«Τσουνάμι» 29 χαϊκού από επιζήσαντες της φυσικής καταστροφής στην Ιαπωνία το 2011 επιλογή – μετάφραση από τα Αγγλικά: Χριστίνα Λιναρδάκη εικονογράφηση από τη Μαρία Γενιτσαρίου εκδόσεις Μανδραγόρας πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Φρέαρ http://frear.gr/?p=16130

«Τσουνάμι»

29 χαϊκού

από επιζήσαντες της φυσικής καταστροφής

στην Ιαπωνία το 2011

επιλογή – μετάφραση από τα Αγγλικά: 

Χριστίνα Λιναρδάκη

εικονογράφηση από τη Μαρία Γενιτσαρίου

εκδόσεις Μανδραγόρας
πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Φρέαρ http://frear.gr/?p=16130

[…]Τη νύχτα της καταστροφής, ενώ δεν μπορούσα να σκεφθώ τίποτα, έγραψα χαϊκού. Έκτοτε, γράφω συνεχώς – είναι ένας τρόπος να διατηρήσω το ηθικό μου. (Koike Michiko, θύμα της καταστροφής).

Ποια δύναμη, αλήθεια, μπορεί να οδηγεί τη σκέψη τη συσκοτισμένη από μια τεράστια φυσική καταστροφή να γράφει στίχους, εκεί δίπλα στον χαμό και τη συσσωρευμένη απώλεια; Ναι, η ποίηση έχει τη δική της αστείρευτη δυναμική και τους ποικίλους αφανείς τρόπους να προσεγγίζει την απόγνωση, την απώλεια, το πένθος. Δεν θα έπρεπε, λοιπόν, να μας αιφνιδιάζει αυτή η συμπερίληψη ενός χαμένου κόσμου μέσα σε 17 συλλαβές. Αν μπορεί κάποιος, που μόλις έχει βιώσει την απόλυτη αίσθηση του προσωρινού και φθαρτού σε ό,τι νόμιζε παντοτινό και αμετάβλητο, να απαθανατίζει όχι μόνο αυτή την ανατροπή αλλά και την ελπίδα που ακόμη δεν είναι ορατή, τότε αληθινά και η ανθρώπινη θέληση αλλά και η ποιητική υποστήριξή της είναι αποκαλυπτικές στη δύναμη  που εμπεριέχουν.

Μέρες μακρές στο καταφύγιο η εγγονή τραγουδά

(Yokota Kiichi, 83 ετών, Φουκουσίμα)

11^η Μαρτίου του 2011 ήταν, όταν ένας σεισμός μεγέθους 9 Ρίχτερ έξω από τις ακτές της Βορειοανατολικής Ιαπωνίας δημιούργησε γιγάντιο τσουνάμι. Οι απώλειες τεράστιες: 15.884 νεκροί, 2.636 αγνοούμενοι, 6.150 τραυματίες. Ταυτόχρονα σημειώθηκε το μεγαλύτερο πυρηνικό ατύχημα μετά από αυτό του Τσέρνομπιλ από ζημιές σε αντιδραστήρες του πυρηνικού εργοστασίου στην επαρχία της Φουκουσίμα, αναγκάζοντας 116.000 ανθρώπους να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους.  Συγκεντρωμένος πόνος, θλίψη, καταστροφή και επίγνωση του τέλους της ζωής όπως την ήξεραν. Από επιζώντες – θύματα αυτής της καταστροφής γράφτηκαν λίγο μετά 126 χαϊκού, με πρωτοβουλία της  ποιήτριας Mayuzumi Madoka.  Και λειτούργησε όλο αυτό θεραπευτικά για τους δημιουργούς, αλλά όχι μόνο γι’ αυτούς. Αφού τα ποιήματα εκδόθηκαν, βρίσκονταν εκεί πλέον ως ιαματική πρόταση σε όλους τους πληγέντες.

Επειδή η ποίηση δεν γνωρίζει ορίζοντες, όπως άλλωστε η απόγνωση είναι επίσης απαντώμενη σε όλα τα μέρη του κόσμου, βλέπουμε αυτά τα χαϊκού να μεταφράζονται και σε άλλες γλώσσες, προκειμένου να επικοινωνήσουν με όποιον μέσα στο μαύρο της καταστροφής θέλει να δει να αναδύεται η ελπίδα. Γιατί η δημιουργία είναι πάντοτε ελπιδοφόρα. Έτσι έχουμε στην αισθητικά άψογη αυτή έκδοση του Μανδραγόρα 29 από αυτά τα λιλιπούτεια ποιήματα σε επιλογή και μετάφραση από τα Αγγλικά της Χριστίνας Λιναρδάκη. Να επισημανθεί εδώ ο μεταφραστικός άθλος, διότι έπρεπε να αποδοθεί το πνεύμα, το ύφος, η αίσθηση του αρχικού ιαπωνικού, μέσα όμως από μια διαμεσολαβήτρια γλώσσα, την αγγλική, άρα με το πρόσθετο βάρος του Άγγλου μεταφραστή. Στις περιπτώσεις αυτές η ενδιάμεση  παρέμβαση βοηθά βέβαια ως μια επιπλέον άποψη (νοηματική και αισθητική), όμως πρέπει να ξεδιακρίνει η δεύτερη μεταφράστρια το αρχικό αυθεντικό  από το πρόσθετο -και αναπόφευκτο ίσως- ποιητικό σχόλιο του πρώτου μεταφραστή στην απόδοση των ποιημάτων. Η μετάφραση που εμείς στην ελληνική γλώσσα διαβάζουμε συνιστά μια απόλαυση αισθητική πρωτίστως και κατόπιν νοηματική. Τα ιαπωνικά χαϊκού αποδόθηκαν με το καθιερωμένο για το είδος μοίρασμα των συλλαβών (5-7-5), κάτι εξαιρετικά δύσκολο, αφού πρέπει με τον περιοριστικό αυτό παράγοντα να παίξεις με τις συλλαβές χωρίς να προδώσεις το αυθεντικό ιαπωνικό, που αλλιώς μετράει στη μεταγραφή των ιδεογραμμάτων με λατινικούς χαρακτήρες (ρομάτζι), τη μόνη γραφή που εμείς οι δυτικοί και μη γνώστες της ιαπωνικής γλώσσας κατανοούμε.

Η έκδοση κοσμείται με τα σχέδια της Μαρίας Γενιτσαρίου (εξώφυλλο αλλά και ιδεογράμματα και διαχωριστικά των εποχών – γιατί διατηρήθηκε και αυτός ο παραδοσιακός χωρισμός σε εποχές με τις ειδικές λέξεις (κίγκο) που διακρίνει τα ιαπωνικά χαϊκού).  Στο σύνολο πρόκειται για μια ποιητική πρόταση ιαματική, με την αισθητική της (η Τέχνη πάντα έχει αυτή τη θεραπευτική διάσταση σε όλες τις εκφάνσεις της) αλλά και με τη δύναμη που μεταφέρουν οι στίχοι αυτών των ποιητών. Ναι, μπορεί να υπάρξει ελπίδα ακόμη και μέσα από τις στάχτες και τις λάσπες, μέσα από τα συντρίμμια ενός κόσμου που κατέρρευσε αλλά ζητά εναγωνίως να ξαναχτιστεί.

Φως της πανσελήνου τυλίγει αργά το έρημο χωριό

(Ebihara Yuka, 44 ετών, Φουκουσίμα)

Αυτό το φως της πανσελήνου, που είναι το πιο λαμπερό φεγγάρι στα μέσα του φθινοπώρου στην Ιαπωνία, αναλογεί με τη λαμπερή αυγουστιάτικη πανσέληνο στον δικό μας τόπο. Ξέρετε κάτι πιο ελπιδοφόρο από αυτή τη λάμψη;

Είμαι ζωντανός κάτω από τις ανθισμένες κερασιές

Και το σχόλιο από τον ποιητή του χαϊκού: «Μετά τον σεισμό, το τσουνάμι και το ατύχημα στο πυρηνικό εργοστάσιο, οι άνθρωποι εξαφανίστηκαν από την πόλη μου. Όμως, οι κερασιές ήταν σε πλήρη άνθιση, πανέμορφες. Καθώς βρέθηκα από κάτω τους σκέφτηκα πως ουσιαστικά μου επιτράπηκε να ζήσω.»

(Takano Hiroko, 62 ετών, Φουκουσίμα)

Σκέφτομαι ότι αν μπορούν οι παραπάνω στίχοι να γραφτούν μέσα στους έρημους και κατεστραμμένους τόπους, με γύρω την απουσία των αγαπημένων προσώπων, τότε πράγματι υπάρχει ελπίδα. Και η συμβολή της ποιητικής δημιουργίας σ’ αυτό ακριβώς είναι τεράστια.

Διώνη Δημητριάδου
(πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Φρέαρ http://frear.gr/?p=16130)