Μοιραίο Πάθος μυθιστόρημα της Τζόζεφιν Χαρτ μετάφραση: Τάσος Ψάρρης εκδόσεις Βακχικόν η πρώτη δημοσίευση στο Fractal http://fractalart.gr/moiraio-pathos-josephine-hart/

Μοιραίο Πάθος

μυθιστόρημα

της Τζόζεφιν Χαρτ

μετάφραση: Τάσος Ψάρρης

εκδόσεις Βακχικόν

η πρώτη δημοσίευση στο Fractal http://fractalart.gr/moiraio-pathos-josephine-hart/

η μοιραία συνθήκη της ζωής

Ο ανώνυμος αφηγητής φαίνεται να μας λέει «δεν μπορώ να μετανιώσω, γιατί έτσι θ’ απαρνιόμουν αυτό καθαυτό το γεγονός που μ’ έφερε στη ζωή […] Η θλίψη μου θερίζει τα σωθικά. Αλλά δεν μετανιώνω».

(Τζόζεφιν Χαρτ, από το Επίμετρο του βιβλίου)

Η ιστορία που γράφει η Τζόζεφιν Χαρτ είναι ερωτική φυσικά. Είναι μια από αυτές που γράφτηκαν και γράφονται, όσο η μυθοπλασία επινοεί τις ενδιαφέρουσες επιπλοκές που συνιστούν μια σχέση, ενδιαφέρουσες γιατί οι ερωτικές σχέσεις δεν βιώνονται ως επίπεδες και ανούσιες. Έχουν μέσα τους τον πολιορκητικό μηχανισμό που εκπορθεί το έτερο πρόσωπο, συγχρόνως όμως καταλύει όλες τις προσωπικές σου αντιστάσεις και έτσι αφήνεσαι να αλωθείς χωρίς υποχωρήσεις. Ίσως μόνον έτσι βιώνεται ο έρωτας, και ίσως με αυτή την οπτική γράφονται οι ερωτικές ιστορίες που διαχρονικά μας εντυπώνονται. Το Μοιραίο Πάθος αφηγείται μια τέτοια ιστορία και εστιάζει στον ψυχισμό των πρωταγωνιστών της. Η ερωτική ψύχωση κυριαρχεί και κανονίζει τη στάση των προσώπων. Το έτερο πρόσωπο αποκτά μια διάσταση εξωπραγματική, ταυτιζόμενο με αυτή την ίδια τη ζωή και τη συνέχισή της. Η ανάγκη για ένωση με το ποθούμενο πρόσωπο καθίσταται επιτακτική και υποσκελίζει κάθε άλλη σχέση, κάθε άλλο σύνδεσμο, όσο ισχυρές βάσεις και αν έχουν. Έτσι, όμως, αναπόφευκτα οδηγείσαι στην καταστροφή. Του εαυτού σου ή του άλλου, του τρίτου άλλου προσώπου, που ανίδεο οδεύει προς την απαξίωση της ζωής του. Όπως ακριβώς συμβαίνει με τη συγκεκριμένη ιστορία. 

Ο διάσημος γιατρός και πολιτικός, στη μέση ηλικία και με μια ζωή ήρεμη στη συνήθειά της και στην απουσία των συγκινήσεων, μια ζωή από την οποία λείπει το πάθος, αυτή η δύναμη που μεταμορφώνει και τη ζωή και την τέχνη, θα πιαστεί στον ιστό της γυναίκας. Μια θηλυκή παγίδα, θαρρείς ρυθμισμένη για να τον οδηγήσει στον εξαίσιο ίλιγγο και από κει στην κατακρήμνιση. Η πλοκή αποκαλύπτει μια σειρά από ενδιαφέροντες δευτερεύοντες χαρακτήρες, που περικυκλώνουν τα δύο κεντρικά πρόσωπα, ωστόσο εντυπωσιάζουν με τον ελάχιστο ρόλο που διαδραματίζουν στην ιστορία. Λες και οι δύο εραστές δεν επικοινωνούν με το περιβάλλον, δεν ενδιαφέρονται καθόλου για το δικό τους μερίδιο ευθύνης, παρά αφήνονται στο παραισθητικό τοπίο που δημιουργεί το πάθος τους, στον μικρόκοσμό τους τον εξαίσιο. Τα άλλα πρόσωπα, όμως, δέχονται χωρίς να το κατανοούν το ρεύμα που εκπέμπεται από τη μοιραία σχέση. Αλλάζουν κι αυτοί με επίσης απρόβλεπτες συνέπειες.

Έπρεπε να συνέλθω. Όχι μόνο από το ξαφνικό σοκ που μου είχε προκαλέσει το γεγονός ότι είχα μιλήσει με τον Μάρτιν, αλλά και από το ίδιο το περιεχόμενο της συζήτησης, το οποίο με είχε αναστατώσει. Ώστε λοιπόν δεν ήμουν ο μόνος που άλλαζε. Ο άντρας που κρυβόταν μέσα στον Μάρτιν αναδυόταν με μεγαλύτερη φόρα.

Κι αλήθεια δεν μετανιώνεις για μια τέτοια καταστροφική σχέση. Δεν χωρά σ’ αυτήν το αίσθημα της μεταμέλειας, ακόμα και μετά τη συντριβή. Από την πρώτη στιγμή το ξέρεις πως εισέρχεσαι στο πλέγμα της απόγνωσης και της απώλειας.

Έμοιαζα μ’ έναν ταξιδιώτη που έχει χαθεί σε μια ξένη γη και ξαφνικά ακούει όχι μόνο τη μητρική του γλώσσα αλλά και τη διάλεκτο που μιλούσε όταν ήταν μικρός. Αδιαφορώντας για το αν η φωνή ανήκει σε εχθρό ή φίλο, ξεχύνεται προς την  κατεύθυνση του γλυκού γνώριμου ήχου. Η ψυχή μου είχε ξεχυθεί στο κατόπι της Άννα Μπάρτον. Πίστευα ότι σε μια τόσο προσωπική υπόθεση, σε μια περίσταση στην οποία υπήρχαμε μόνο εγώ κι ο Θεός, θα μπορούσα να αφήσω τα πράγματα να εξελιχθούν μόνα τους χωρίς να φοβάμαι μη γίνει κάποια ζημιά στην καρδιά ή στο μυαλό, στο κορμί ή στη ζωή.

Αυτός είναι ο εύστοχος τρόπος για να περιγραφεί (αν και όσο περιγράφεται) η αίσθηση της στιγμής. Τότε που νιώθεις ότι αυτό είναι το πεπρωμένο σου, και είναι αδύνατο να ξεφύγεις.

Η ερώτηση, βέβαια, είναι αν όλο αυτό το απόλυτο του έρωτα αγγίζει με τον ίδιο τρόπο το άλλο πρόσωπο της σχέσης. Εδώ εντοπίζεται το συγγραφικό εύρημα (ή μήπως πρόκειται για βίωμα;) της Χαρτ. Η Άννα φέρει μέσα της πολλά ψυχικά τραύματα, βιωμένες καταστάσεις που την έχουν κάνει ανθεκτική, που την τοποθετούν ένα τουλάχιστον σκαλί πιο πάνω από τον ερωτικό της σύντροφο. Και έχει απόλυτη επίγνωση του κινδύνου που έχει η σχέση μαζί της.

Έχω τραυματιστεί. Οι τραυματισμένοι άνθρωποι είναι επικίνδυνοι. Ξέρουν ότι μπορούν να επιβιώσουν.

Κάτω από αυτό το πρίσμα αποκτά ενδιαφέρον η μετατραυματική κατάσταση του άντρα στο τέλος της σχέσης. Θα είναι και ο ίδιος τόσο δυνατός, τόσο βέβαιος για τις αντοχές του στο εξής; Ή έχει φτάσει στα όριά του και πλέον ο όποιος κίνδυνος αφορά μόνο τον εαυτό του;

Το Μοιραίο Πάθος είναι για τον αναγνώστη ένα ψυχολογικό παιχνίδι, μια ιστορία χαρακτήρων που αξίζει να αναλύσει, όσο κι αν κάπου ελλοχεύει ο κίνδυνος να ταυτιστεί με κάποιον από τους δύο ήρωες. Δεν είναι μόνο το σεξουαλικό στοιχείο που σε παρασύρει, είναι κυρίως η διανοητική διαχείρισή του (πρώτα από τον ήρωα και μετά από τον αναγνώστη), είναι οι νοητικές προεκτάσεις που λαμβάνει το υποκείμενο-γυναίκα μέσα στην απόλυτη αυτάρκειά του. Είναι από την άλλη η αδυναμία του άντρα-υποχείριου να ισορροπήσει στο τεντωμένο σχοινί που του προσφέρεται ως μοναδική εκδοχή πορείας. Το ξέρεις πως θα σπάσει το σχοινί. Ποιος θα κατακρημνιστεί, όμως;

Το 1992 ο Λουί Μαλ μετέφερε στον κινηματογράφο το βιβλίο της Χαρτ με τον σημαδιακό τίτλο Damage. Η υποβλητική μουσική του Ζμπίγκνιεφ Πράισνερ ακολουθεί την εξέλιξη της ιστορίας. Όποιος έχει δει την ταινία  (την έψαξα και την ξαναείδα με άλλη ωριμότητα πλέον) παρασύρεται διαβάζοντας και «βλέπει» τα πρόσωπα των δύο ηθοποιών. Ο ήρεμος, αυτοκυριαρχικός Τζέρεμυ Άιρονς και η Ζιλιέτ Μπινός με μια ψυχρότητα απολύτως ελκυστική, με μια ματιά που διεισδύει μέσα στην ύπαρξη του άντρα. Από κει και πέρα νιώθεις τι θα γίνει. Δεν ξέρω αν ο καλύτερος τρόπος να προσεγγίσεις αυτή την ιστορία είναι μέσα από την εικόνα και τη μουσική ή μέσα από τον πρωταρχικό λόγο του βιβλίου. Μάλλον τα δύο είδη αλληλοσυμπληρώνονται. Με κοινό σημείο συνάντησης τις σιωπές, που καλύτερα αποδίδονται στην οθόνη, και με μια διαφορά σημαντική. Στο βιβλίο ο άντρας δεν ονομάζεται, παραμένει ανώνυμος ανάμεσα σε όλα τα άλλα ονόματα γύρω του. Το θύμα ίσως δεν χρειάζεται να φέρει όνομα. Η κατάσταση στην οποία περιέρχεται αρκεί. Η γυναίκα-θύτης όμως έχει όνομα. Η ανωνυμία του άντρα περνά σχεδόν απαρατήρητη μέσα από την πρωτοπρόσωπη αφήγηση, η οποία δείχνει με τον καλύτερο τρόπο την κάθε παραμικρή αλλαγή στον ψυχικό του κόσμο. Το όνομα θα ήταν μια περιττή προσθήκη άνευ σημασίας.

Αν αναρωτιέται κανείς τι είδους ιστορία είναι αυτή, ο ήρωας θα απαντήσει στο υποθετικό ερώτημα με τον πιο απλό τρόπο.

Για όσους από σας έχετε αμφιβολίες, αυτή είναι μια ιστορία αγάπης.

Τελείωσε.

Κάποιοι άλλοι μπορεί να είναι πιο τυχεροί.

Τους το εύχομαι.

Ας πούμε, λοιπόν, πως είναι θέμα τύχης να αναμετρηθείς με τη μοιραία συνθήκη στη ζωή σου. Και βέβαια είναι θέμα οπτικής να πεις ότι, παρά τις συνέπειες, αυτή είναι μια ζωή που αξίζει να τη ζήσεις. Τολμηρή ίσως αυτή η διαπίστωση. Αλλά, πάλι, γιατί όχι; Δεν είναι καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι το μυθιστόρημα της Χαρτ (και η ταινία βέβαια) γνώρισαν τόσο μεγάλη απήχηση. Συχνά στην Τέχνη (με όποια μορφή της) συναντάμε το ποθούμενο ως στόχο ή (σε μια άλλη εκδοχή) αναγνωρίζουμε την αλήθεια μιας προσωπικής περίπτωσης πίσω από την επινοημένη πραγματικότητά της.

Διώνη Δημητριάδου