Δύο έργα του Γιώργου Ρούσκα

Νυκτουργία εμβαπτίσεως

εις Τα Ποτάμια

του Γιώργου Γεωργούση

και

χαϊκού

νήματα

από τις εκδόσεις Σοκόλη

ανιχνεύοντας την ποιητική σκέψη του Γιώργου Ρούσκα

Διαβάζοντας τη συλλογή «Χαϊκού  νήματα» του Γιώργου Ρούσκα μένω αρχικά στην προμετωπίδα, η οποία με ένα προλογικό χαϊκού μάς εισάγει στο βιβλίο, ουσιαστικά καθοδηγώντας μας:

«Ποίει Χαϊκού»

«Είπεν» ο Γεωργούσης

Μόνο έτσι θα

Η σκέψη, λοιπόν, του ενός ποιητή μέσα  στη σκέψη του άλλου; Μια εντολή ή μια συμβουλή άραγε; Κι αυτό το θα να αιωρείται στην απολυτότητα μόνο έτσι μιας ατελούς φράσης.

Τα λιλιπούτεια αυτά ποιήματα, τα χαϊκού, που γράφει ο ποιητής Γιώργος Ρούσκας,  ακολουθούν το καθιερωμένο για το είδος μοίρασμα των συλλαβών (5-7-5), σε μια ωστόσο πιο σύγχρονη εκδοχή περιεχομένου, ως είθισται πλέον όχι μόνον στον δυτικό κόσμο αλλά και στη γενέτειρά τους Ιαπωνία. Η θεματική εδώ χωρίζεται σε τρεις ενότητες (Γενόμενα, Έρως, Λέξεων έλξεις).

Στην πρώτη ενότητα ο ποιητής αντιμετωπίζει το τετελεσμένο των πράξεων, παρατηρώντας γύρω του, σχολιάζοντας τις επιλογές των ανθρώπων αλλά και θέτοντας καίρια ερωτήματα, που αναπόφευκτα καταλήγουν ρητορικά:

Θάνατος πίσω

Ο πρόσφυγας ελπίζει

Στη βάρκα μέσα

Φορώντας μάσκα

Θύτης, καταδικάζεις.

Μην είναι θύμα;

Συχνά οι ερωτήσεις του θα έχουν καταγγελτικό ύφος, όπως εδώ:

Μόνο συμφέρον.

Έτσι αυτοί κινούνται.

Εσύ τι κάνεις;

Στο δεύτερο μέρος ο λόγος μοιάζει ηπιότερος, μια που το ερωτικό τοπίο απαιτεί μια άλλη αντιμετώπιση της αλήθειας του. Ωστόσο κάτω από την επιφάνεια κάτι επιμένει στη σκληρότητά του:

Φόρεμα στενό

Στο πάτωμα ριγμένο

Έρωτα βιάση

Ο ποιητής και εδώ θα εγκαλέσει τον έτερο (ή μήπως τον εαυτό του;) για μια ενδεχομένως ηθελημένη τυφλότητα:

Τυφλός ο Έρως

Καλή δικαιολογία.

Εσύ δεν βλέπεις;

Στο Λέξεων Έλξεις, σε μια περισσότερο προσωπική εκδοχή της ποίησης, με την απαιτούμενη αυτοαναφορικότητα, ο ποιητής απέναντι στο έργο του και κυρίως στο εργαλείο της τέχνης του, τις λέξεις. Ακόμα κι όταν αμφισβητείται η δύναμή τους:

Αντί μολύβι

Τα μάτια γράφουν λέξεις

Σ’ όλες τις γλώσσες

Ή αλλού ο ποιητής απέναντι στα αναπόφευκτα  βάρη του βίου, που απομακρύνουν από το επιθυμητό έργο:

Δουλειάς ανάγκες

Του βίου απαιτήσεις

Ποίηση πότε;

Ο Γιώργος Ρούσκας αγαπά τα ερωτήματα, και τούτο πρέπει να υπολογιστεί ως θετικό στην ποίησή του. Είτε πρόκειται για ερωτήματα προς τον άγνωστο αναγνώστη του είτε γι’ αυτά που απευθύνονται μεν προσχηματικά προς αυτόν που αναγνωστικά μετέχει, στοχεύουν όμως τον ίδιο τον ποιητή. Ο ιδιότυπος διάλογος που ξεκινά με αφορμή τους στίχους είναι ο πλούτος της ποίησης σε κάθε περίπτωση, μοναχική (στην αφορμή της) ή όχι. Η ποίηση του Γιώργου Ρούσκα αφήνει την πόρτα της επικοινωνίας ανοιχτή για τον αναγνώστη της, επιτρέπει τη μετάδοση των ιδεών της, ίσως και τον αντίλογο. Σκέφτομαι μήπως αυτή ακριβώς ήταν και η ουσία της αναφοράς στον Γιώργο Γεωργούση, μια παραίνεση περισσότερο για να μιλήσει με σύντομο και λιτό λόγο, χωρίς επιπρόσθετα βάρη στις λέξεις, ώστε να γίνει κατανοητός.

Η σύνδεση με τον ποιητή Γιώργο Γεωργούση είναι εμφανής σ’ αυτή τη συλλογή των χαϊκού (στη μνήμη του οποίου άλλωστε αφιερώνεται) αλλά κυρίως στην εξαιρετική Νυκτουργία εμβαπτίσεως εις Τα ποτάμια του Γιώργου Γεωργούση, το δεύτερο βιβλίο του (κριτικού εδώ) Γιώργου Ρούσκα, στο οποίο ο ποιητής/κριτικός κυριολεκτικά εμβαπτίζεται, όπως δηλώνει, στο υδάτινο τοπίο του Γεωργούση και με τις δύο του ιδιότητες, αυτή του ποιητή αλλά και αυτή του κριτικού αναλυτή. Ίσως, όμως, και να μη γινόταν διαφορετικά. Η κριτική θεώρηση της ποίησης -αν φυσικά μας ενδιαφέρει η ουσία του εγχειρήματος- γίνεται καλύτερα από ποιητή, ο οποίος ανιχνεύει τα περάσματα της ποιητικής σκέψης όχι με την άκαμπτη γλώσσα που κατηγοριοποιεί και αξιολογεί αλλά με την ευαισθησία που απαιτείται.  Συχνά και με μια πρωτοτυπία που ξαφνιάζει. Όπως εδώ.

Θα δηλώσει ο Ρούσκας στην εισαγωγή τον τρόπο της προσέγγισης της ποίησης του Γεωργούση:

[…]Το παρόν πόνημα προέκυψε με αφορμή την ποιητική σύνθεση του Γ.Γ.[…]Βασιζόμενος στις δικές μου βιωματικές εμπειρίες κατά τη μελέτη της, συγκροτείται από στοχασμούς και συνειρμικά ταξίδια στους παραπόταμους της γλώσσας και της ποίησης, της λήθης και της μνήμης, του χώρου και του χρόνου, του θανάτου και της αθανασίας, που ενώνονται με τα μεγάλα ποτάμια της ζωής.

Αφορμή, λοιπόν, το ποιητικό κείμενο για να προχωρήσει η σκέψη, για να συναντηθούν τα βιώματα, να διασταυρωθούν οι θεωρήσεις της ζωής. Έτσι, με τη δική του αρματωσιά από βιωματικές και ποιητικές εμπειρίες, με τα δικά του διαβάσματα, ο Ρούσκας θα συνομιλήσει με τον Γεωργούση. Ένας ρέων λόγος, με ευαισθησία και συγκίνηση, με γνώση και συναίσθηση των μεγεθών που αγγίζει. Ένα ταξίδι που θα συνδέει την ποίηση του Γεωργούση με μια έξοχη σειρά ποιητών, συγγραφέων και διανοητών, αποδεικνύοντας έτσι ότι οι συνειρμοί είναι πολλοί και οι συνδέσεις των κειμένων ενδιαφέρουσες: ο Μπόρχες, ο Πεσσόα, ο Σεφέρης, ο Σολωμός, ο Κορνάρος, ο Ευριπίδης, ο  Μπωντλαίρ, και τόσοι άλλοι. Αλλά και θρησκευτικά κείμενα θα επιστρατευθούν για την προσωπική ερμηνεία που θα δοθεί στα τέσσερα μέρη της ποιητικής σύνθεσης του Γεωργούση (Αχέροντας του αιθέρα, Καλαμιές του Έβρου, Οι προσχώσεις, Το μονόξυλο). Το γνωρίζουμε, όμως, πως μόνο προσωπικές εκδοχές ερμηνείας ανέχεται ο ποιητικός λόγος. Πώς αλλιώς να μπεις μέσα σ’ αυτό το ποτάμι που πάντα ανάποδα στον χρόνο πάει; Πώς να σχολιάσεις (παρά μόνο με την κατάθεση της προσωπικής σου οδύνης) αυτό το τετράστιχο:

Στο γεφυράκι κάθομαι, τους ίσκιους ξαναχτίζω

να δω την κόρη να ’ρχεται, να δω και τα ποτάμια

το ’να σέρνει γλυκομηλιές, τ’ άλλο λειωμένα χιόνια,

το τρίτο το καλύτερο, παίρνει την ώρια κόρη.

Ο Γιώργος Ρούσκας ερευνά τα αξιακά τοπία του Γεωργούση, συνδέει με τα δικά του νήματα τα τέσσερα μέρη της ποιητικής σύνθεσης και αποδίδει σε μας τα Ποτάμια σε νέα προνομιούχο θέαση. Τα ποτάμια αυτά, όχι πια μόνο του Γεωργούση αλλά οικειοποιημένα από τον Ρούσκα, είναι πλωτά. Με απλό μονόξυλο (ιδίας κατασκευής και αντοχής), μια που έχει πλήρως εννοηθεί το εδώ και το πέραν του κόσμου τούτου, μια που οι ποιητικές φωνές αλληλοσυμπληρώθηκαν και αντάλλαξαν την προσωπική τους θέα στη ζωή και στη μη ζωή.

Η παραίνεση στην προμετωπίδα της συλλογής των χαϊκού, για να γυρίσουμε στον αρχικό προβληματισμό,  είναι πλέον σαφής. Είναι προτροπή για το συγκεκριμένο είδος του λόγου, προτροπή για επικοινωνία. Και τότε το ατελές της φράσης θα μπορούσε να λάβει νόημα, κυρίως όπως με μικρή διαφοροποίηση στο δεύτερο (επιλογικό αυτή τη φορά χαϊκού) επανέρχεται ο άλλος ποιητής να προτρέψει πάλι:

Συνέχισέ το

Ο «Νυκτουργός» προτρέπει

Μόνο έτσι θα

Πρόταση για μια συνέχεια ποιητική, με εκείνο το δύο φορές αποστομωτικό θα. Οι ποιητές συνδιαλέγονται, συμβαδίζουν και συνεχίζουν. Η συμβολή του Γιώργου Ρούσκα, ως ποιητή και ως κριτικού, σημαντική και για το έργο του Γιώργου Γεωργούση αλλά και για την ποίηση εν συνόλω.

Διώνη Δημητριάδου

(η πρώτη δημοσίευση έγινε στο περιοδικό Fractal http://fractalart.gr/anixneyontas-tin-poiitiki-skepsi-tou-giorgou-rouska/)