Κριτικά σημειώματα

«Η ζωή που δεν έζησαν»

Δεκατέσσερις μικρές ιστορίες γυναικών

του Σταύρου Τσαγκαράκη

από τις εκδόσεις Γαβριηλίδης

Μια ενδιαφέρουσα κατάθεση της αντρικής ματιάς στις ιστορίες των γυναικών. Αυτών που αλλιώς θέλαν τη ζωή τους και αλλιώς κατέληξαν να τη ζουν. Είτε από δική τους αδυναμία είτε από τη δυναστική παρουσία της κυρίαρχης αντίληψης για τον ρόλο της γυναίκας που σκίασε τις επιθυμίες τους. Η πρώτη ιστορία (Η ζωή που δεν έζησε… ) δίνει το κατάλληλο πλαίσιο για να κινηθούν οι υπόλοιπες δεκατρείς, οι περισσότερες με το γυναικείο όνομα στον τίτλο. Κάθε μια ιστορία διαφορετική, το φόντο όμως ίδιο. Πίσω ακόμα και από το επιφανειακό γέλιο κρύβεται η θλίψη του ανεκπλήρωτου. Ζωές σπαταλημένες, χαμένες.

[…] Αυτό το έλεγε για να απαλύνει τη μοναξιά, τη στενοχώρια της, το πνίξιμο...

Αλλά μέσα της τρωγότανε, πόναγε η ψυχή της.

Οι επιθυμίες του σώματος την βασάνιζαν, οι ασυγκράτητες ορμές του την έκαναν να τρέμει,

την άφηναν ξάγρυπνη νύχτες και νύχτες. Έκανε υπομονή.

Θα τελειώσουν όλα, όταν σπουδάσω και ύστερα βρω δουλειά. Όλα θα περάσουν.

Και φίλες θα βρω και τον έρωτα θα γνωρίσω και τις ηδονές που χαρίζει θα απολαύσω.

Έκανε σχέδια... [...]

(Η ζωή που δεν έζησε)

Συνήθως βλέπουμε τη γυναικεία γραφή να ασχολείται με το θέμα αυτό. Και μόνο, λοιπόν, το γεγονός ότι εδώ έχουμε το πώς εισπράττεται αυτή η εικόνα της προδομένης ζωής από έναν άντρα, συνιστά μια ενδιαφέρουσα περίπτωση. Οι περισσότερες ιστορίες αποδεικνύουν ότι η ματιά μπορεί να είναι διαφορετική αλλά η τέχνη της παρατήρησης (ίδιον των συγγραφέων) κατορθώνει να δει την αλήθεια. Ίσως σε κάποιες να εγείρεται η ένσταση ότι δεν φθάνει μέχρι το κόκαλο η ανατομία, γεγονός όμως που εύκολα συγχωρείται.  Πρόκειται για μια διαφορετική οπτική, που το φύλο την καθορίζει σε μεγάλο βαθμό. Η γυναικεία ματιά αναπόφευκτα θα εισχωρεί βαθύτερα. Ωστόσο, το εγχείρημα καταλήγει ενδιαφέρον, η γραφή μέσα στην απλότητά της αξιέπαινη.

Ο Σταύρος Τσαγκαράκης δίνει με απολύτως προσωπικό τόνο ένα θέμα που θα πρέπει να θεωρείται ανοιχτό στις προοδευτικές κοινωνίες, εφόσον κάτω από την επιφανειακή αποδοχή του ρόλου της γυναίκας αφήνουν το στίγμα τους οι αναχρονιστικές νοοτροπίες. Τελικά, πού θα πρέπει να εστιάζεται η έννοια της προόδου; Αν το κλειδί κρύβεται στη νοοτροπία που αλλάζει με πολύ αργούς ρυθμούς τα στερεότυπά της, τότε δυστυχώς έχουμε πολύ δρόμο ακόμα να διανύσουμε. Κάτω από αυτό το πρίσμα, κάθε απόπειρα να βγει στην επιφάνεια η αλήθεια των καταστάσεων είναι αξιοπρόσεκτη. Και εδώ έχουμε μια από τις πιο ειλικρινείς αυτές απόπειρες.

Από τις δεκατέσσερις αυτές ιστορίες, αν πρέπει να ξεχωρίσω μία, αυτή θα είναι η τελευταία, η Φανή. Για την πραγματική εικόνα που καταφέρνει να αποδώσει η γραφή αλλά και για την άποψη που εκφέρει ο συγγραφέας. Μια αλήθεια ξεκάθαρη.

[…] Γονατίζει βουβά και καθαρίζει σιωπηλά κάθε λεκέ ή βρωμιά που βρίσκει στον δρόμο της. «Η δουλειά δεν είναι ντροπή», της λένε συχνά οι φίλες της, όταν τους μιλάει για το μαρτύριό της.

«Ναι, καμιά δουλειά δεν είναι ντροπή», απαντάει αμέσως εκείνη. «Ντροπή όμως είναι το άδικο και η φτώχεια και η στέρηση που σκοτώνουν την ψυχή μας».

(Η Φανή)

Οι δεκατέσσερις μικρές ιστορίες αυτών των γυναικών, δυστυχώς αντιπροσωπευτικές για πολλές άλλες όμοιες, αξίζει να διαβαστούν. Από τις γυναίκες που σ’ αυτές θα αναγνωρίσουν κάποιες σκοτεινές γωνίες της προσωπικής τους ζωής. Από τους άντρες που μέσα από το ξάφνιασμά τους θα αποκομίσουν την άλλη οπτική, μια σύντομη όψη της άλλης όχθης. Αλλά και από όποιον αναζητά τη λογοτεχνία που με τη λιτότητα των εκφραστικών μέσων προσφέρει την προνομιούχο θέα στον κόσμο που μας περιβάλλει.

 

Ένα σχόλιο για την εικαστική συμμετοχή της Φωτεινής Χαμιδιελή στο εξώφυλλο και στο εσωτερικό του βιβλίου. Οι γυναικείες μορφές κοιτάζουν τη ζωή τους, είτε σε καθρέφτη, που ενσωματώνει και την αντρική φιγούρα, είτε στην εικόνα τους που εμπεριέχει μόνο γυναικείες φιγούρες συμπάσχουσες.

 Διώνη Δημητριάδου