Όλγα Πατσούρα-Λένη ανίΝ μικρές ιστορίες ΑΩ εκδόσεις η πρώτη δημοσίευση στο diastixo.gr

 

Όλγα Πατσούρα-Λένη

ανίΝ

μικρές ιστορίες

ΑΩ εκδόσεις

η πρώτη δημοσίευση στο diastixo.gr

Όλγα Πατσούρα Λένη: «ανίΝ»

Το πρόσφατο βιβλίο της Όλγας Πατσούρα-Λένη μπορεί να διαβαστεί με δύο τρόπους. Ο ένας, που συμφωνεί και με τον υπότιτλο (μικρές ιστορίες), θεωρεί τις τριάντα δύο ιστορίες αυτόνομες, στη δομή και τη θεματική τους. Μικρές στην έκταση, λιτές στα γλωσσικά τους χαρακτηριστικά, απηχούν τη συγγραφική επιλογή (γνωστή και αναγνωρίσιμη από προηγούμενες πεζογραφικές της καταθέσεις) για μια φόρμα ευσύνοπτη, χωρίς περιττές φλυαρίες, επικεντρωμένη στη νοηματική ουσία. Ο δεύτερος τρόπος ανάγνωσης, πιο σύνθετος αλλά προτιμητέος, ανακαλύπτει συνδέσεις, φανερές ή κρυφές, ανάμεσα στις ιστορίες, που έτσι συγκροτούν μια ενιαία αφήγηση που ακολουθεί το πέρασμα του χρόνου, ακολουθώντας τη μία ηρωίδα από την πολύ μικρή ηλικία έως την ωριμότητά της. Σ’ αυτή την εκδοχή οι ιστορίες αποτελούν στιγμιότυπα, που μοιάζει να τέμνουν τη χρονική διάρκεια και να απομονώνουν τις πλέον σημαντικές ψηφίδες ενός μωσαϊκού ζωής. Και στις δύο περιπτώσεις οι ιστορίες ενσωματώνονται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, αρχικά οικογενειακό που όμως νοηματικά επεκτείνεται για να αποκτήσει το βαθύτερο νόημά του ενταγμένο με τη σειρά του στη δεδομένη κοινωνία με τις αρχές της, τα στερεότυπά της, τα πρότυπά της και τις βαθιά ριζωμένες νοοτροπίες. Με τον τρόπο αυτό η συγγραφική πρόθεση αποκαλύπτεται πιο καθαρά· οι φαινομενικά απλές στη μορφή τους ιστορίες γίνονται καταγγελτικές μιας συγκεκριμένης κατάστασης που διαιωνίζεται, δημιουργώντας ανεπούλωτα τραύματα, και που για να την εννοήσουμε καλύτερα θα πρέπει να ανατρέξουμε στο τρόπο που λειτουργεί η οικογένεια, στις βαθιές διακρίσεις ανάμεσα στα δύο φύλα. Αν δούμε την κλίμακα των ευθυνών, με τη συνήθη κίνηση από τα πάνω προς τα κάτω, ξεκινάμε από τους εν εξουσία ιθύνοντες, κατόπιν περνάμε στους δύο θεσμούς-στυλοβάτες, δηλαδή την οικογένεια και το σχολείο, για να καταλήξουμε στο άτομο, στοιχείο μιας ενιαίας μάζας, που πειθήνια ακολουθεί όσους αποφασίζουν. Συνήθης, βέβαια, αυτή η θεώρηση των πραγμάτων, ωστόσο εσφαλμένη, καθώς στηρίζεται στη βασική αρχή της αποποίησης των ευθυνών, μεταθέτοντας διαρκώς το βάρος της στην ανώτερη βαθμίδα αυτού του σκόπιμα και αξιακά επινοημένου «οικοδομήματος».

Πώς θα πρέπει, όμως, να λειτουργεί ο βασικός πυρήνας της κοινωνικής ζωής, η οικογένεια, προκειμένου να οδηγεί το παιδί έτοιμο, ή έστω υποψιασμένο, προς τις πιο σύνθετες κοινωνικές ομάδες των πιο σύνθετων επίσης απαιτήσεων; Η ηρωίδα των ιστοριών (ας θεωρήσουμε πως πρόκειται για μια ενιαία σύνθεση) μεγαλώνει σε μια οικογένεια όπου η σκληρότητα του πατέρα αντιμετωπίζεται από την παθητικότητα, τη σιωπή της μητέρας. Το κυρίαρχο πρότυπο της αντρικής ισχύος, έτσι, ενισχύεται και αθωώνεται από την ηθελημένη γυναικεία υποταγή, διατηρώντας το κοινωνικό “οικοδόμημα” στερεό και αναλλοίωτο. Η θηλυκή υπόσταση, θύμα και των δύο φύλων, πρέπει να ανακαλύψει (αν το μπορεί) την έξοδο διαφυγής από αυτόν τον φαύλο κύκλο.

Η μητέρα της έλειπε. Δεν υπήρχε κανείς στον οποίο θα μπορούσε να μιλήσει. Οι άντρες ήταν πολύ κακοί και οι γυναίκες αδύναμες. Ήθελε να μεγαλώσει και να φύγει από το σπίτι. (“Το μπρίκι”, σ. 36).

Αναρωτιέμαι συχνά αν η λογοτεχνία έχει τη δύναμη (ίσως και τη θέληση;) να οδηγήσει τη γραφή, πέρα από τα εκ των ων ουκ άνευ αισθητικά χαρακτηριστικά, σε κοινωνικές τομές, προτείνοντας πιθανές χαραμάδες (έστω τόσο μικρές) για μια άλλη θέα των πραγμάτων. Ίσως κάποτε το επιχειρεί, ίσως με κάποια επιτυχία, ίσως και όχι. Είναι δύσκολο να πείσεις για την αλήθεια σου, όταν όλο το πλαίσιο μέσα στο οποίο κινείσαι είναι το μαγικό ψεύδος της μυθοπλασίας. Ωστόσο, όταν συναντάμε τέτοιες απόπειρες, πρέπει να τις στηρίζουμε. Η Όλγα Λένη τολμά να το επιχειρήσει. Έτσι, κλιμακώνοντας την πλοκή της μίας (ας το δεχθούμε) ιστορίας, όπως διαρθρώνεται σε τριάντα δύο αποσπάσματα, καταλήγει σε μια δυναμική πρόταση. Εναποθέτει την ευθύνη στους ώμους της ίδιας της ηρωίδας, να κοιτάξει στον καθρέφτη, να ανακαλύψει εκ νέου τον εαυτό της, να προσδιορίσει την πορεία της στο εξής. Είναι τότε που η Νίνα-ανίΝ μαθαίνει να βλέπει πιο πέρα από τα φαινόμενα. Να θυμάσαι, τίποτα δεν είναι όπως νομίζεις, θα πει στην ιστορία της ‘Το δέντρο”. Και στο εισαγωγικό συγγραφικό σημείωμα διαβάζουμε: “Χρειάζεται θάρρος για να αναμετρηθούμε με τις αλήθειες μας. Ίσως χρειάζεται να διαγράψουμε τα πάντα και να δούμε τη ζωή μας από νέα οπτική”. Στον πρόλογό της η Μαρία Ζαγκλαρά γράφει: “Τι θα μπορούσε να είναι αληθινό και τι όχι; Αληθινός είναι μόνο ο εαυτός, καταλήγει η συγγραφέας προς το τέλος του βιβλίου”. Από τη στιγμή, όμως, που θα συνειδητοποιήσει την ύπαρξη μιας διαφορετικής εκδοχής της αλήθειας, πέρα από την κυρίαρχη ισχύουσα, όλα εν δυνάμει αλλάζουν. Μια λογοτεχνική πρόταση που αναγνωρίζει τη δυναμική που μπορεί να μένει κρυμμένη χρόνια, όμως, ίσως μπορεί, αναδυόμενη, να ανατρέψει παγιωμένες αντιλήψεις και καταστάσεις. Κι αυτό καθόλου λίγο δεν είναι.

[…] Ένιωθε μια αίσθηση πλήρους ελευθερίας. Αποφάσισε να χαρεί τα παιχνίδια στο νερό και καθώς μπερδευόταν ο χρόνος, το παρόν με το παρελθόν, γύρισε πίσω στο εδώ και τώρα. Ένιωσε απέραντη ευγνωμοσύνη για την εμπειρία. (“Το δελφίνι”, σ. 78).

Στο εξώφυλλο ένας σχηματισμός από πέτρες εν κύκλω, από τη μεγαλύτερη στο κέντρο μέχρι τις πιο μικρές στο τελείωμα. Προσέχω την τελευταία, διαφορετική από όλες τις άλλες, που θα μπορούσε, καθώς ο κύκλος ατελής, να συνεχίσει σε κάποιον άλλο δικό της σχηματισμό. Αυτό που υπονοεί η ιστορία του βιβλίου δοσμένο με άλλον τρόπο.

Διώνη Δημητριάδου