργώντας δύο επίπεδα. Το διήγημα ξεκινά από το χριστουγεννιάτικο τραπέζι που εθιμικά παραθέτουν οι γηραιές αδελφές Κέιτ και Τζούλια Μόρκαν στους συγγενείς και φίλους τους, με τα παραδοσιακά εδέσματα, την καθιερωμένη ομιλία του ανεψιού τους Γκέιμπριελ, τις μουσικές που συνοδεύουν το δείπνο, τον χορό. Οι χαρακτήρες «χτίζονται» συγγραφικά και δραματουργικά (σαν σε σκηνή θεάτρου) με τρόπο ώστε να παρουσιάζονται «περίοπτοι», με τον εσωτερικό τους κόσμο «διάφανο», μέσα από συζητήσεις, συμπεριφορές και αντιδράσεις. Το δεύτερο σκηνικό, λίγες ώρες μετά το τέλος του δείπνου, στο σπίτι του Γκέιμπριελ και της συζύγου του, Γκρέτα. Εκεί μεταφέρεται ο δραματικός απόηχος του προηγούμενου σκηνικού, με την Γκρέτα να θυμάται ένα αγόρι, τον Μάικλ, χρόνια πριν, που πέθανε, προσπαθώντας ένα παγωμένο βράδυ να της εκφράσει τον έρωτά του. Το βάρος που νιώθει η Γκρέτα με αυτή τη θύμηση εκμηδενίζει το ερωτικό πάθος του Γκέιμπριελ γι’ αυτήν· ο Γκέιμπριελ νιώθει πολύ μικρός, ανύπαρκτος στη ζωή της γυναίκας του. Η ιστορία του Joyce δείχνει πώς μπορεί μια ελάχιστη στιγμή συνειδητοποίησης των πραγματικών μεγεθών, να εξαφανίσει κάθε αίσθηση υπεροψίας, ματαιοδοξίας, που πλέον παραχωρούν τη θέση τους στην επίγνωση της ματαιότητας. Όλο το προηγούμενο σκηνικό στο σπίτι των Μόρκαν καταρρέει μέσα στην κοινοτοπία του και στην ασημαντότητά του. Ο Γκέιμπριελ νιώθει να αντιστρέφονται οι έννοιες: οι ζωντανοί είναι στην ουσία νεκροί, μέσα στην ανύπαρκτη ζωή τους, ενώ οι όντως νεκροί είναι ζωντανοί στη μνήμη, ικανοί να προξενήσουν συγκίνηση απίστευτη. Ο Γκέιμπριελ  και ο Μάικλ – στην ονοματολογία του  Joyce ο Γαβριήλ και ο Μιχαήλ, οι δύο Αρχάγγελοι αναμετρούν τη δύναμή τους, με τον σκοτεινό, τρομερό ψυχοπομπό Μιχαήλ να κατατροπώνει τον άγγελο χαρμόσυνων ειδήσεων Γαβριήλ. Ο θάνατος θριαμβεύει επάνω στη ζωή. Ο Γκέιμπριελ διαλύεται μέσα στον κόσμο που νόμιζε σταθερό και αναλλοίωτο. Το χιόνι θα καλύψει με το λευκό του «σάβανο» κάθε σημάδι ζωής.

 

Η ψυχή του είχε πλησιάσει εκείνη την περιοχή όπου κατοικούν τα απειράριθμα πλήθη των νεκρών. Είχε επίγνωση, αλλά δεν μπορούσε να συλλάβει την αλλοπρόσαλλη και τρέμουσα ύπαρξή τους. Η ίδια του η ταυτότητα έσβηνε μέσα σ’ έναν γκρίζο φαντασματικό κόσμο. Ο ίδιος στέρεος κόσμος τον οποίο αυτοί οι νεκροί είχαν πλάσει κάποτε και στον οποίο είχαν ζήσει, τάρα έφθινε κι διαλυόταν. Κάποια ελαφρά χτυπήματα στο τζάμι τον έκαναν να στραφεί προς το παράθυρο. Είχε αρχίσει να χιονίζει ξανά. (σσ. 91-92).

 

Μεγάλη συζήτηση κάθε τόσο ανακύπτει γύρω από τη μεταφραστική δουλειά, το κατά πόσο μπορεί να αποδοθεί «πιστά» σε άλλη γλώσσα ένα πρωτότυπο έργο. Διαβάζοντας τη μετάφραση του Αχιλλέα Κυριακίδη, όλο και περισσότερο ενισχύεται η άποψή μου πως η μετάφραση αποτελεί έργο/δημιούργημα η ίδια, καθώς μπορεί, πέρα από την απόδοση στη νέα γλώσσα, να μεταφέρει τόσο την αίσθηση του πρωταρχικού, τη συγγραφική του «ανάσα», όσο και την αίσθηση ενός έργου νέου και λειτουργικού στη σύγχρονη εποχή· το ποίημα να εξακολουθεί να είναι ποίημα, το διήγημα να είναι διήγημα και όχι απλώς ένα μετάφρασμα σε άλλη γλώσσα. Ο Κυριακίδης έψαξε μέσα του πρώτα την κάθε λέξη,  έψαξε και ένιωσε τον Joyce στην κάθε λέξη, έφερε το διήγημα σε φρέσκια απόδοση που δεν προδίδει το πρωτότυπο, αλλά, κυρίως, «ξανάγραψε» το διήγημα με τον δικό του τρόπο, σεβόμενος τόσο τον αρχικό δημιουργό όσο και τη υπόθεση της λογοτεχνίας. Οι σημειώσεις του στο τέλος του βιβλίου διαβάζονται όχι μόνον ως επεξηγηματικές σημείων του διηγήματος αλλά και  αυτόνομα ως γραφή, ή καλύτερα «μετά τη γραφή» του  Joyce.

Το βιβλίο από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, πρώτο στη νέα σειρά ΤΑ ΜΙΚΡΑ, στην οποία εντάσσονται ολιγοσέλιδα αλλά σπουδαία έργα του 19^ου και 20^ού αιώνα.

 

Διώνη Δημητριάδου

 

Δημήτρης Χριστόπουλος δωδεκάτη Φεβρουαρίου Πρόλογος: Κώστας Φέρρης Εκδόσεις Ποταμός η πρώτη δημοσίευση στο diastixo.gr

 

Δημήτρης Χριστόπουλος

δωδεκάτη Φεβρουαρίου

Πρόλογος: Κώστας Φέρρης

Εκδόσεις Ποταμός

η πρώτη δημοσίευση στο diastixo.gr

Δημήτρης Χριστόπουλος: «Δωδεκάτη Φεβρουαρίου»

 

Είναι το τέλος της αθωότητας. Είναι ο θρίαμβος των ρηχών και επικίνδυνων ανθρώπων. (σ. 175). Μια δήλωση που θα μπορούσε να κρύβει πίσω της μια σειρά από επεισόδια ενδεικτικά της βαρβαρότητας που χαρακτηρίζει την εποχή μας. Με κεντρίζει, ωστόσο, η λέξη αθωότητα. Ίσως γιατί πληγώνει ακόμη περισσότερο και από τη ρηχότητα και από τον όποιον ελλοχεύοντα κίνδυνο, ίσως γιατί παραπέμπει στον ελάχιστο πλέον χώρο που παραχωρούμε μέσα μας στην πιο αθώα, την πιο μη αναλώσιμη πλευρά του εαυτού μας. Διαβάζοντας το πρόσφατο βιβλίο του Δημήτρη Χριστόπουλου, όλο και περισσότερο πείθομαι πως η περίπτωσή του είναι ξεχωριστή. Ανήκει στη χορεία των μεγάλων πεζογράφων μας διαχρονικά, αλλά και από τους σύγχρονους νομίζω πως είναι ο καλύτερος. Πατώντας με άνεση τόσο στους παραδοσιακούς τρόπους γραφής όσο και στους πιο νεωτερικούς, κατορθώνει σε κάθε νέα συγγραφική του εμφάνιση να πηγαίνει τη γραφή του, αλλά και τη υπόθεση της γραφής γενικότερα, λίγο πιο μπροστά, θέτοντας για τους ομότεχνους ψηλά τον πήχη. Καταθέτω εδώ κάποια σχόλια γι’ αυτό το νέο του βιβλίο, ως απότοκο της συγκίνησης αλλά και της μαγείας του.

-          Όσοι παιδεύουμε τη σκέψη μας στο χαρτί ξέρουμε ότι η γραφή μία είναι, άρα δεν έχει και καθοριστική σημασία η κατάταξη ενός βιβλίου σε κατηγορία, παρά μόνο για εκδοτικούς λόγους· εμάς εδώ, όμως, δεν μας αφορά κάτι τέτοιο. Τα 21 κείμενα του βιβλίου δεν είναι ούτε διηγήματα ούτε, φυσικά, συνιστούν μυθιστόρημα, κι ας διαβάζονται σε μια νοητή συνέχεια προσώπων και πραγμάτων. Σωστά χαρακτηρίζονται στην εσωτερική σελίδα ως 21 αφηγηματικές σεκάνς, γιατί διαβάζονται και παρακολουθούνται ταυτόχρονα, σαν ένα ανοιχτό βιβλίο που εντελώς μαγικά μετατρέπεται σε οθόνη κινηματογράφου – άλλωστε, αφορούν θέματα κινηματογραφικά, σαν να αποτελούν έναν φόρο τιμής στους κατεστραμμένους δίδυμους κινηματογράφους της Σταδίου, τη 12^η Φεβρουαρίου 2012, στη χαμένη μαγεία της σκοτεινής τους αίθουσας. Καθόλου τυχαία, βέβαια, προλογίζονται από τον Κώστα Φέρρη, έναν πιστό εραστή των κινηματογραφικών θαυμάτων.

-          Στο βιβλίο του καταγράφεται μια Αθήνα που  ολοένα και πιο ξεκάθαρα πλέον σε κάποιους δεν σημαίνει τίποτα, γι’ αυτό και με ήσυχη τη συνείδησή τους την καταστρέφουν. Δεν κατανοούν την ταυτότητα των κτηρίων, δεν νιώθουν πώς αυτά που μας περιβάλλουν τελικά μπορούν να μας καθορίσουν: […] χτίζουμε τα κτήριά μας και στη συνέχεια αυτά μας καθορίζουν. Κι όταν ένα από αυτά πεθάνει, ένα κομμάτι μας πεθαίνει μαζί του. (σ. 176). Οι εικόνες της πόλης, όπως μας τις δίνει η γραφή αυτή σχηματίζουν την τοιχογραφία της «αθηναϊκότητας», αν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε αυτόν τον νεολογισμό· άλλωστε είναι μια λέξη που προκύπτει από το κατασπαραγμένο αθηναϊκό τοπίο, έτσι όπως το νιώθουμε (όσοι το νιώθουμε) να μας στοιχειώνει με τον θάνατό του.

-          Η γραφή του Χριστόπουλου είναι ξεχωριστή όχι μόνο για την ευαισθησία της επιλογής των θεμάτων της, που και από μόνο του αυτό θα ήταν αρκετό για τη διακριτή της θέση στη σύγχρονη πεζογραφία.  Ξεχωρίζει και για τον τρόπο της, να συνδέει πρόσωπα, γεγονότα, εποχές και να κατασκευάσει ένα σύμπαν προσωπικό δικό του, που το μοιράζεται μαζί μας ως μια κατάθεση μνήμης, που θέλει να παραμείνει ζωντανή. Έτσι, στην εξαιρετική 6^η αφηγηματική σεκάνς με τον τίτλο «Η αυτοκρατορία του φωτός», μέσα σε μια πόλη φάντασμα με τους ανθρώπους να «ζουν» κλεισμένοι στα σπίτια τους,  ένας άντρας δείχνει/διδάσκει στον γιό του όσα πρέπει να γνωρίζει, την αυτοκρατορία του φωτός στο μυστικό υπόγειο, εκεί που είναι η σωτηρία, εκεί που είναι το βασίλειο των αινιγμάτων. Εκεί ο Σωτήρης Πέτρουλας είναι ακόμη ζωντανός, να αναρωτιέται τι απέγιναν αυτοί που έπαιξαν με τη φωτιά και δεν γονάτισαν, αυτοί που αρπάχτηκαν από τις λέξεις, αυτοί που δάγκωσαν τον θάνατο. Εκεί και ο Θανάσης Βέγγος να οδηγεί σαν τον περαματάρη ένα ταξί, τη μόνη φορά που δεν τρέχει με τριακόσια. Εκεί και ο Θόδωρος Αγγελόπουλος, με την τελευταία του ταινία, την Άλλη θάλασσα, που δεν ήταν να τελειώσει ποτέ, να κάθεται στο παραδοσιακό καφενείο Διεθνές, μέρος κι αυτός των κινηματογραφικών του πλάνων, να κινηματογραφεί το υψωμένο χέρι του Λένιν, καθώς το άγαλμά του περνάει τον ποταμό και στις όχθες όλοι γονατίζουν σε χαιρετισμό ύστατο. Εκεί και ο Λάνθιμος με τον Κυνόδοντα να προτείνει μια άλλη κινηματογραφική γλώσσα. Εκεί και η Τώνια Μαρκετάκη, ζωντανή ακόμα κι αυτή, γιατί στο αγκίστρι του θανάτου το δόλωμα ήταν η ζωή. Κι όταν το παιδί θα ρωτήσει: Πατέρα, πώς είναι το σινεμά; Αυτός θα του απαντήσει: Σκέψου ένα μεγάλο παράθυρο που τ’ ανοίγεις και μετά πηγαίνεις αλλού. Και από εκεί παίρνεις πράγματα που σε βοηθούν να συνεχίσεις τον δρόμο σου. Στον Πρόλογό του ο Κώστας Φέρρης θα το πει με άλλα λόγια: «Το σινεμά είναι πλουτώνεια Τέχνη. Βάζεις τα καλά σου, εγκαταλείπεις την καθημερινή ζωή και κατεβαίνεις τοις σκάλες του Άδη. Κι όταν σβήνουν τα φώτα, κάνεις το ταξίδι σου στον Παράδεισο ή στην Κόλαση, ή ακόμα καλύτερα, στο Καθαρτήριο. Με οδηγό την ταινία, που ως Θιβετανική Βίβλος των Νεκρών σε βοηθάει  να συμφιλιωθείς με τον θάνατο. Αν θα επιτευχθεί ο σκοπός, εξαρτάται πότε από την ταινία, πότε από σένα, πότε κι από τα δύο. Αλλά στο τέλος, ως Περσεφόνη, θα επιστρέψεις στη μάνα Δήμητρα και την ανθισμένη γη, να συνεχίσεις τη ζωή σου με ό,τι αποκόμισες». (Πρόλογος, σσ. 13-14).

-          Η 12^η Φεβρουαρίου 2012 σηματοδοτεί ένα κλίμα πολιτικής έντασης, με ακραίες εν πολλοίς εκδηλώσεις, που δύσκολα μπόρεσαν να ελεγχθούν, με αποτέλεσμα βανδαλισμούς, καταστροφές και εμπρησμούς στο κέντρο της Αθήνας. Ο τίτλος του βιβλίου εύκολα παραπέμπει σε μια ευθεία πολιτική τοποθέτηση. Ωστόσο, η τέχνη του Χριστόπουλου βρίσκει τον πιο κατάλληλο τρόπο να μιλήσει, χωρίς να δώσει μια επιφανειακή, και άρα εύκολη στον χειρισμό της, πολιτική χροιά στη γραφή του. Αντιθέτως, πηγαίνει πολύ βαθύτερα από μια πολιτική αντιπαράθεση, βρίσκει τον πυρήνα του αληθινού πολιτικού λόγου, που ποτέ δεν επιλέγει τον εύκολο δρόμο έκφρασης. Γιατί, το προσωπικό ήθος και η αίσθηση του πολιτισμού, η προσωπική θέση μέσα στο πολιτισμικό περιβάλλον (δηλαδή η προσωπική κουλτούρα) συγκροτούν το πλαίσιο για να σταθεί η πολιτική ιδεολογία, πέρα από την όποια οικονομική και κοινωνική τοποθέτηση, που αποτελούν έτσι κι αλλιώς στοιχεία εκ των ων ουκ άνευ. Όταν, επομένως, ο Χριστόπουλος γράφει έχοντας ως φόντο την καταστροφή των δίδυμων κινηματογράφων της Αθήνας, την 12^η Φεβρουαρίου 2012, το πολιτικό του σχόλιο είναι ευκρινέστερο από όποιο ευθέως πολιτικό. Δείτε πώς το λέει ο ίδιος: Το να υπηρετείς την αισθητική είναι ύψιστη πολιτική πράξη. (σ. 125). Έτσι είναι, κι αυτό ακριβώς κάνει ο Χριστόπουλος. Στην ακροτελεύτια, 21^η,  αφηγηματική του σεκάνς («Μέλλων διαρκείας»), λίγο πριν σκοτεινιάσει η οθόνη, θα μιλήσει για το έγκλημα που είμαστε εμείς, γιατί δεν προλάβαμε να το ανατρέψουμε, θα μιλήσει για τη μορφή που έχει το Κακό, αυτό που χαρακτήρισε η Χάνα Άρεντ κοινότοπο, εν τέλει θα μιλήσει για τους καλλιτέχνες που τελούν υπό καθεστώς οργής και τότε φτιάχνουν ταινίες ή γράφουν βιβλία. Όπως αυτό εδώ.

-          Στο εξώφυλλο το έργο του Φραγκίσκου Δουκάκη The End,  μια κυριολεκτική αλλά και μεταφορική αναφορά στο βιβλίο.

Διώνη Δημητριάδου