"John Lennon & Joko Ono η τελευταία συνέντευξη"

του David Sheff

(μετάφραση – επίμετρο: Σωτήρης Κακίσης)

από τις εκδόσεις Vakxikon

[…]και δεν είμαι κάνας γυάλινος, αινιγματικός πρίγκιπας του κόσμου του ροκ εν ρολ που ασχολούμαι ερασιτεχνικά με παράξενη μουσική μαζί με τούτο το θηλυκό, εξωτικό, ανατολίτικο δράκο – εικόνα που πρόβαλε ο Τύπος κατά το παρελθόν.

Ποια είναι λοιπόν η αληθινή εικόνα του εμβληματικού προσώπου της προσωπικής μας μουσικής σκηνής; Ναι, δεν είναι ο γυάλινος πρίγκιπας, όπως μας λέει σ’ αυτή την τελευταία του εξομολόγηση, όμως θρυμματίστηκε καταργημένος ως φυσική παρουσία στις 8 Δεκεμβρίου του 1980 από το χέρι του θαυμαστή – δολοφόνου του. Και τότε ξαφνικά όλα του τα τραγούδια έγιναν ένα. Μια εικόνα, μια μνήμη, ένα πρόσωπο, πάνω και πέρα από την ομαδική παρουσία των Μπιτλς - έτσι κι αλλιώς πολύτιμα αποθηκευμένη κι αυτή μέσα μας, σαν μια συσσώρευση νεανικών στιγμών.

Ο David Sheff, 24χρονος συντάκτης του Playboy, έλαβε την άδεια να πάρει την πολυπόθητη γι’ αυτόν συνέντευξη από το ζεύγος Τζον Λένον και  Γιόκο  Όνο, να τους επισκεφθεί στην κατοικία τους, στη Νέα Υόρκη, και να καταγράψει τον κοινό τους κόσμο, λίγο πριν την αποχώρηση του Λένον από τη ζωή. Συνήθως στις συνεντεύξεις η εικόνα κάποιου ειδώλου είτε εμφανίζεται ψεύτικη και υπερεκτιμημένη είτε τσαλακώνεται ανηλεώς. Εδώ ο νεαρός τότε δημοσιογράφος κατόρθωσε να δείξει ένα πρόσωπο πίσω από το προβαλλόμενο προσωπείο, έτσι όπως το κατασκεύαζαν επιμελώς τα μέσα ενημέρωσης και τα συστήματα διασκέδασης. Απομένει σε μας να αποφασίσουμε ποια από τις δύο εικόνες θα ταυτίσουμε με το πρόσωπο του Λένον.

Τα τραγούδια

Ο δημοσιογράφος δηλώνει:

Δεν πρόκειται να ξανακούσουμε το “Strawberry Fields Forever” με τον ίδιο τρόπο

μετά από την προσωπική εξιστόρηση γύρω από αυτόν τον πραγματικό τόπο της νεανικής ηλικίας του τραγουδιστή. Είναι αλήθεια ότι ακούγοντας τα τραγούδια φτιάχνουμε τις δικές μας εικόνες στο μυαλό, όπως δένουν αρμονικά με τους ήχους και τους στίχους. Έτσι οι μουσικές που ακούμε γίνονται κτήμα μας, κομμάτια του προσωπικού μας σύμπαντος. Πόσο είμαστε ανοιχτοί σε μια απομυθοποίηση, σε μια προσγείωση στον αληθινό κόσμο των τραγουδιών;

Για παράδειγμα εδώ πάλι, στην ερώτηση:

Από τι προήλθε πραγματικά το “Lucy in the Sky”;

ο Λένον απαντά:

Ο γιος μου ο Τζούλιαν γύρισε στο σπίτι μια μέρα με μια ζωγραφιά που ’χε φτιάξει για κάποια συμμαθήτριά του που τη λέγανε Λούσυ. Είχε σχεδιάσει στο χαρτί και κάτι αστεράκια στον ουρανό και το ’λεγε:  “Lucy in the Sky with Diamonds”. Απλό.

Καθόλου, βέβαια, απλό. Μια ολόκληρη μυθολογία γύρω από αυτό το τραγούδι, δεν καταργείται με την (ευφάνταστη) εξήγηση. Ακόμα κι αν πρόκειται για ειλικρινή κατάθεση. Οι μύθοι γύρω από τα πρόσωπα και τις μουσικές έχουν τη δική τους δυναμική. Ας είναι…

Η Γιόκο Όνο

Οι φανατικοί οπαδοί των Beatles αρχικά και κατόπιν αυτοί, που παρέμειναν πιστοί στη διαφορετική ποιότητα (μουσικά και ιδεολογικά) που εξέφραζε ο Λένον στην προσωπική του πλέον πορεία, δεν συμφιλιώθηκαν με την παρουσία της  συντρόφου του, έτσι όπως αυτή εισέβαλε στη ζωή του ειδώλου τους και κυριάρχησε δίνοντας τη δική της αισθητική και τη δική της κοσμοαντίληψη. Ωστόσο, όλοι το παραδεχόμασταν ότι αυτός έμοιαζε ευτυχής. Αυτή την εικόνα έρχεται να ενισχύσει η συνέντευξη, παρουσιάζοντας τη συμβίωσή τους ως καθοριστική για την ευνοϊκή τροπή που πήρε η ζωή τους. Στη διάρκεια αυτής της τεράστιας συνέντευξης (διάρκειας 20 ωρών) η Όνο παρεμβαίνει σε αρκετά σημεία, αποδεικνύοντας έτσι την προσωπικότητά της - δίπλα ή και πιο πάνω από τον Λένον. Σαν να βλέπουμε τους πολέμιους της ισχυρής αυτής γυναίκας να κουνάνε το κεφάλι με νόημα.

[…]Οι άνθρωποι του περιβάλλοντος του Τζον με βλέπανε σα μια τρομερή απειλή. Εννοώ πως μέχρι που άκουσα πως σχεδιαζόταν ως και η δολοφονία μου. Όχι απ’ τους Μπιτλς, από κείνους που τους περιτριγυρίζαν.

Έφταιγε άραγε αυτή για τη διάλυση των «σκαθαριών»;

Η διάλυση των «σκαθαριών»

Ο Λένον είναι ξεκάθαρος ως προς αυτό. Η διάλυση του συγκροτήματος ήταν αναπόφευκτη, σαν κάθε τι που κάνει τον κύκλο του και πεθαίνει. Γνώρισαν τη μέγιστη δόξα, έγιναν έμβλημα μιας γενιάς. Κάποτε ενηλικιώθηκαν, συμφιλιώθηκαν με το τέλος της κοινής τους πορείας. Δεν θα έπρεπε αυτό να συμβεί και με τους οπαδούς τους; Τι νόημα άλλωστε θα είχε μια επανένωση, που πολύ συχνά ως αίτημα ακουγόταν;

Αν δεν καταλάβανε τους Μπιτλς και τη δεκαετία του ’60 τότε, τι μπορούμε, γαμώτο, να κάνουμε γι’ αυτούς τώρα; Πρέπει άραγε να μοιράσουμε το ψάρι και τα ψωμιά ξανά στα πλήθη; Πρέπει να ξανασταυρωθούμε; Πρέπει να ξαναπερπατήσουμε πάνω στα νερά πάλι, γιατί ένα μάτσο βλάκες δεν το ’δαν την πρώτη φορά, ή γιατί δεν το πιστέψανε όταν το ’δαν; Ξέρεις τι ζητάνε; «Κατεβείτε απ’ τον σταυρό. Δεν το ’πιασα, δεν κατάλαβα το πρώτο μέρος. Δεν μπορείτε να το ξανακάνετε;» Όχι, παιδιά, αποκλείεται. Δεν γίνεται να ξαναγυρίσεις σπίτι σου. Το σπίτι σου δεν υπάρχει.

Πράγματι το σπίτι μας πια δεν υπάρχει. Και αυτή η συνειδητοποίηση είναι που πονάει περισσότερο. Το ξέρουμε πως η εποχή δεν γυρίζει πίσω, όσα γκρουπ και να ξαναβρούν τον δρόμο για μια επανένωση. Μια συγκόλληση θα είναι χωρίς ψυχή, χωρίς παλμό.

Η άποψη

Οι οπαδοί των Μπιτλς το ξέρουμε καλά ότι το αγαπημένο συγκρότημα μπορεί να είχε τη δύναμη να εισβάλει αισθητικά στη ζωή μας διαμορφώνοντας και τον τρόπο που ακούγαμε τη μουσική, τον τρόπο που ντυνόμασταν ή που εκφραζόμασταν. Είχε τη δύναμη ακόμα να μας μάθει πώς να ερωτευόμαστε, αισθαντικά και όμορφα. Το απώτερο σημείο που μπόρεσε να μας οδηγήσει, ωστόσο, ήταν μια επιφανειακή σύγκρουση με την προηγούμενη γενιά, η οποία με τη μορφή των γονιών μας κυρίως αντιδρούσε στο νέο αυτό ρεύμα που κατέκλυζε τα νιάτα μας. Η αυτόνομη πορεία του Λένον (με τη σύμπραξη της Όνο), όταν το συγκρότημα διαλύθηκε, έδειξε την αληθινή διάσταση των πραγμάτων και επανεξέτασε τα μεγέθη. Ο Λένον έδειξε πόσο διαφορετικός ήταν από τα υπόλοιπα «σκαθάρια».  Φανέρωσε μια διάθεση που ίσως κρυβόταν ως τότε και μίλησε για θέματα με πανανθρώπινη διάσταση, για τα προβλήματα του κόσμου που δεν ερωτεύεται μόνον αλλά πολεμά, πεινά, αγωνίζεται. Για έννοιες όπως η ειρήνη και η δικαιοσύνη. Η μουσική του πλέον είχε άποψη. Αλλά και ο ίδιος είχε πλέον σαφή επίγνωση  του ρόλου του.

Εγώ δεν μπορώ να σας ξυπνήσω. Εσείς μπορείτε να ξυπνήσετε τον εαυτό σας. Εγώ δεν μπορώ να σας λυτρώσω. Εσείς μπορείτε να λυτρώσετε τον εαυτό σας.

Η συμμετοχή του μεταφραστή

Δίνουμε άραγε τη σημασία που αρμόζει στη μετάφραση ενός βιβλίου; Ο μεταφραστής είναι μόνο ένας καλός γνώστης της ξένης γλώσσας; Όχι, βέβαια. Και να  τι εννοώ. Διαβάζοντας το βιβλίο του David Sheff στη μετάφραση του Σωτήρη Κακίση, σε μερικά σημεία παρασύρθηκα και ξεχάστηκα. Νόμιζα ότι διάβαζα βιβλίο του Κακίση. Θεωρώ πως αυτό το μπέρδεμα είναι πολύ θετικό για την υπόθεση της μετάφρασης. Σημαίνει πως αυτό το κείμενο αγαπήθηκε από τον μεταφραστή, ίσως όπως αγαπήθηκε και ο ομιλών στη συνέντευξη. Πώς αλλιώς να γίνει; Επιβεβαίωση ήρθε με το επίμετρο. Ένας μεταφραστής σπάνια προσθέτει τη σκέψη του στο βιβλίο που μεταφράζει. Όταν όμως το κάνει, δεν είναι μόνον από την ανάγκη μιας διευκρίνισης (τεχνικής καμιά φορά) αλλά από  τη διάθεση να μας πει ότι όλο αυτό τον αφορά προσωπικά.

Έτσι χωρίς τον Τζον Λένον, τον τρυφερό. Τον αναγνώστη του Λιούις Κάρολ, τον ρομαντικό, τον θαυμαστή του Όσκαρ Ουάιλντ, του Ντύλαν Τόμας, και του Βαν Γκογκ. Που δεν ήξερε τις καντένσες, τον ανέκαθεν μπασμένο στην υπόθεση, τον μελαγχολικό κι αισιόδοξο, τον κάποτε δειλό, τον πάντα γενναίο, τον διαφορετικό.

(Σωτήρης  Κακίσης, από το Επίμετρο)

Στο εξώφυλλο ένα σκίτσο της Αικατερίνης Κασσίμη (σε ψηφιακή απόδοση: Vakxikon.gr), με τον Λένον να κυριαρχεί ως μορφή και μπροστά του καθισμένη την Όνο. Μαζί, όπως και στη σημαδιακή αυτή συνέντευξη, που οι καλές εκδόσεις Vakxikon είχαν την πρωτοβουλία να μας γνωρίσουν. Γιατί, να το πούμε κι αυτό,  υπάρχουν εκδότες που ψάχνουν,  βρίσκουν και μας προτείνουν τα αξιόλογα, τόσο ξεχωριστά σε μια πληθώρα προτάσεων που μας περιτριγυρίζουν.

Διώνη Δημητριάδου

 (η πρώτη δημοσίευση έγινε στο περιοδικό Fractal http://fractalart.gr/john-lennon-yoko-ono-last-interview/)