Το ξύπνημα

μυθιστόρημα 

του Δημήτρη Φαρή

από τις Παράξενες Μέρες

το ξύπνημα των συνειδήσεων

Ξαφνικά οι ιμάντες που κρατούσαν το σώμα της την ελευθέρωσαν, ο θάλαμος άρχισε να κυλάει γλυκά σε μια κάθετη σχετικά με την προηγούμενη θέση του. Το γυάλινο παραπέτασμα άρχισε να ανοίγει και τώρα έβλεπε την οροφή του θαλάμου. Ο ήχος της καρδιάς της εμπλουτίστηκε από εξωγενείς ήχους. Ένα μεγάφωνο δίπλα της μιλούσε με συνθετική φωνή:

-Τέλος ταξιδιού, μπορείτε να εξέλθετε από την κάψουλα. Έλεγχος ίριδας… Καρδιακοί παλμοί 72, πίεση 10, αιματοκρίτης 35…

[…]

Έπιασε τον εαυτό της να ονειρεύεται, άγγιξε για λίγο τον κορμό μιας ελιάς, μετά χάιδεψε το κλαδί μιας λεμονιάς, πέρασε τα δάχτυλα μέσα από τα φύλλα μιας κερασιάς. Είναι η πρώτη που ξύπνησε και… ξύπνησε μέσα σε ένα όνειρο… Θα πάει τώρα να δει μήπως ξύπνησε και κάποιος άλλος…

Αυτό το ξύπνημα μάς μεταφέρει σε έναν ονειρικό οραματικό κόσμο. Παράδοξο; Καθόλου, αν συνεκτιμήσουμε εδώ τη φαντασία του συγγραφέα και φυσικά το ανεξάντλητο τοπίο της λογοτεχνίας του επιστημονικά φανταστικού. Αυτά μαζί δημιουργούν έναν κόσμο που μπορεί να μην υφίσταται στην απτή πραγματικότητα, θα μπορούσε όμως να διεκδικήσει τη θέση του σε ένα απώτερο μέλλον, το οποίο είμαστε ελεύθεροι να νοήσουμε ως πανέμορφο ή εφιαλτικό. Προκλητικό σε κάθε περίπτωση. Ο Δημήτρης Φαρής αγαπά να δημιουργεί εικόνες μυθοπλαστικές, που άλλοτε ξεπηδούν από μια παραλλαγμένη αλήθεια, με την αποδεκτή μεταμφίεση της λογοτεχνίας, και άλλοτε από μια απολύτως εξωπραγματική περιοχή της ανεξάντλητης φαντασίας. Και στις δύο περιπτώσεις μάς παρασύρει με τη γραφή του να θεωρήσουμε τον λόγο του τουλάχιστον αληθοφανή, αν όχι ανέλπιστα αληθινό.

Ένα εγχείρημα, από τα πλέον ευφάνταστα, αποτελεί το θέμα του βιβλίου.

Αυτή η Γαία12 ήταν το πιο φιλόδοξο σχέδιο από όλα τα προηγούμενα. Έπρεπε να φτάσουν στα όρια του αστρικού σμήνους, δηλαδή 20 έτη φωτός μακριά από το σπίτι, να ταξιδέψουν 200 χρόνια για να βρουν  τελικά αυτόν το μοναδικό μεσήλικα μέσο Μεσοαστέρα μέσης θερμοκρασίας και μέσης φωτεινότητας, ο οποίος ήταν ο μόνος από τους 150 υποψήφιους που είχε μάζα ίση με τους δύο ήλιους της πατρίδας.

Θα παρακολουθήσουμε τις σχέσεις των αποίκων, τις δραστηριότητές τους που θα μετατρέψουν σε βιώσιμη την παρουσία τους στη νέα γη. Αλλά ακόμα κι αν οι συνθήκες τούς ευνοήσουν, ακόμα κι αν η χλωρίδα και η πανίδα συμφιλιωθούν με τις απαιτήσεις του νέου περιβάλλοντος, ποιος εγγυάται την αντίδραση των έλλογων όντων του άγνωστου πλανήτη; Γιατί ο πλανήτης αυτός με το φιλικό περιβάλλον -κατά μια ευφυή έμπνευση του συγγραφέα- κατοικείται ήδη! Και (διαχρονικά ασφαλής αλήθεια αυτή) οι γηγενείς δεν έχουν καμία διάθεση να «κατακτηθούν» από τους νεοφερμένους. Ή έστω να πούμε ότι ακόμη και αν υπάρχει μια φιλοπερίεργη διάθεση επαφής των δύο κόσμων, ακόμη και αν δημιουργηθεί ένα κλίμα εν μέρει φιλικά ανιχνευτικό, ελλοχεύει ο κίνδυνος μια λανθασμένη  κίνηση (μια παρεξήγηση στους κώδικες επικοινωνίας, τους τόσο διαφορετικούς) να πυροδοτήσει τα άγρια ένστικτα και από τις δύο πλευρές. Και τότε όλα θα ακροβατούν σε τεντωμένο σχοινί. Υπάρχει περίπτωση να ανατραπεί ένα πρόγραμμα φιλόδοξο και, το κυριότερο, να συμπαρασύρει σε μια πιθανότητα θανάτου τους εθελοντές που συμμετέχουν.

Στην ιστορία αυτή μπορούμε να δούμε έναν παράλληλο κόσμο με τον δικό μας, με τις δικές του δομές και τη δική του οπτική, την προσωπική του συνείδηση εαυτού, και φυσικά την πανάρχαια λογική της εχθρότητας απέναντι σε κάτι ξένο και ανοίκειο. Από την άλλη, βλέπουμε στις μεθόδους των αποίκων τη συμπεριφορά, στη βάση της οποίας χτίστηκε η ζωή στον δικό μας πλανήτη οδηγώντας μας σε αδιέξοδο, απόρροια του οποίου είναι και το φιλόδοξο αυτό πρόγραμμα κατοίκησης σε νέο πλανήτη. Φέρουν μέσα τους τις στερεότυπες αντιλήψεις, με τις οποίες γαλουχήθηκαν, σε μια αδυναμία φυσικά να τις απορρίψουν, προκειμένου να αποδεχθούν χωρίς απώλειες ιδεολογικές τη νέα οπτική που τους παρουσιάζεται. Διαβάζουμε δείγματα της σκέψης τους:

Είμαστε ένα καινούργιο είδος σ’ αυτόν τον πλανήτη, και πρέπει να επιβιώσουμε με κάθε τίμημα.

[…]

Η εξολόθρευση κάθε πιθανού πολιτισμού στον πλανήτη ήταν η μόνη επιλογή.

Μήπως έτσι όμως είναι προδιαγεγραμμένη και η πορεία αυτού του νέου μοντέλου ζωής; Κάθε που θα επινοείται ένας τρόπος διαφυγής από το παλαιό μοντέλο ενός κόσμου που φθίνει κάτω από τις αμαρτίες του και τα λάθη του, μήπως με τα ίδια σαθρά υλικά θα οδηγείται σε πανομοιότυπο αντίγραφο και ο νέος κόσμος; Ο πόλεμος θα είναι η επιβεβλημένη κίνηση, η επιβίωση του ισχυρού εισβολέα η μόνη αξία;

Η γυναίκα, η οποία είναι (μαζί με τον άντρα της) επικεφαλής αυτών των πενήντα αποίκων (25 ζευγάρια), θα είναι η πρώτη που θα δοκιμάσει τις συνθήκες, που θα έχουν  να αντιμετωπίσουν ζώντας μαζί με τους γηγενείς, ως αιχμάλωτη, λάφυρο του ισχυρού αρσενικού. Η διάκριση ανάμεσα στα δύο φύλλα μάλλον δεν γνωρίζει κανένα πλανητικό σύστημα. Διαιωνίζει την ισχύ της κυρίαρχης ιδέας περί ανωτερότητας του αρσενικού, όπως και τη συσπείρωση των γυναικών απέναντί του. Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες διαγράφονται οι σχέσεις των δύο φύλων, με το κάθε ένα από αυτά να εκμεταλλεύεται και να χρησιμοποιεί το άλλο αλλά και να υποτάσσεται σ’ αυτό.

Αν κάτι ιδιαίτερα ενδιαφέρον υπάρχει στο είδος αυτό της λογοτεχνίας του επιστημονικά φανταστικού -εκτός φυσικά από την τέρψη, συνακόλουθη άλλωστε κάθε μορφής μυθοπλασίας- είναι ότι συνυπάρχουν δύο διαφορετικοί τρόποι σκέψης, αλληλοσυμπληρούμενοι και αλληλοανατρεπόμενοι. Διατυπώνονται, από τη μια,  ακόμα και μέσα από μια τελείως διαφορετική (φανταστική) εικόνα του κόσμου, εν πολλοίς οι ίδιες ιδέες που διέπουν και τον πραγματικό μας κόσμο. Τα ισχυρά στερεότυπα φαίνεται να διεισδύουν σε κάθε νέο αποκύημα της φαντασίας και εν μέρει να το επηρεάζουν. Υπάρχει βέβαια, από την άλλη, πάντοτε η ελπίδα -οραματική στις εικόνες της- για μια νέα διαμόρφωση της ζωής. Ας μην ξεχνάμε ότι στους λογοτέχνες αυτούς συχνά βρίσκουμε μια γραφή γεμάτη αθωότητα και διάθεση άρνησης του ψεύτικου κόσμου με τις παραδεδομένες στερεότυπες αντιλήψεις. Ακόμα και μια καταγγελτική διάθεση απέναντι στην υποκρισία που διέπει τις ανθρώπινες σχέσεις. Στην ουσία κάτι τέτοιο ψάχνουμε να βρούμε διαβάζοντας επιστημονική φαντασία. Τη σύγκρουση ανάμεσα στο σαθρό  παραδεδομένο και στο φαντασιακό ελπιδοφόρο, και το αποτέλεσμα αυτής της σύγκρουσης με την υπερίσχυση του ισχυρότερου (σε δύναμη ή σε αξία) μοντέλου ζωής.

Στο μυθιστόρημα του Δημήτρη Φαρή ανιχνεύεται η αισιόδοξη οπτική ότι ένας νέος κόσμος θα μπορούσε τουλάχιστον να είναι μια οραματική επιδίωξη. Έστω σε ένα πολύ μακρινό μέλλον. Μόνο που τέτοια εγχειρήματα, ακόμα κι αν είναι  λογοτεχνικές προτάσεις, απαιτούν μια δύναμη ψυχής από τους επινοημένους ήρωες, και αυτή δεν την έχουν όλοι. Τι θα συμβεί, λοιπόν, όταν μόνο τρία πρόσωπα από αυτούς τους νέους αποίκους / εισβολείς δοκιμάσουν ως το τέλος την αντοχή τους; Το εντυπωσιακό εύρημα του συγγραφέα εδώ εντοπίζεται στη συνύπαρξη (αναγκαστική αρχικά, περισσότερο συνειδητή στη συνέχεια) με αυτούς που σε όλη τη διάρκεια της πλοκής ήταν απέναντι, εχθροί αναμφισβήτητα. Συμβιώνουν, λοιπόν, οι πολιτισμοί; Ανατέλλει νέα μέρα στον πλανήτη Γαία 12;

Η λογοτεχνία δημιουργεί ερωτήματα. Οι αναγνώστες καλούνται να δώσουν τις απαντήσεις τους. Ίσως έτσι εξηγείται και ο τίτλος «Το ξύπνημα». Δεν αναφέρεται μόνον στο ξύπνημα (μετά από διακόσια χρόνια) στον νέο χώρο ζωής των εθελοντών / αποίκων. Σηματοδοτεί και ένα ξύπνημα συνειδήσεων των ηρώων αρχικά (εφόσον ακόμα μας διακατέχει το ικανό ψεύδος της λογοτεχνίας), οι οποίοι αργά αλλά σταθερά συνειδητοποιούν τη θέση τους σ’ αυτόν τον καινούργιο τόπο, τις δυνατότητές τους και τις αντοχές τους, την αναγκαιότητα υποχωρήσεων ως κανόνα απαράβατο για την επιβίωσή τους αλλά και ως μια διαφορετική αξιακή  επιλογή.  Σε μια δεύτερη, ωστόσο, ανάγνωση, η συνειδητοποίηση αφορά και τον αναγνώστη, τον φυσικό αποδέκτη του έργου. Γιατί ο αναγνώστης με την αθωότητά του, άοπλος, εισέρχεται στη γραφή και συμπλέει με τους ήρωες, συμπάσχει μαζί τους και προβληματίζεται. Κάνει και αυτός τις επιλογές του. Μαγική η λογοτεχνία, επιρρεπής στα θαύματά της ο αναγνώστης. Το παραμύθι αρχίζει. Εκτός αν δεν είναι παραμύθι.

Διώνη Δημητριάδου

(η πρώτη δημοσίευση έγινε στο περιοδικό Fractal http://fractalart.gr/to-xypnima/)