Ευγνωμοσύνη στον Γιώργο Χειμωνά και στην

Έμιλυ Ντικινσον

(απόσπασμα)

         

της Δέσποινας Λαλά Κριστ (Despina Crist)

Ο τροχός της έκστασης

Μία κατηγορία συγγραφέων ανήκει στους ιδιοφυείς

Σαν τους μεγάλους της όπερας παρουσιάζονται σε μικρό αριθμό και σε σπάνιο χρόνο. Αυτοί οι Καλλιτέχνες προσφέρουν την εμπειρία της υπέρβασης. Μια συγκίνηση που διαρκεί λίγα δευτερόλεπτα αλλά σφραγίζει τη μνήμη για πάντα, αφού  παρασύρει σε πρωτόγνωρη εμπειρία και ανοίγει τους ορίζοντες σε ένα κόσμο μεγαλειώδους σημασίας.

Για να καταλάβουμε αυτήν την κατηγορία θα πρέπει  να έχουμε υπ’ όψη μας την Εκστατική Μηχανή,  η οποία αφηγείται  την πρωταρχική ιστορία της έκστασης. (Μύθος από: Οι Γάμοι του Κάδμου και της Αρμονίας, σελ.169) του Ρομπέρτο Καλάσσο.

Ο μύθος, σε δύο φάσεις,  έχει ως εξής:

Η νεαρή και πολύ ζωηρή Μάγισσα, με το όνομα  Iυγξ  κατασκεύαζε ερωτικά φίλτρα, για να διασκεδάσει με τις αδυναμίες των Θεών, κυρίως του Δία.  Κάποτε δημιούργησε γι’ αυτόν  ένα ποτό που πίνοντάς το ερωτεύθηκε με πάθος την Ιώ, προς μεγάλο θυμό κι αγανάκτηση της Ήρας, η οποία δεν δίστασε να τιμωρήσει την μικρή μάγισσα μεταμορφώνοντάς την  σε πουλί, που το είπαν Στραβολαίμη, γιατί στρέφει τον λαιμό με απότομες κινήσεις.

Η συνέχεια του μύθου διεξάγεται στην Κοχλίδα με τον Ιάσονα στη γνωστή μας περιπέτεια, η αναζήτηση του Χρυσόμαλλου Δέρατος το οποίο  ήταν το βραβείο για τον καλύτερο ποιητή). Η Μήδεια ήταν η μόνη που θα μπορούσε να τον βοηθήσει,  αλλά πώς να την πείσει; Η Αφροδίτη τον συμπόνεσε, κι έσπευσε προς βοήθειά του, γιατί ήξερε η θεά του Έρωτα  ότι μια Μάγισσα (η Μήδεια) μαγεύεται μόνο από κάτι μαγικό

Έτσι επινόησε τον Τροχό της Έκστασης.

 Πήρε μια ρόδα με τέσσερεις ακτίνες, έπιασε το πουλί Στραβολαίμη  το έδεσε πάνω στις ακτίνες, και με τα σκιρτήματα του λαιμού του  έθετε τον τροχό σε κυκλική κίνηση.

Η επινόηση του τροχού και μάλιστα από τη θεά του έρωτα, έχει μεγάλο συμβολικό νόημα. Ότι γράφεται σ’ αυτόν τον κύκλο επαναφέρεται ή επαναλαμβάνεται, καταργώντας αρχή και τέλος, δηλαδή  κατάργηση χρόνου, που σημαίνει απώλεια φόβου  θανάτου με αποτέλεσμα να προκληθεί μια ελευθερία ψυχής τόσο μεγάλη που  προκαλεί την  υπερβολική συγκίνηση. Αυτήν τη συγκίνηση αποκαλούμε έκσταση. «Πάρετε τα όλα κι αφήστε μου την Έκσταση!» λέει η ΄Εμιλυ Ντίκινσον.

Το κείμενο του ευφυούς μας δένει σ’ αυτόν τον  τροχό  (της έκστασης) και αναγκάζει το μυαλό να περιστρέφεται με ταχύτητα σε κυκλικές κινήσεις  ξένων εικόνων, μία κατάσταση που εξοστρακίζει   την αδράνεια από τον συνηθισμένο ρου των σκέψεών του,  ξεφεύγει από  τους περιορισμούς που έχει επιβάλει στον εαυτό του και φθάνει σε μέρη άγνωστα, εξωτικά, που δεν μπορεί να τα πει και να τα περιγράψει. Κι επιπλέον στη θέα του εξωτικού δεν μπορεί να θυμηθεί το κείμενο, αφού δεν έχει τις συνηθισμένες εικόνες και τάξη που μέχρι τώρα είχε μάθει να διαβάζει. Το κείμενο λιώνει, σβήνει, μέσα στη διαδικασία της ανάγνωσης κι αφήνει μόνο  το πλούσιο συναίσθημα της συγκίνησης, της έκστασης που τον ανέβασε  στη σφαίρα των υψηλών σκέψεων.

Αυτή είναι η Υπέρβαση, το σπάνιο αλλά πολύτιμο συναίσθημα.

Το πρόβλημα είναι πώς θα κατορθώσει ο Καλλιτέχνης να παρασύρει το  πνεύμα του αναγνώστη σε  κυκλική κίνηση και μάλιστα με εξαιρετική ταχύτητα.

Το μυστικό; Το μεγάλο ξάφνιασμα!

Και όπως λέει ο Γιώργος Χειμωνάς στον Γάμο:

"Αρπαχτικές αλήθειες όμως τα μάτια μου τα έσωσα και ζω με τις απέραντες εικόνες κι όπως ο θεός βλέποντας".

Δηλαδή πρέπει να δημιουργήσει μια εικονογραφημένη αλήθεια, που θα αρπάξει ο αναγνώστης με τον νου και θα τον ανεβάσει πάνω από τον εαυτό του. Από εκείνη τη σφαίρα των υψηλών σκέψεων θα δει τον εαυτό του. Θα συνειδητοποιήσει μια άλλη κατάσταση της ύπαρξής του.

Αυτές οι αρπαχτικές αλήθειες έχουν ξεσηκώσει τις δικές τους αλήθειες . Αυτές που  βρίσκονται βαθιά στο υποσυνείδητό μας, αλλά  είναι καλυμμένες από χιλιάδες μικροσκέψεις καθημερινές, προσωπικά  εμπόδια των αποκαλουμένων αξιών, και γενικά τη μίζερη σκέψη της συνήθειας. Όταν όμως ένα όνειρο, μια παράγραφος  κείμενου, ένας στίχος ποίησης φέρνει στο φως αστραφτερή αλήθεια, τότε ταράζεται η εσωτερική περιοχή που περιέχει αυτή την ίδια αλήθεια. Η ταραχή  της γνώσης στον τροχό της έκστασης ανεβάζει τον αναγνώστη στη σφαίρα των θεών, έτσι όπως πίστευαν οι αρχαίοι. Όσο κι αν προσπαθήσουμε να παραγκωνίσουμε τη γνώση, να τη λησμονήσουμε, αυτή ήδη έχει  αφήσει στον νου την αναλαμπή της επίγνωσης. Με αυτές τις αναλαμπές λειτουργεί το κείμενο στη συνείδησή του αναγνώστη.

Για τη  δημιουργία του κειμένου ο ευφυής Λογοτέχνης χρησιμοποιεί  όλα τα υλικά που διαθέτουν οι Εικαστικές Τέχνες.  Γλώσσα, Χρώμα, Νότες, ενώ παρουσιάζει τον άνθρωπο από δύο διαφορετικά σημεία. Τα μάτια του Καλλιτέχνη διακρίνουν το κέντρο της ανθρώπινης ύπαρξης με όλη την φόρτισή της, κι αυτός με διφορούμενες λέξεις  περιγράφει το κέντρο και την περιφέρειά του, στοχεύοντας στην αποκάλυψη της ανθρώπινης οντότητας. Μόνο η κοινή μας  ανθρώπινη ύπαρξη, τον απασχολεί . Για να το πετύχει διεισδύει στην ψυχή και επιδεικνύει μεταφορικά το αίνιγμά της. Με το μικροσκόπιο της πνευματικής του δύναμης ανακαλύπτει, αγγίζει, μεγεθύνει και φωτίζει τους φυσικούς πόλους της ψυχής -έκσταση και απελπισία, έτσι όπως την ορίζει ο Κίκεργκαρτ. "εβδομήντα λεύγες στα βαθιά του ωκεανού, χωρίς σωσίβιο". Αυτή είναι η ανθρώπινη πραγματικότητα:  η διαρκής περιστροφή στον κυκλικό μονόδρομο  των συναισθημάτων του. Έκσταση - απελπισία και πάλι απ’ την αρχή...

Όταν ο άνθρωπος συλλάβει την ιδέα ότι δεν υπάρχει αρχή, δεν υπάρχει τέλος, αλλά όλα επανέρχονται και επαναλαμβάνονται, βρίσκεται εμπρός στη σπάνια γνώση: όλα έχουν συμβεί, όλα έχουν τελειώσει όλα θα ξανασυμβούν και θα ξανατελειώσουν.  Επομένως δεν υπάρχει ανάγκη φόβου ή αναμονή θανάτου, το μόνο που υπάρχει είναι η απόλαυση της ζωής. "Είναι ευδαιμονία να ζει κανείς" γιορτάζει η Έμιλυ Ντίκινσον.

Για να μεταφέρει αυτήν τη γνώση ο Καλλιτέχνης χρησιμοποιεί  τη δυναμική εικόνα κυτταρικής μνήμης, που δεν βρίσκεται στον ορατό κόσμο μας ούτε και στον τρόπο σκέψης της  ζωής μας, αλλά στον αόρατο, ο οποίος, όμως, δεν μας είναι άγνωστος, απλώς είναι παραχωμένος στο υποσυνείδητο.

Μέσα μας λογχεύουν  οι αρπαχτικές αλήθειες:

Η βαριά γνώση του θανάτου - Η συναισθηματική πληγή- απώλεια Παράδεισου αυτή η βίαιη αποκοπή απ’ το Θεό, και φυσικά το σκληρό γεγονός της απόστασης. «Πάτερ Ημών ο εν τοις ουρανοίς» (στον ουρανό - πολύ μακριά ο Θεός).

Μέσα μας παραμονεύουν τα άγρια ένστικτα της επιβίωσης και διαιώνισης του είδους μας. Το μίσος και η αγάπη, ο φθόνος και ευσπλαχνία, οι κοινωνικές αντιθέσεις με ό,τι καλό και κακό υπάρχει πάνω στη γη  και πέρα από αυτή. Αυτήν την τρομαχτική εικόνα παρουσιάζει ο Καλλιτέχνης ο οποίος πριν την περιγράψει την έχει βιώσει.

"Αφού γνώση είναι η απέραντη ερημιά της ψυχής, παραδόθηκε με μια επηρμένη ακινησία. Το σώμα του ακούμπησε ήμερο πάνω στο αιώνιο τοίχος των προσευχών. Επάνω στο αιώνιο τείχος του χάους  και αναπαύτηκε." (Γιώργος Χειμωνάς: Ο αδελφός) (αναπαύθηκε είναι και η μαγική λέξη της παραγράφου)

Ο Ιδιοφυής καλλιτέχνης διαφέρει από τους άλλους στην  ενόραση του πέραν. Έχει ρίξει τα τείχη της ασφάλειας κι έχει εμπειριστεί τον τεράστιο φόβο του κενού -το Χάος. Έχει ανακαλύψει ότι βρίσκεται στο χάος της φύσης του και σαν μικρός θεός ζει και αναγνωρίζει το μέγα νόημα, τη Θέση του ανθρώπινου γένους.

Η Γνώση - αναγνώριση δεν είναι μια ματιά  στη ζωή ενός ανθρώπου -του ήρωα- που προκαλεί απλώς  τη συναισθηματική μας συμμετοχή ή ακόμα και την πνευματική μας εγρήγορση, αλλά η παρουσίαση εννοιών που παρακινούν στο ταξίδι της αξιολόγησης της συνειδητοποίησης. Κάθε λέξη του Ευφυούς συγγραφέα παρασύρει τον αναγνώστη στην εσωτερική του οντότητα και τον αναγκάζει να κάνει όχι μόνο τη σημαντική ερώτηση  Ποιος Είμαι; Αλλά να δώσει και την απάντηση. Όπως και η Έμιλυ Ντίκινσον λέει: Ι  am out with lanterns, looking for myself. Τα ποιήματά της είναι οι λάμπες με τις οποίες ψάχνει να βρει τον εαυτό της!

Στον μικροσκοπικό φακό του συγγραφέα  ο αναγνώστης κατανόησε  το σύνολο των συναισθημάτων του, και στον περιφερειακό  φακό του συγγραφέα υψώθηκε  στο  σημείο που η οντότητα του περιλαμβάνει την Αιωνιότητα, την Αθανασία το Απόλυτο. Ο αναγνώστης αισθάνθηκε ότι είναι μέρος του αιώνιου Σύμπαντος, και αυτή η μεγαλειώδης αποκάλυψή του  μεταμόρφωσε τη  γνώση σε Σοφία.

Διότι δεν μπόρεσα να σταματήσω για τον  Θάνατο-

Καλοσυνάτα αυτός σταμάτησε για μένα-

Η Άμαξα χωρούσε μόνο Εμάς-

Και την Αθανασία……..

Από τότε- Αιώνες έχουν περάσει- κι όμως

Φαίνεται λιγότερο από μια Μέρα

Που πρώτο υπόθεσα πως των Αλόγων τα Κεφάλια

Ήταν στραμμένα προς την Αιωνιότητα-

(Οι πρώτοι δύο στίχοι: Έμιλυ Ντίκινσον)

Η επόμενη ερώτηση είναι πώς απεικονίζεται η Συγκλονιστική κατάσταση;

Ο ιδιοφυής συγγραφέας προκαλεί την κυκλική περιφορά του μυαλού με την εικόνα – έκπληξη. Χρησιμοποιεί έντονα αλλά προσθέτει τ’ αντίθετα συναισθήματα στην ίδια εικόνα. Την περιβάλλει με ασάφεια, που προκαλεί τρόμο, ηδονή, διάσταση απείρου, με ύψος και βάθος πυκνών συναισθημάτων, που απαιτούν την εγρήγορση πνεύματος, και προκαλούν συγκλονιστική ταραχή. Η φιλοσοφημένη άποψη του κειμένου παρασύρει στη βαθιά προσωπική σκέψη και αναγκάζει τον αναγνώστη να επέμβει στο κείμενο. Ο καλλιτέχνης δημιουργεί ένα κείμενο  εικόνων, σαν τους πίνακες του Hieronymus Bosch,  σπασμένο και σκορπισμένο που για να γίνει τελείως αντιληπτό, πρέπει να συναρμολογηθεί. Ο εμπνευσμένος  αναγνώστης συλλαμβάνει  τα κομμάτια  με την προσωπική και κυτταρική μνήμη και τα τοποθετεί στη  θέση τους. Η εγρήγορση του πνεύματος τον μεταβάλλει σε εμπνευσμένο δημιουργό και συν-γράφει το κείμενο. Αυτή είναι και η μεγάλη προσφορά του έργου. Εμπνέει.

Εν τω μεταξύ παρασύρεται και πείθεται ότι αυτό που βλέπει δεν είναι η φαντασία του συγγραφέα, αλλά η εσωτερική ολοκληρωμένη τρομαχτική εικόνα της ζωής του  δοσμένη με τέτοιες ποιητικές εκφράσεις που απαλαίνουν τον τρόμο, και με τόσα χρώματα που ερεθίζουν  πολλά και αντίθετα σε ποιότητα ανθρώπινα  συναισθήματα. Δηλαδή ο Καλλιτέχνης αιφνιδιαστικά και με ταχύτητα κινείται ανάμεσα στο συναίσθημα,  στο πνεύμα, την αισθητική  με φορά πάντα κυκλική. Το πόρισμα του κειμένου είναι μεγαλύτερο και ισχυρότερο  από τη δυνατότητα του αναγνώστη που καταβάλει εγκεφαλικές προσπάθειες προς τις κατευθυνόμενες κυκλικές κινήσεις με ταχύτητα ρεκόρ. Αυτές προκαλούν την αίσθηση πρωτόγνωρης συγκίνησης που τον βυθίζουν  μέσα του, όπου για πρώτη φορά αντικρίζει την προσωπική γνώση του υποσυνειδήτου του. Το πνεύμα του αφυπνίζεται και αντιλαμβάνεται  πόσο περίπλοκη είναι η ψυχή του ανθρώπου,  πόσο μεγαλοπρεπής η Ύπαρξή του, κι ακόμα νοιώθει αυτό που ο Έμερσον λέει «Είμαι τίποτα. Νοιώθω τα ρεύματα της κοσμικής οντότητας να με διαπερνούν. Είμαι μέρος της ύπαρξης του Θεού». Ο  Έμερσον κατεβάζει τον Θεό από τον ουρανό, Τον φέρνει μέσα μας (βουδιστική άποψη Θεού).

Γκρεμίστηκε το τείχος της καθημερινής συνηθισμένης σκέψης, συνέλαβε το ολόκληρο κατάλαβε την ουσία της ζωής, τη θέση του στο σύμπαν. Τώρα γνωρίζει πως: Ζωή είναι μια καταπληκτική, συγκλονιστική  πορεία προς το άπειρο. Απαλλάχτηκε από τα τείχη του προσωπικού του εγκλωβισμού.

Λέει ο Jung, "όταν όλα τα υποστηρίγματα γκρεμισθούν και δεν υπάρχει η παραμικρή ελπίδα ασφάλειας… τότε υπάρχει η πιθανότητα να αισθανθούμε την εμπειρία του αρχέτυπου που μέχρι τώρα μας κρυβόταν… το αρχέτυπο της έννοιας".

Αυτό λέει και ο Καζαντζάκης με απλά λόγια  "Δεν Ελπίζω τίποτα, δεν φοβάμαι τίποτα, Είμαι ελεύθερος". Και η Έμιλυ Ντίκινσον λέει. "Όταν ήλπιζα, φοβόμουν" (J.# 1181)

Η πραγματική ουσία της ζωής  που ο ιδιοφυής καλλιτέχνης  προσφέρει είναι η μετάβαση από τη γνώση στη Σοφία Ύπαρξης! 

Σοφία σημαίνει Έκσταση ζωής με απόλυτη αποδοχή στη φύση των πραγμάτων, στη ροή της φύσης μας ο μονόδρομος της ζωής μας. Από τη Ζωή στον Θάνατο! "Από το άγνωστο ήρθαμε  και πάλι εκεί θα πάμε". ( Ξωτικό -Δέσποινα Λαλά Κριστ). Εκεί θα μας εμπιστευθούν το μυστικό και τότε σαν τον Χειμωνά θα πούμε: "Ποιος αξιώθηκε ποτέ να δει όπως εγώ μέλλον στον θάνατό του;" (Εχθρός του Ποιητή). Αυτή η έννοια δεν έχει γλώσσα να την πεις. Η γνώση είναι ανείπωτη, δεν μεταφέρεται με λέξεις, αλλά με εικόνες που προκαλούν αίσθηση της οντολογικής ανθρώπινης κατάστασης, αφού η πραγματική γνώση είναι Αντίληψη με Σοφία.

Δέσποινα Λαλά Κριστ