Το ποιητικό εγώ

(τα πρόσωπα στην ποίηση 

της Πόπης Αρωνιάδα)

Αν το ρήμα είναι κάθε φορά η πιο ουσιώδης αναφορά μέσα στα ποιήματα, μια που αυτό αποδίδει όλη την ενέργεια (φανερή ή υποκρυπτόμενη) των στίχων, τότε θα πρέπει να θεωρήσουμε πηγή αυτής της ενέργειας το ποιητικό υποκείμενο. Οι ποιητές αγαπούν όλα τα πρόσωπα, ως μάσκες πίσω από τις οποίες ανιχνεύονται εύκολα ή δύσκολα οι ίδιοι: το συμμετοχικό εμείς, το ουδέτερου χρωματισμού αυτός ή αυτοί, το ευθύβολο καταγγελτικό εσείς, και φυσικά το εσύ και το εγώ.

Αυτά τα τελευταία, ίσως περισσότερο αγαπητά, θα μπορούσαν να εκληφθούν σε πολλές περιπτώσεις ως ένα και το αυτό. Συχνά πίσω από το διαλογικού χαρακτήρα εσύ είναι διακριτός ο διάλογος προς εαυτόν, ως ένας τρόπος να αποκτήσει ο ποιητής μια θέα του εαυτού του μέσω του λόγου προς ένα άγνωστο πρόσωπο, που για την περίσταση υποδύεται τον αναγνώστη. Παραίνεση ή επίρριψη ευθύνης με πομπό και δέκτη τον ίδιο τον ποιητή. Κυρίαρχο καταλήγει, έτσι, το εγώ, ίσως η προσφιλέστατη επιλογή κυρίως νεότερων ποιητικών προτάσεων.

Διαβάζοντας την ποίηση της Πόπης Αρωνιάδα (τρεις ως τώρα ποιητικές συλλογές) ανακαλύπτω μια βαθμιαία προσέγγιση αυτού του πρώτου προσώπου, αρχικά καλυπτόμενου και κατόπιν απροκάλυπτα εμφανιζόμενου στον λόγο της.

Στην πρώτη της συλλογή («Μυσταγωγία», από τις εκδόσεις «Ποιήματα των φίλων», 2013) συναντάμε το εσύ

[…]

Θυμάσαι πολύχρωμες κακίες και αγγελικούς

μορφασμούς της ζωής.

Θυμάσαι! που νόμιζες ότι η καρδιά της γης

είναι από χρυσάφι.

Γονατίζεις! Δίπλα σου οκλαδόν η μοναξιά.

με το δεύτερο αυτό πρόσωπο να είναι στην ουσία το είδωλο στον καθρέφτη

[…]

Ο φόβος πάντα κινεί την επίθεση.

Κομματιάζεις με δύναμη τον καθρέφτη.

Ευτυχώς! Πρόλαβαν τα όνειρα να πετάξουν.

μια συνομιλία προς τον εαυτό της εμφανιζόμενη σαν απευθυνόμενη σε τρίτο πρόσωπο. Φυσικά ο αναγνώστης ενίοτε παίρνει αυτοβούλως τη θέση του συνδιαλεγόμενου. Αυτό, ωστόσο, είναι αναμενόμενο στην ποίηση και δεν αφορά την πρόθεση του ποιητή.

Στα ποιήματα της «Μυσταγωγίας» το πρώτο πρόσωπο δειλά εμφανίζεται και δείχνει την τάση κυριαρχίας

[…]

Παίρνω το κλειδί της δικής μου φυλακής και

ελευθερίας στο χέρι σφιχτά.

[…]

Καημένο σώμα μου!

Σ’ αυτό χρωστάω το σπασμό και την

τέρψη της δημιουργίας και της ηδονής.

Μέσα απ’ αυτό βγαίνει μια κραυγή

έντιμη και πιο καθαρή.

Μέσα απ’ αυτό γράφω,

γιατί για μένα αυτό είναι ζωή.

σε απόλυτη εδώ ταύτιση του ποιητικού εγώ με το πρόσωπο του ρήματος.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει η παράθεση της ζωγραφικής του Modigliani μεταξύ των ποιημάτων αλλά και στο εξώφυλλο, με την εισαγωγική παρατήρηση της ποιήτριας ότι τον συνδέει έτσι με την ποίησή της, καθόσον αυτός

[…]έζησε και δημιούργησε στη σύντομη ζωή του, αναζητώντας το υποσυνείδητο, το ενστικτώδες και όχι το αληθινό ή το ψεύτικο.

Η προσωπική κατάθεση (απολύτως ξεκάθαρη με το εγώ του πρώτου προσώπου) είναι εδώ συνταιριασμένη με τον μεγάλο ζωγράφο.

Στη δεύτερη συλλογή («Στεναγμοί Ανατολής» - χαϊκού, από τις εκδόσεις «Ποιήματα των φίλων», 2015) το εγώ δεν έχει την αναμενόμενη θέση, μια που το συγκεκριμένο είδος, έτσι όπως σύντομα σχολιάζει και αποθησαυρίζει εικόνες, συχνά δεν έχει την ανάγκη από κανένα ρηματικό υποκείμενο.

Φλογάτα βέλη

στα μάτια των παιδιών

η απόρριψη

Αν, ωστόσο, θεωρηθεί κάποιο πρόσωπο πρόσφορο, σίγουρα αυτό είναι το τρίτο ενικό

Χτυπά η πόρτα,

ήχος απ’ το παρελθόν

τίποτα νέο.

Στην τρίτη συλλογή («Ιστοί βαθιάς αλήθειας», εκδόσεις Γαβριηλίδης, 2015) είμαστε μπροστά σε ένα σχεδόν εξιδανικευμένο πρώτο πρόσωπο, το αναμφισβήτητα κυρίαρχο της ποίησης της Πόπης Αρωνιάδα

[…]

Το θέαμα του νυχτερινού ουρανού

έμπασε στην ψυχή και τη γραφή

ορθές αναλογίες τ’ ατόμου και του απείρου

ήρθε στον νου ο ζωγράφος π’ αγαπώ

γιατί δεν ζωγραφίζει

ποτέ ξαπλωμένες μορφές!

Ένα εγώ όμως που δεν παραπέμπει στον αλαζονικό και απομονωμένο εαυτό αλλά σε μια ώριμη αντιμετώπιση αναζήτησης της ουσίας του κόσμου μέσα από την ποιητική του απόδοση. Η αυτοσυνειδησία, η ανίχνευση των σκοτεινών σημείων του υποσυνειδήτου οδηγεί ίσως σε μια κατευθείαν αντιμετώπιση του προσώπου. Και εδώ, σ’ αυτή την τρίτη κατάθεση της ποιήτριας τα πράγματα είναι πιο ξεκάθαρα, πιο κατασταλαγμένη η οπτική της. Όπως παρατηρεί η Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, στο σημείωμα με το οποίο προλογίζει τη συλλογή αυτή, η ποιήτρια

[…]καλύπτει και το γνωστό και το άγνωστο στην ύπαρξή μας. Το γνωστό αμφισβητείται και το άγνωστο σχεδόν περιγράφεται.

Μια τέτοια ποιητική πρόταση απαιτεί την ώριμη θέαση των πραγμάτων, αλλιώς αυτό το άγνωστο δεν περιγράφεται, ούτε καν επιχειρείται η αναφορά σ’ αυτό. Και είναι απαραίτητο το προσωπικό ρίσκο που θα πάρει ο ποιητής για να μιλήσει για τα αθέατα στα οποία εισχωρεί η ποίησή του. Ίσως ο καλύτερος, ο πιο ευθύς και ειλικρινής τρόπος έκφρασης να είναι με την πρόταξη του εγώ, ακόμη κι αν αυτό συχνά φαντάζει εξαιρετικά μόνο του.

[…]

Στα όνειρά μου λείψανα

πραγμάτων μισοτελειωμένων

στέκονται μπροστά μου

κροταλίζοντας το αντίτιμο

του ταξιδιού

δε μένει ποτέ απλήρωτο…

[…]

Τους ίσκιους τρέμω, γιατί είναι απατηλοί,

άλλοτε γίγαντα σε κάνουν κι άλλοτε νάνο,

σ’ ακολουθούν παντού ακάλεστοι

και σε προδίνουν, σαν θέλεις

στον δρόμο να διαβείς αθώρητος.

Τα ποιητικά λόγια, όπως κι αν τα δεις, έχουν την προσωπική σφραγίδα του δημιουργού τους. Και, φυσικά, φέρουν μέσα τους τον κίνδυνο και γι’ αυτόν αλλά και για τον αποδέκτη τους, τον αναγνώστη που θα ανακαλύψει κάτι από τον εαυτό του μέσα στους στίχους. Και τότε το εγώ του ποιητικού υποκειμένου αποκτά μια άλλη διάσταση, αυτή της ταύτισης (ή έστω της προσέγγισης) με το εγώ του αναγνώστη. Ευτυχής, τότε, η συγκυρία.

Διώνη Δημητριάδου

Η Πόπη Αρωνιάδα γεννήθηκε στο Λημέρι Ευρυτανίας το 1961 και ζει στην Αθήνα. Αν και σπούδασε λογιστικά, την κέρδισε η αγάπη της για την ψυχολογία και την ποίηση. Εργάστηκε για χρόνια στον χώρο των Μ.Μ.Ε. Είναι ενεργό μέλος της Πανελλήνιας Ένωσης Λογοτεχνών. Έχει δημοσιεύσει ποιήματα σε λογοτεχνικά περιοδικά και έχει εκδώσει τρεις ποιητικές συλλογές, αποσπάσματα από τις οποίες σταχυολογήθηκαν σ’ αυτή  την  παρουσίαση.