Ονορέ ντε Μπαλζάκ Μετάφραση, Επίμετρο, Εικονογράφηση: Βασιλική Σιαφάκα ΑΩ εκδόσεις η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal στη στήλη ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500 ΛΕΞΕΙΣ

 

Το άγνωστο αριστούργημα

*

 Πιέρ Γκρασού

Ονορέ ντε Μπαλζάκ

Μετάφραση, Επίμετρο, Εικονογράφηση: Βασιλική Σιαφάκα

ΑΩ  εκδόσεις

η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal

στη στήλη ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500 ΛΕΞΕΙΣ

ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500 ΛΕΞΕΙΣ: Η αξία του κλασικού και η επίκαιρη θεματική του • Fractal (fractalart.gr)

 

 

Η αξία του κλασικού και η επίκαιρη θεματική του

 

Ενταγμένα στην εμβληματική Ανθρώπινη Κωμωδία (La Comédie humaine) του Ονορέ ντε Μπαλζάκ, μέσα στην οποία ο συγγραφέας (ένας από τους σημαντικότερους της Ευρωπαϊκής λογοτεχνίας) θέλησε να δείξει τα ήθη της κοινωνίας του 19ου αιώνα και να προσδιορίσει τις κοινωνικές συνθήκες που τα διαμόρφωσαν, είναι τα δύο έργα («Το άγνωστο αριστούργημα» και «Πιέρ Γκρασού») που μόλις κυκλοφόρησαν από τις ΑΩ εκδόσεις, σε μετάφραση, επίμετρο και εικονογράφηση από τη Βασιλική Σιαφάκα. Εύστοχη επιλογή να «συστεγαστούν» στην ίδια έκδοση, και μάλιστα τυπωμένα αντίστροφα ως ένδειξη διαφορετικής αντιμετώπισης του ίδιου θέματος, τα δύο έργα που αφορούν τους ζωγράφους, εμβαθύνοντας στον τρόπο που αυτοί αντιμετωπίζουν την τέχνη τους, τον σκοπό της, τη φύση του καλλιτέχνη καθώς και τη σχέση τέχνης και κοινωνίας, ως χώρο από τον οποίο το έργο τους αφορμάται αλλά και ως χώρο προς τον οποίο απευθύνεται.

Ο ήρωας, ζωγράφος Φρενχόφερ, στο «Άγνωστο αριστούργημα» είναι ένας γνήσιος υπηρέτης της τέχνης του, μιας τέχνης που πασχίζει διαρκώς να φέρει στην τέλεια μορφή της, χωρίς να πιστεύει πως θα το καταφέρει – σχόλιο του Μπαλζάκ για το ανολοκλήρωτο του αυθεντικού έργου τέχνης, αλλά και υπόμνηση για τη δική του αναζήτηση της τελειότητας. Έτσι, το αριστούργημα του ζωγράφου θα παραμείνει αρχικά μη αναγνωρισμένο και εν τέλει ες αεί άγνωστο, αφού ο ίδιος θα προτιμήσει να το καταστρέψει. Ενδιαφέρον σχόλιο για την προσωπική σχέση του δημιουργού με το δημιούργημά του αλλά και τις συνθήκες που καθιστούν ένα έργο αναγνωρίσιμο.

Ο ήρωας του δεύτερου έργου, ο μέτριος ζωγράφος Πιέρ Γκρασού, στον αντίποδα του Φρενχόφεν, θα προτιμήσει την ευκολία της απομίμησης έργων, αδυνατώντας να ευτυχήσει σε μια προσωπική δημιουργία, διεκδικώντας όμως μια θέση αναγνωρίσιμη στην αστική κοινωνία της εποχής του, χωρίς φυσικά να την αξίζει. Σχόλιο του Μπαλζάκ αφενός για την ουσιαστική απαξίωση της Τέχνης από τους δήθεν θεράποντές της, και αφετέρου για τον αστικό περίγυρο που εύκολα και χωρίς κριτήρια ανακηρύσσει καλλιτέχνες τους ανάξιους. Στο Επίμετρό της η μεταφράστρια Βασιλική Σιαφάκα υπογραμμίζει τη στάση του Μπαλζάκ απέναντι στην αστική κοινωνία της εποχής του, την απέχθειά του για την ξιπασιά του χρήματος, την υποκρισία και τη χυδαιότητα του αστικού περιβάλλοντος.

 

Να θυμηθούμε εδώ τον χαρακτηρισμό του Ένγκελς για τον Μπαλζάκ ως δεξιοτέχνη του ρεαλισμού, που κατορθώνει, κάτω από το πρίσμα των υποκειμένων που δρουν  να καταδείξει το ήθος των δρώντων προσώπων αντικατοπτρίζοντας κατ’ επέκταση  και την εποχή (στο έργο του βλέπουμε ως φόντο την ιστορία της Γαλλίας από το 1815 έως το 1848) σε μια διαλεκτική σχέση. Έτσι, πέρα και πίσω από την πλοκή των ιστοριών του, βλέπουμε στο φόντο τον έμμεσο σχολιασμό του για την πολιτική κατάσταση αλλά και τη «ματιά» του στο κοινωνικό και οικονομικό υπόβαθρο. Η λογοτεχνία, άλλωστε, έχει τη δύναμη να δώσει τη δική της οπτική για τα ιστορικά γεγονότα, πέρα από τη μυθοπλασία και τη συγγραφική επινοητικότητα. 

Η μεταφράστρια αποδίδει πιστά το χειμαρρώδες ύφος του Μπαλζάκ, προφέροντας δύο κείμενα απολαυστικά –όπως όλα τα κλασικά έργα, κυρίως αυτά που καθόρισαν την εποχή τους και τη γραφή των νεοτέρων– με την πολυσημία τους, την ποιητικότητά τους, τις ιδεολογικές παραμέτρους που ανιχνεύονται μέσα τους, ακόμα και τη χαρακτηριστική τους «φλυαρία». Ο λογοτεχνικός ρεαλισμός, αν μπορούμε να προσδιορίσουμε (άρα και να περιορίσουμε) τον τρόπο γραφής σε ένα μόνον είδος, επιτρέπει στους χαρακτήρες του να γίνουν περίοπτοι και διαφανείς, εύκολα αναγνωρίσιμοι και προσεγγίσιμοι και από τον σημερινό αποδέκτη της γραφής του. Ήρωες που είναι «υποχρεωμένοι» να μιλούν, αντικαθιστώντας τις ιδέες με τα λόγια, το συναίσθημα με τη φράση, δίνοντας φωνή στην ψυχή τους.

Προλογίζοντας τα δύο έργα η Μαρία Καπετανάκη-Μιλπάνη (Καθηγήτρια Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας, Ιππότης του Τάγματος του Ακαδημαϊκού Φοίνικα), τονίζει: «Το συμπέρασμα του Μπαλζάκ είναι ξεκάθαρο: Η τέχνη έχει διάσταση τόσο αισθητική όσο και ιδεολογική. Η τέχνη δεν υφίσταται ανεξάρτητα από τα ίχνη που αφήνει πάνω στην κοινωνία και η ρήση ότι ο σκοπός αγιάζει τα μέσα, δεν μπορεί να μας πείσει πως η τέχνη έχει μόνο αισθητική διάσταση» (Εισαγωγή στο «Πιέρ Γκρασού», σ. 16).

Μια προσεγμένη και καλαίσθητη έκδοση φροντισμένη από τις ΑΩ εκδόσεις, που προσφέρει στο αναγνωστικό κοινό την απόλαυση του κλασικού έργου, δείχνοντας ταυτόχρονα με τη θεματική του την επικαιρότητά του. Ερωτήματα όπως αυτά που τίθενται στο έργο του Μπαλζάκ έχουν διαχρονικότητα. Για παράδειγμα: Τι είναι αυτό που απογειώνει ένα έργο τέχνης από απλή δημιουργία σε αριστούργημα; Ποια η σχέση που διαμορφώνει ο δημιουργός με το αντικείμενο της τέχνης του και, στη συνέχεια, πώς επικοινωνεί με τους αποδέκτες του; Ιδιαίτερη μνεία αξίζει, τέλος, να γίνει στην εικονογράφηση του βιβλίου από την ίδια τη μεταφράστρια που διαπρέπει και στον εικαστικό τομέα.

 Διώνη Δημητριάδου