«Παιχνιδότοπος»

του Γιώργου Αλισάνογλου

εκδόσεις Κίχλη

Η πρωταρχική αξία των λέξεων

Η λέξη, ως κώδικας, επιτρέπει την είσοδο στα εσώτερα του νοήματος για όσους φυσικά συμμετέχουν στη συμφωνημένη, συμβατική μορφή της, η οποία συχνά μετασχηματίζεται για να εξυπηρετήσει κάθε φορά την ανάγκη διεύρυνσης της επικοινωνίας. Ενδιαφέρον οπωσδήποτε αυτό. Ίσως, όμως, πιο συναρπαστική είναι η μετάλλαξη μιας λέξης, η μεταμφίεσή της συχνά, προκειμένου να επιτευχθεί μια γνήσια ποιητική συνομιλία του ποιητή με τον αποδέκτη του λόγου του. Είναι τότε που γίνεται αντιληπτή η απίστευτη δύναμη των λέξεων, που από συμβατικοί κώδικες για μια απλή και απαραίτητη ελάχιστη επικοινωνία μετατρέπεται σε δημιουργική πνοή που συνεγείρει τον νοητικό μηχανισμό και προκαλεί τις αισθήσεις. Ίσως στην περίπτωση αυτή να είναι καλύτερα να πούμε ότι ο ποιητής παίζει με τις λέξεις, γιατί φυσικά η παιγνιώδης διάθεση είναι που προκαλεί το άνοιγμα των ποιημάτων, ώστε να μιλήσουν για έννοιες που αλλιώς δύσκολα προσεγγίζονται.

Το χαράκωμα

χαρά – κωμα

το

χαρά

κώμα

η

μητέρα

μη-

terra

προσπαθώντας

να χωθεί

μες στη γρήγορη

σκιά

ενός ευαίσθητου

απογεύματος

Κάτω από αυτή την οπτική εύλογα θεωρούμε την ποίηση έναν ατελείωτο παιχνιδότοπο, όπου ο ποιητής σκορπά τις λέξεις και τις αφήνει -κατάφορτες νοήματος- να σχηματίσουν τις νέες προτάσεις. Ίσως μόνον έτσι μπορεί να αφηγηθεί (γιατί για μια εκτενή αφήγηση πρόκειται εδώ) την ιστορία της δημιουργίας, αυτή την επίπονη διαδικασία γέννησης, που κυοφορείται σαν ένα τραύμα για 9 μήνες και 3 εποχές (σύμφωνα με τον υπότιτλο της συλλογής) προκειμένου να προκύψει η ποθητή συνέχεια των όντων. Μια κυοφορία της νέας ζωής, που πατάει γερά πάνω στο ρεαλιστικό σκηνικό της ήδη διαμορφωμένης ζωής, με τις διαψεύσεις, τις απώλειες, τις συνεχείς εκπτώσεις αξιών και τα ψευδή χαρακτηριστικά των προσώπων. Θα μπορούσε όλο αυτό να εκληφθεί και ως ένα οδοιπορικό στον σύγχρονο κόσμο, στον οποίο απελπισμένα θα σταθεί η κάθε νέα ζωή. Γιατί εδώ έχουμε μια μορφή πολέμου, όπως εύστοχα ο ποιητής ονομάζει τα τρία μέρη της συλλογής του: Πόλεμος, Μνήμη, Λάφυρα. Ο πόλεμος, δεδομένος, κάνει αρχή του λόγου. Τα λάφυρα είναι η αποκομιδή στο τέλος του. Και φυσικά η μνήμη είναι το κέντρο της ισορροπίας ανάμεσα στα δύο.

Διαβάζοντας τον Παιχνιδότοπο του Γιώργου Αλισάνογλου, αυτό το  περιστρεφόμενο ποίημα, στάθηκα κυρίως σ’ αυτό το καθοριστικό δεύτερο μέρος, τη Μνήμη, και κυρίως στον προβληματισμό του ποιητή πάνω στο πριν και το μετά της ζωής, στο τώρα των φαινομένων και στο πριν των αφανών μορφών τους.

[Όταν η μνήμη μού καίει τα μάτια]

Η μνήμη είναι ένα γενετήσιο σημάδι Κινείται διαρκώς πί-

σω από τον ισημερινό του ματιού – κλείστρο που επιλε-

κτικά αφήνει να περνάει ο χρόνος ως ευκρινής και διφορού-

μενη εικόνα στο εσωτερικό τραύμα του μυαλού Σταθερά

και αδιάκοπα μεταφέρει τον έξω χώρο στην εσωτερικότητά

μας έως ότου ο μέσα χώρος γίνει μεγαλύτερος από τον έξω

Η σάρκα ατροφεί τα κόκκαλα μικραίνουν Στο τέλος τυφλώ-

νει τα ενοχλητικά μάτια Μέσα στο σκοτάδι η μνήμη επα-

ναλαμβάνει το έργο της φύσης σαν τον ανάπηρο που ξέχασε

πώς περπατάνε

Και η ανατροπή, ή αλλιώς πώς οι λέξεις παίζουν με το νόημα δίνοντας την άλλη εκδοχή:

[Όταν η μνήμη μού καίει τα μάτια / παραλλαγή]

Η μνήμη είναι ένα επίκτητο σημάδι Κινείται διαρκώς

μπροστά από τον ισημερινό του ματιού – κλείστρο που

επιλεκτικά αφήνει να περνάει ο χρόνος ως ευκρινής και δι-

φορούμενη εικόνα στο εξωτερικό τραύμα του κόσμου Στα-

θερά και αδιάκοπα μεταφέρει τον μέσα χώρο στην εξωτε-

ρικότητά μας έως ότου ο μέσα χώρος αφομοιωθεί από την

ίδια του την απουσία Η σάρκα τανύεται Τα κόκκαλα με-

γαλώνουν αργά αργά έξω απ’ το δέρμα Στο τέλος φωτίζει

τα ενοχλητικά μάτια Μέσα σε άπλετη φωταγωγία η μνή-

μη επαναλαμβάνει το έργο της τέχνης σαν τον ανάπηρο που

σηκώθηκε να περπατήσει

Η ανατροπή μέσω των λέξεων, που με παιγνιώδη διάθεση δίνουν πότε τη μία εκδοχή, πότε την άλλη. Προϋπάρχει, λοιπόν, η μνήμη ή γεννιέται μαζί με το πρώτο φως ζωής;  Γεννιέσαι με τα σημάδια της και -από αρχής γεννήσεως- ο χρόνος αποθηκεύει διαρκώς μέσα σου όλα αυτά τα νέα στοιχεία (γιατί ως νέα γίνονται αντιληπτά) μέχρι να μάθεις ξανά πώς περπατάνε ή η πρωτόγνωρη εντύπωση κάθε φορά εγκαθίσταται στο κέντρο του εγκεφάλου; Η φύση και η τέχνη, σε κάθε περίπτωση θα σε καθοδηγήσουν, δίνοντας τροφή σε μια νέα σκέψη πλάι στην παλιά. Σε ποια σχέση βρίσκονται η μία με την άλλη; Η μνήμη, γενεσιουργός δύναμη, άλλοτε τυφλώνει και άλλοτε φωτίζει τα μάτια, που μόνον ως θύρες επικοινωνίας ανάμεσα στον μέσα και στον έξω χώρο εκλαμβάνονται. Μια ποιητική εκδοχή πολύ ενδιαφέρουσα, δοκιμιακού χαρακτήρα, που ενισχύει τη θέση ότι συχνά η ποίηση διανοείται, αγγίζοντας την πιο πολύπλοκη αλλά και πιο πολύτιμη εκδοχή πεζού λόγου, αυτή του στοχαστικού δοκιμίου. Σκέφτομαι  πόσο γειτνιάζει έτσι κι αλλιώς η έννοια του παιχνιδιού με την πιο βαθιά εισχώρηση του ανθρώπου στη ουσία της ζωής. Και δεν εννοώ με αυτό μόνο την κοινότοπη αλήθεια για τη βαθμιαία και ομαλή κατανόηση των ουσιωδών κανόνων κοινωνικής ζωής που επιτυγχάνεται μέσω των παιχνιδιών – εύστοχων μικρογραφιών των κοινωνικών συμβάσεων. Περισσότερο εννοώ τη δύσκολη προσαρμογή με την αλήθεια της ζωής. Αυτή που υποδηλώνεται ακριβώς με αυτές τις συμβάσεις, και που απαιτεί ίσως την άλλη οπτική που οδηγεί στην υπέρβασή τους -κατά το δυνατόν- αλλά που ταυτόχρονα προσγειώνει στα καθ’ ημάς αναπόφευκτα μιας συμφωνημένης κοινής διαβίωσης. Στη μέση αυτού του ιδιότυπου πολέμου, αυτής της σκληρής σύγκρουσης, ο ποιητής και η ποιητική του πρόταση να παίζει συχνά εν ου παικτοίς και να δίνει τη δική του εκδοχή της γέννησης και της ύπαρξης, αν και ομολογεί πως ίσως θα ήταν καλύτερα

Να εξέπνεα εδώ, να εξέπνεες κι εσύ

σ’ αυτό το μικρό κομματάκι γης·

να τελειώναμε με τα ζητήματα της ύπαρξης

Δεν είναι εύκολη η παραίτηση όμως. Η αποκάλυψη του κόσμου θα γίνει, όσο μακριά στον χρόνο και να πρέπει να περιστρέψει ο ποιητής τον στίχο του, όση πραγματικότητα να αναστρέψει.

Εκείνο το παιδί στο όνειρο γνώριζε την αλήθεια

αυτού του παλιού μύθου έτσι όπως τον ξεφλούδιζε

στίχο στίχο αποκάλυπτε τον κόσμο

Ο Γιώργος Αλισάνογλου με τον Παιχνιδότοπο προσανατολίζει την ποίηση στην πρωταρχική της αξία, όχι μόνο γιατί ανατέμνει την ουσία της ύπαρξης αλλά και γιατί δείχνει ότι ο ποιητικός λόγος μπορεί να είναι καινοτόμος στη θέαση του κόσμου με μια φιλοσοφική στάση που καλεί σε ενεργό προβληματισμό. Με δεδομένη, ωστόσο, τη ρεαλιστική συνθήκη: από τη μια η σκληρή πραγματικότητα και από την άλλη η ποιητική της ανάγνωση, όχι πάντοτε αντιληπτή από τους αποδέκτες της.

[…]Να θυμάσαι,

είμαστε ολομόναχοι όταν είμαστε με την ποίηση

Οι λέξεις πάλι θα κληθούν να κινητοποιήσουν τις αισθήσεις αρχικά, τη σκέψη κατόπιν προς μια διαφορετική εκδοχή της εικόνας του κόσμου. Μοναχικές και άυλες παρουσίες οι ίδιες, παίρνουν γήινη υπόσταση μέσα σε μια σύνθεση λόγου, μακάρι και παιγνιώδη, και κάπως έτσι αρχίζει η περιπέτεια της ποίησης. Ο λόγος του Γιώργου Αλισάνογλου, στην οριακή σαφήνεια που ανέχεται η ποιητική του εκδοχή, απευθύνεται σε όσους δεν επιζητούν τους εύκολους σε αναγνωστική κατάποση στίχους. Αλλά και σε όσους είναι σε θέση να αντιληφθούν τη δύναμη των λέξεων και να επιχειρήσουν την προσωπική τους αποκρυπτογράφηση. Η λιτή καλαισθησία του εξώφυλλου στην έκδοση της Κίχλης συνάδει απολύτως με το περιεχόμενο. Τα ποιητικά πράγματα ευδοκιμούν σε ένα περιβάλλον που επιβάλλεται με την ουσία του νοήματος, χωρίς κραυγαλέες φωταψίες.

Διώνη Δημητριάδου

(η πρώτη δημοσίευση έγινε στο περιοδικό Fractal http://fractalart.gr/i-protarchiki-axia-ton-lexeon/)