Ο ποιητής και ο στόχος (ή ο ποιητής ως στόχος) διαβάζοντας το ποίημα του Μίλτου Σαχτούρη «Ο στρατιώτης ποιητής»

Ο ποιητής και ο στόχος (ή ο ποιητής ως στόχος)

διαβάζοντας το ποίημα του Μίλτου Σαχτούρη

«Ο στρατιώτης ποιητής»

Δεν έχω γράψει ποιήματα

μέσα σε κρότους

μέσα σε κρότους

κύλησε η ζωή μου.

Τη μιαν ημέρα έτρεμα

την άλλη ανατρίχιαζα

μέσα στο φόβο

μέσα στο φόβο

πέρασε η ζωή μου.

Δεν έχω γράψει ποιήματα

δεν έχω γράψει ποιήματα

μόνο σταυρούς

σε μνήματα

καρφώνω.

 Δεν έχει γράψει ποιήματα· αυτός ο ποιητής αυτοαναιρείται, αναιρεί την ποιητική του ιδιότητα, αναιρεί τον στόχο του; Πράγματι, αν η ποίηση είναι για κάποιους συνώνυμη του λυρισμού και της κενής ωραιοποίησης, τότε ο ποιητής μας δεν έχει καμιά σχέση μαζί της (και ούτε θα επιθυμούσε να έχει). Αν, όμως, αποτελεί καταγραφή ζωής, αν είναι δήλωση παρουσίας και κινητοποίηση της μνήμης, αν είναι ένα ιδιότυπο χρέος για διατήρηση της σκληρής πραγματικότητας, τότε αυτό που κάνει ο Σαχτούρης είναι ποίηση, και μάλιστα πολύ δυνατών συγκινήσεων· μια «επώδυνη και μακάβρια θητεία».

Μα, ας μην πάει ο νους μας στη στρατευμένη ποίηση. Ο όρος έτσι κι αλλιώς δεν είναι εύστοχος (αλίμονο αν μιλώντας για τέχνη μας έρχεται στο μυαλό η εικόνα της σειράς των στρατιωτών με το όπλο στο χέρι, εικόνα τουλάχιστον αντιαισθητική αν όχι ιδεολογικά απαράδεκτη), αλλά στην περίπτωση του Σαχτούρη δεν αποδίδει ούτε στο ελάχιστο την πραγματικότητα. Ο ποιητής δεν τάσσεται κάτω από τις επιταγές σκοπιμοτήτων, αλλά υπακούει στην εσωτερική παρόρμηση να μιλήσει, να υπογραμμίσει, να υπενθυμίσει, να χτυπήσει την πόρτα του εφησυχασμού μας. Άλλωστε κατά δήλωση του ίδιου, αυτός κληρονόμος πουλιών είναι ο μόνος που μπορεί να ανέβει στον κακοποιημένο ουρανό και να ελέγξει το φως των άστρων. Με το παντοδύναμο φως του ποιητικού λόγου κάνει επώνυμη τη μνήμη, της δίνει σήμα, της βάζει σταυρό. Το σήμα είναι το λιγοστό του ποίημα, λίγο και σαφές για όποιον έχει το χάρισμα να ακούει, να μεταφράζει τον ποιητικό λόγο, ακόμα κι όταν αυτός πατάει σε δύσκολα μονοπάτια, όπως αυτά του υπερρεαλισμού, του εξπρεσιονισμού και του  παράλογου (βασικές συνιστώσες του συγκεκριμένου ποιήματος).

Για τον δημιουργό που βλέπει έτσι, όμως, την ποίησή του μία είναι η οδός και δύσκολη. Πάντοτε ανάμεσα σε χώμα και ουρανό· ανοδική και επώδυνη, όπως και η μνήμη που κουβαλά. Δεν βολεύεται παρά μονάχα σε λαμπερό ουρανό. Αλλά η εποχή είναι σκληρή και ανελέητη. Τρόμος, φόβος, κρότος, πόλεμος και φωτιά. Ο ίδιος, λοιπόν, θα μιλήσει για όλα αυτά εκθέτοντας ταυτόχρονα τον εαυτό του, κάνοντας τον εαυτό του στόχο, την ώρα που φαίνεται να έχει αναιρέσει τον στόχο της ποίησής του. Μέσα στον αντιφατικό τίτλο του ποιήματος μοιάζει να τα έχει πει όλα, και ταυτόχρονα μας επιτρέπει να προσεγγίσουμε κι εμείς την αλήθεια του.

Ο ποιητής δεν έχει γράψει ποιήματα που ακούγονται γλυκά στ’ αυτιά· έχει καρφώσει γερά τη μνήμη μας με τα σημάδια του, έχει μπει ο ίδιος, η ποιητική του παρουσία, σήμα στη μνήμη μας. «Κάθε μου λέξη μια σταγόνα αίμα», όπως λέει ο ίδιος.

Διώνη Δημητριάδου

(το κείμενο συμπεριλαμβάνεται στη συλλογή δοκιμίων «Το ύφος και το ήθος», εκδόσεις Νοών, 2010)