Ντ. Χ. Λώρενς Τρεις ιστορίες μετάφραση - επίμετρο: Γιώργος Λαμπράκος εκδόσεις Κουκούτσι

Ντ. Χ. Λώρενς

Τρεις ιστορίες

μετάφραση - επίμετρο: Γιώργος Λαμπράκος

εκδόσεις Κουκούτσι

η καταξίωση των προθέσεων

Στο επίμετρο ο μεταφραστής του βιβλίου, ο Γιώργος Λαμπράκος χαρακτηρίζει τον Λώρενς ένα από τα ατίθασα άλογα του βρετανικού μοντερνισμού. Ο Λώρενς με τη γραφή του πράγματι τάραξε τα νερά του συντηρητικού κόσμου στην εποχή του. Στο πνεύμα μέσα μιας αναθεωρητικής ερμηνείας του κόσμου, με έμφαση στον αυθορμητισμό και στο ένστικτο ως γενεσιουργές δυνάμεις, με την αναπόφευκτη προκλητικότητα που χαρακτηρίζει το νέο ρεύμα. Οι εκδόσεις Κουκούτσι τον φέρνουν πάλι στην επικαιρότητα με τις Τρεις ιστορίες του. Το ενδιαφέρον ερώτημα είναι αν μπορεί να θεωρείται προκλητική σήμερα η γραφή του ατίθασου Λώρενς.

Διαβάζουμε συχνά από σύγχρονους συγγραφείς κείμενα που θα μπορούσαν να θεωρηθούν προκλητικά, με την έννοια της πρόκλησης φυσικά να έχει διαφοροποιηθεί ως προς το περιεχόμενό της, και με το ερώτημα να προκύπτει αβίαστα: τι θα ήταν δυνατόν να διεγείρει τη συνείδηση του σημερινού μέσου ανθρώπου, που μάλλον τα έχει δει όλα να ανατρέπονται και αδυνατεί να δείξει έκπληξη σε ό,τι ακούει ή διαβάζει; Κυρίως αν εστιάσουμε στον σεξουαλικό τομέα, το κάποτε εμβληματικό ανάγνωσμα της νιότης μας, Ο εραστής της Λαίδης Τσάτερλυ, ωχριά μπροστά σε όσα ακολούθησαν, πιο ευρηματικά, πιο εντυπωσιακά σε περιγραφές και περισσότερο πρόσφορα για τη δημιουργική φαντασία του αναγνώστη.

Ωστόσο, διαβάζοντας και σήμερα τον Λώρενς νιώθεις κερδισμένος, και αυτό είναι γνώρισμα της καλής λογοτεχνίας. Πιστεύω ότι η κάθε μία από τις τρεις αυτές ιστορίες προβάλλει τον άνθρωπο και την προσωπική του αναζήτηση για μια ζωή όπως θα την ήθελε, χωρίς συμβιβασμούς και επινοημένες αποδεκτές συμβάσεις χάριν μιας ανεκτής συμβίωσης. Κάτι τέτοιο φυσικά δεν ξαφνιάζει τον σημερινό αναγνώστη, εκτός αν συνεκτιμηθεί με την εποχή που γράφεται. Δεν είναι όμως αυτό που θα θεωρήσει σημαντικό ο σημερινός αναγνώστης του Λώρενς, ζώντας μέσα σε έναν κόσμο που έχει κατά κόρον αμφισβητήσει τα παραδεδομένα και συμβατικά, τουλάχιστον στη λογοτεχνία. Ως γνήσιος μοντερνιστής ο συγγραφέας εντοπίζει πίσω από τις πράξεις των ηρώων του την ειλικρινή τους πρόθεση και αυτήν ανάγει σε πρωταγωνίστρια της κάθε ιστορίας. Η πρόθεση, η αρχική αίρεσις,  που αξιολογεί την  κάθε σκέψη και την κάθε πράξη του ανθρώπου, που τον απελευθερώνει απέναντι σε όποια εξουσία θα του επιβαλλόταν, ανθρώπινη ή εξωανθρώπινη και ιερή. Η αληθινή ελευθερία του ατόμου μετριέται με αυτή την αρχική επιλογή, που πασχίζει να καταξιωθεί ως το τέλος ως μοναδική, κι ας νικιέται θαρρείς από μια συμπαντική συνωμοσία. Γι’ αυτήν την πρόθεση μιλά ο Λώρενς, και στη βάση αυτής της επιλογής οι ήρωές του αξιολογούν και ιεραρχούν τις προτεραιότητές τους. Κάτι τέτοιο, όμως, είναι σε κάθε εποχή προκλητικό και άρα ενδιαφέρον.

Ο Ήλιος είναι η πρώτη ιστορία, και μας μεταφέρει σε τοπίο ζεστό, μεσογειακό, κατάλληλο περιβάλλον για την ηρωίδα που κατόπιν σύστασης του γιατρού της θα αναζητήσει τη θερμαντική και ιαματική επέμβαση του ήλιου στο σώμα της. Μαζί όμως με το χρώμα του δέρματος που θα μεταμορφωθεί σε ένα χρυσαφί θελκτικό, όλο το είναι της θα μεταλλαχθεί επιτρέποντας στον θερμό ήλιο να εισβάλει και να ενεργοποιήσει το σωματικό της κέντρο, τη μήτρα. Η εν υπνώσει σεξουαλικότητά της θα διεγερθεί και θα αναζητήσει τον αποδέκτη της στο πρόσωπο και στο σώμα ενός αγροίκου Ιταλού που τυχαία θα βρεθεί να διεγείρεται με τη σειρά του από το γυμνό κορμί της.

Μόλις την είδε, ξαφνιάστηκε κι έμεινε καθηλωμένος, λες κι είχε δει φάντασμα. Τότε το βλέμμα του συνάντησε το δικό της, κι εκείνη ένιωσε τη γαλάζια φωτιά να διατρέχει τα μέλη της μέχρι τη μήτρα της, που άνοιγε σε κατάσταση εκστατικής αβοηθησίας. Συνέχισαν να κοιτάζονται, και η φωτιά έρρεε ανάμεσά τους σαν τη γαλάζια φωτιά που ξεχύνεται από την καρδιά του ήλιου. Κι είδε τον φαλλό να σηκώνεται κάτω από τα ρούχα του, κι ήξερε πως ο χωρικός θα την πλησίαζε.

Σκέφτομαι διαβάζοντας την παραπάνω σκηνή πώς κατόρθωσε ο Λώρενς να δώσει την εσωτερική κίνηση του σώματος της γυναίκας όπως άνοιγε αβοήθητη εκστατικά για να υπακούσει στο αρχέγονο ένστικτο. Χίλιες λέξεις της σύγχρονης λογοτεχνίας δεν θα είχαν το ίδιο αποτέλεσμα με τις ελάχιστες εδώ δικές του. Πέρα όμως από την αισθητική και αισθησιακή ταυτόχρονα προσέγγιση, αν δούμε την πρόθεση της ηρωίδας του, θα θαυμάσουμε τη σκέψη του συγγραφέα, πρωτοποριακή στην εποχή του. Η γυναίκα της ιστορίας του Ήλιου όλα τα βάζει σε δεύτερη μοίρα, μπροστά στην ιερότητα της ηδονής του σώματος. Η πρωτόγονη αυτή αίσθηση που αποπνέει το κείμενο υποβαθμίζει όλες τις θεσμοθετημένες νόρμες και αναβαθμίζει το σώμα ως καταλυτικό παράγοντα συμπεριφοράς. Ακόμα και όταν η γυναίκα θα μετουσιώσει όλο αυτό σε φαντασίωση, νικημένη από τις ασφυκτικές δεσμεύσεις της,  θα πρέπει να θεωρείται σημαντικό το βήμα που έκανε προς την προσωπική της απελευθέρωση.

Στη δεύτερη ιστορία, Ο άνδρας που αγαπούσε τα νησιά, η επιθυμία του ήρωα να δημιουργήσει τον δικό του αποκλειστικά χώρο τον οδηγεί στην απόκτηση τριών νησιών, με το ένα μετά το άλλο να αποδεικνύονται ανεπαρκή για τον ιδεατό κόσμο που οραματίζεται. Όταν καταλήξει αποσυνάγωγος και μόνος, θα νιώσει ότι ακόμα κι αν καταφέρει να νικήσει τους ανθρώπους και το κοινωνικό τους κατασκεύασμα, πάντα θα παραμένει δέσμιος των φυσικών κανόνων. Και εδώ, όμως, η πρόθεσή του, η επιλογή του ήταν που τον οδήγησε στη συνειδητοποίηση αυτή.

Η ένταση εξαιτίας της πιθανής ανθρώπινης προσέγγισης ήταν ανελέητη. Δεν ήθελε να ακούει φωνές, τον σόκαρε ο ήχος της δικής του φωνής[…]

Κάθε κεραυνός χτυπούσε πιο κοντά, έσκαγε αμέσως μετά από κάθε κοκκινωπή αστραπή. Ξάπλωσε στο κρεβάτι ζαλισμένος. Τα φυσικά στοιχεία! Τα φυσικά στοιχεία! Στον νου του οι λέξεις επαναλαμβάνονταν βουβά. Δεν μπορείς να νικήσεις τα φυσικά στοιχεία.

Η τρίτη ιστορία, Τα πράγματα, είναι και η περισσότερο εγκεφαλική, έτσι όπως ο Λώρενς κατασκευάζει ένα σκηνικό τόσο θαυμαστά ανθρώπινο, και μάλιστα με τελείως αρνητικά υλικά. Ένα ζευγάρι αποκομμένο πλέον από τον έρωτα της σάρκας και τις συγκινήσεις της, ακουμπά όλο το πάθος του στην αναζήτηση των αντικειμένων που θα πλαισιώσουν το σπίτι, θα του δώσουν το στυλ και τη φινέτσα στη θέση της θαλπωρής που χάθηκε. Θα επιλέξουν (η επιλογή πάλι ως αρχική πρόθεση και εδώ) να μετοικήσουν στην Ευρώπη, θα επιστρέψουν πίσω στην Αμερική, θα ξαναφύγουν. Μαζί και τα αγαπημένα αντικείμενα, τα πράγματα που με ιδιαίτερη γνώση και φροντίδα μάζεψαν από όλα τα μέρη που επισκέφτηκαν.

Όλα έφτασαν στη Νέα Υόρκη: οι ιδεαλιστές, το παιδί και η τεράστια ποσότητα Ευρώπης την οποία κουβαλούσαν στα μπαγκάζια τους.

Η εξαιρετικά ενδιαφέρουσα αυτή ιστορία που τοποθετεί τα πράγματα στο προσκήνιο (ακόμα και όταν αυτά κάποτε θα βρεθούν κλεισμένα σε αποθήκη λόγω έλλειψης χώρου και στενότητας οικονομικής) δίνει ακριβώς τον χαρακτήρα των αποκτημάτων στη ζωή των ανθρώπων: είναι αντι – κείμενα, πράγματα απέναντι από τον άνθρωπο να τον κοιτάζουν και να του καθορίζουν τον περιβάλλοντα χώρο ως οικείο. Να αντικαθιστούν συχνά τη σχέση με τους ανθρώπους. Και όλο αυτό να είναι επιλογή ζωής. Ειδικά αυτή η τελευταία  ιστορία θα μπορούσε να διεκδικήσει τα πρωτεία ανάμεσα σε πολλές πρόσφατες νεωτερικές ιστορίες που  ίσως θα κατάφερναν μόνο να μιμηθούν τις αρχές του ρεύματος αυτού, ακόμα ζωντανού και σήμερα εκτός της εποχής της αίγλης του.

Μέσα στις τρεις αυτές σύντομες  ιστορίες πρόλαβε ο Λώρενς να δώσει την τέρψη της ανάγνωσης με μια απολύτως ερωτική αφήγηση στην πρώτη από αυτές (χωρίς καμία απολύτως ερωτική σκηνή συνουσίας!), μια αναμέτρηση του ανθρώπου με τον ίδιο του τον εαυτό και τις επιλογές του στη δεύτερη, και τέλος μια ανίχνευση της ιδιαίτερης σχέσης που καλλιεργεί ο ανικανοποίητος άνθρωπος, ο στεγνός από ηδονές, με τα πράγματά του, στην τρίτη. Το σημαντικότερο όλων, ανέδειξε την προαίρεση, την αρχική και ελεύθερη αίρεση, επιλογή του ανθρώπου σε αξία, ακόμα και όταν (ίσως κυρίως όταν) αυτός χάνει το παιχνίδι.

Το κείμενο του Λώρενς ευτύχησε στη μετάφραση του Γιώργου Λαμπράκου, ο οποίος υπογράφει και το κατατοπιστικό επίμετρο. Να επισημανθεί, για μια ακόμα φορά μιλώντας για τις εκδόσεις Κουκούτσι, η καλαισθησία, η οποία εδώ μας δίνει εκτός από το εικαστικό εξώφυλλο και θεματικά σχετικές ξυλογραφίες εισαγωγικά στην κάθε μία ιστορία.

Στο σύνολό της μια πολύ προσεγμένη έκδοση, αντάξια του περιεχομένου. Ο Ντέιβιντ  Χέρμπερτ Λώρενς είναι ένας συγγραφέας, επίκαιρος και γοητευτικός που ξεχασμένος έρχεται ξανά μετά από τόσα χρόνια να μας αποδείξει ότι η καλή λογοτεχνία είναι πάντα παραδόξως σύγχρονη, δηλαδή μέσα στην κάθε εποχή, αφού μπορεί να συνομιλεί μαζί της και ενδεχομένως ακόμα να προκαλεί.

Διώνη Δημητριάδου

(η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal http://fractalart.gr/treis-istories/)