«William S. Burroughs - Το ιλιγγιώδες καλειδοσκόπιο»

του Γιώργου Ίκαρου Μπαμπασάκη

από τις εκδόσεις Κριτική

Grandpa from hell

«Όσα λέω και όσα γράφω θέλω να ερμηνεύονται κατά λέξη, θέλω να ευαισθητοποιήσω τους ανθρώπους, να τους κάνω να νιώσουν την πραγματική εγκληματικότητα των καιρών μας, να ξυπνήσω τα κορόιδα. Ολόκληρο το έργο μου στρέφεται εναντίον όλων αυτών των βλαμμένων, που είτε λόγω  ηλιθιότητας είτε από κατασκευής τους ετοιμάζονται να τινάξουν τον πλανήτη στον αέρα ή να καταφέρουν να τον κάνουν ακατοίκητο».

Ουίλιαμ Σιούαρντ Μπάροουζ

Αξίζει να σταθεί κανείς στα παραπάνω λόγια του Μπάροουζ, όχι μόνο για την καταγγελτική φωνή που οριοθετεί αυτούς που μηχανεύονται ανοήτως την καταστροφή του κόσμου, αλλά για τη σημασία που δίνει στη δύναμη των λέξεων ως αφυπνιστικού μέσου κατά του εφησυχασμού. Αυτός που θεωρούσε υπέρτατη φιλοφρόνηση για τον ίδιο την άποψη του Μπέκετ να ξεχωρίσει από όλες τις ιδιότητες αυτήν του συγγραφέα. Και αλήθεια, με αυτή τη γραφή κατόρθωσε ο Μπάροουζ να  ρίξει τον σπόρο που βλάστησε στην κοινωνία του καιρού του για να δίνει καρπούς κάτω από τις κατάλληλες κάθε φορά συνθήκες.

Και όπως γράφει ο Γιώργος Ίκαρος Μπαμπασάκης:

«[…]τέτοιοι κρίσιμοι και επιδραστικοί καλλιτέχνες όπως ο Ουίλιαμ Σιούαρντ Μπάροουζ μας κληροδότησαν ανατρεπτικούς, περίτεχνους και δραστικούς τρόπους να μαχόμαστε υπέρ της οξύνοιας, της νοημοσύνης, της αισθαντικότητας και της ελευθερίας».

Ο Γιώργος Ίκαρος Μπαμπασάκης μας δίνει ένα δικό του καλειδοσκόπιο που αναπαράγει τις εικόνες του ιλιγγιώδους καλειδοσκόπιου του Μπάροουζ. Οι λέξεις του, η σημασία της γραφής γι’ αυτόν, η αφορμή της γραφής, οι επιρροές του, οι φόβοι του, το εύρος της σκέψης του, οι εκρήξεις μέσα στο μυαλό του, η διάλυση και η νέα σύνθεση των πάντων, οι ακόλουθοι, η ζωή του, το έργο του. Μας ανοίγει το παράθυρο στον ιδιόρρυθμο κόσμο του, σαν να πρόκειται για ένα σύμπαν το οποίο λειτουργεί με τη δική του λογική, παράλληλα με την κοινώς αποδεκτή, έναν τόπο όπου με αόρατα νήματα νοητικά βρίσκουν τον δρόμο για να συναντηθούν όλες οι διατυπωμένες σκέψεις αλλά και οι δραστηριότητες του μοναδικού αυτού ανθρώπου. Ο παππούς όλων μας, κατά τη γνωστή φράση της Πάτι Σμιθ. Οικείος, ακόμα κι αν αυτός ο παππούς δεν είναι παρά ένας Grandpa from hell.

Ο ονομαζόμενος και «Πατριάρχης των beatniks», πόσο κοντά σ’ αυτό το κίνημα ήταν αλήθεια; Ο Μπαμπασάκης, σ’ ένα από τα καλύτερα κεφάλαια του βιβλίου του, θα επιχειρήσει την ανίχνευση αυτής της σχέσης. Ομοιότητες, επιδράσεις αλλά και διαφορές θα εντοπίσει, χαρακτηρίζοντας τον Μπάροουζ τον πιο Ευρωπαίο Αμερικανό συγγραφέα, αναλισκόμενο στη διείσδυση σε πολλές παραμέτρους του συστήματος και αποκαλύπτοντας όχι μόνο μεθόδους χειραγώγησης που αυτό επινοεί αλλά και τρόπους απόδρασης από αυτό. Η ανταρσία ως άποψη αλλά και ως στάση ζωής, με υπόδειξη συγκεκριμένης δράσης. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι, αν ο Κέρουακ μάς έβαλε στον δρόμο ως πλάνητες σκεπτόμενους, αν ο Γκίνσμπεργκ μάς καθήλωσε με το ουρλιαχτό του, ο Μπάροουζ μάς πήρε από το χέρι και μας έδειξε τα βήματα της απελευθέρωσης. Αυτό και μόνο τον καθιστά όχι μόνο πατριάρχη της beat γενιάς αλλά ακόμα περισσότερο πατριάρχη της διανόησης. Μιας διανόησης, ωστόσο, η οποία διατυπώνει τη σκέψη της χρησιμοποιώντας τα πιο σκληρά τοπία λόγου, με γλώσσα δισήμαντη ή πολυσήμαντη, γεγονός που θα φόβιζε και θα απομάκρυνε τον μέσο αναγνώστη. Πολύ περισσότερο που αυτός για να αντιληφθεί το βάθος αυτού του κόσμου, θα πρέπει να συγκρουστεί με όλα τα καθιερωμένα status, με τις δομές μιας καθεστηκυίας τάξης, και να συμπλεύσει με την άποψη ότι για να απελευθερωθούμε θα πρέπει να καταρρεύσουν οι τρεις βασικές δομές: αυτή του έθνους, κατόπιν αυτή της οικογένειας και τέλος αυτή της μεθόδου αναπαραγωγής, κατά την εύστοχη παρατήρηση του Μπάροουζ. Και σε ένα άλλο επίπεδο, θα πρέπει να εξοικειωθεί με την κουλτούρα του Κακού, διάχυτη στα έργα του, με τη μορφή της παραβατικότητας (ατομικής ή συλλογικής). Ως προς αυτό ο Μπαμπασάκης είναι ξεκάθαρος και διαφωτιστικός:

Το έχουμε ξαναπεί: ο Μπάροουζ παριστάνει ότι ερωτοτροπεί με το Κακό ώστε να το φανερώσει, να το αποκαλύψει, να το αρνηθεί. Μέλημα άλλωστε κάθε καλλιτέχνη άξιου του ονόματός του είναι η συνεχής συσχέτιση με το αρνητικό, με την «κακή πλευρά», όπως έλεγαν κάποιοι ‘παλιοί’, η συγκατοίκηση με την αρρώστια, με τη τρέλα, με τον θάνατο, και η εν συνεχεία ομιλία -και μάλιστα διεξοδική ομιλία- για αυτά.

Έτσι, για παράδειγμα, θα δώσει τις αλήθειες (μακριά από εκφοβιστικούς μύθους) γύρω από τον εθισμό στα ναρκωτικά, έχοντας ο ίδιος προσωπική σχέση με την ηρωίνη:

Νομίζω πως δεν είναι υπερβολικό να πω ότι χρειάζεται περίπου ένας χρόνος και αρκετές εκατοντάδες ενέσεις για να γίνει κάποιος ναρκομανής.

[…]

Δεν το αποφασίζεις να γίνεις ναρκομανής. Ένα πρωί ξυπνάς άρρωστος και είσαι ναρκομανής.

Θα αποφασίσει ότι ένα δραματικό γεγονός της ζωής του (μεθυσμένος πυροβόλησε και σκότωσε τη γυναίκα του Τζόαν, καθώς έπαιζαν τον Γουλιέλμο Τέλο) στην ουσία δρομολόγησε την ενασχόλησή του με το γράψιμο αλλά και ενεργοποίησε τον ενδόμυχο φόβο ότι μπορεί το Κακό να τον κυριέψει. Η γραφή ως διέξοδος σωτηρίας, που θα μπορούσε να λειτουργήσει αποτρεπτικά σε μια διολίσθηση σε νέα φρίκη.

Όπως ανατέμνει τον εσωτερικό του κόσμο έτσι θα επιχειρήσει με τη μέθοδο του cut-up (επιρροή από τους ντανταϊστές κυρίως) να διαλύσει τα κείμενα του λόγου προκειμένου να τα ανασυνθέσει σε μια τυχαία σειρά (που αποδεικνύεται καθόλου άνευ νοήματος ωστόσο), ανατρέποντας ή καταργώντας την καρτεσιανή λογική του κατακερματισμού ως μόνης μεθόδου κατανόησης του κόσμου. Ο Μπάροουζ διαλύει, όχι για να κατανοήσει τα επί μέρους αλλά για να συνθέσει εκ νέου, αποδεικνύοντας έτσι τη βαθύτερη συνοχή των πάντων, ανεπηρέαστη από τις επεμβάσεις του ανθρώπινου μυαλού, που αντιλαμβάνεται το όλον ως τμήματα αυτόνομα και στεγανά. Μια πολύ ενδιαφέρουσα ολιστική αντιμετώπιση. 

Η προσέγγιση του Μπαμπασάκη στο σύμπαν του Μπάροουζ τεκμηριώνεται με πληθώρα αποσπασμάτων της σκέψης του, χωρίς ωστόσο να λειτουργεί ως ανθολόγιο. Το κάθε απόσπασμα αποδεικνύει κάθε φορά την άποψη του γράφοντος / μελετητή συμπληρώνοντας την εικόνα του εμβληματικού συγγραφέα. Θεωρώ ότι η προσέγγιση αυτή έγινε όχι μόνο με γνώση του έργου του αλλά και με ιδιαίτερο θαυμασμό για την προσωπικότητά του. Ακόμα και με αγάπη, θα τολμούσα να πω. Ίσως αλλιώς δεν γίνεται να μιλήσεις για τον άνθρωπο αυτόν που σάρωσε τον αιώνα του και επηρέασε (αλλά και επηρεάζει) κάθε ζωντανή σκέψη.

Για να μιλήσεις για τον Μπάροουζ πρέπει πρώτα να κάνεις μια θεώρηση της ζωής σου, να σκεφτείς πόσες φορές πάτησες πάνω σε δικό του ανοιγμένο δρόμο, ποιες λέξεις του ανέσυρες στη μνήμη σου για να δεις το κρυμμένο δίκιο τους. Κατόπιν να ξεσκονίσεις στη βιβλιοθήκη σου όλα του τα βιβλία, αυτά με τις τσακισμένες σελίδες και τις άπειρες σημειώσεις στο περιθώριο, δικά σου σημάδια ανάγνωσης ή παρανάγνωσης (με το δικαίωμα της αναγνωστικής σύμπραξης), συμπληρώματα ιδεών, αποφάσεις και αναθεωρήσεις. Και ταυτόχρονα υπόκρουση από μουσικές και εικόνες και ζωγραφιές που δείχνουν όλα του τα περάσματα. Ένας κόσμος ολόκληρος πίσω από το όνομά του, κόσμος συναρπαστικός αλλά και επικίνδυνος. Γιατί τον Μπάροουζ όσοι τον πίστεψαν και τον ακολούθησαν εισέπραξαν  και το ανάλογο κόστος. Δεν είναι μόνο θεωρητικός. Τα λόγια του συνιστούν την πλέον εφαρμόσιμη θεωρία. Γι’ αυτό και η σύμπλευση μαζί του ισοδυναμεί με μια επικίνδυνη ισορροπία στο χείλος της αβύσσου. Και όπως κάθε ενατένιση του χάους, έτσι και αυτή δίνει ταυτόχρονα ρίγος και ηδονή.

Διώνη Δημητριάδου

(η πρώτη δημοσίευση έγινε στο περιοδικό diastixo http://diastixo.gr/kritikes/meletesdokimia/6588-to-iliggiwdes-kaleidoskopio)