Πλάνης στην πλάνη της Κατερίνα Γκιουλέκα εκδόσεις Θίνες η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal στη στήλη ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500+ ΛΕΞΕΙΣ

 

Πλάνης στην πλάνη της

Κατερίνα Γκιουλέκα

 εκδόσεις Θίνες

η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal

στη στήλη ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500+ ΛΕΞΕΙΣ

ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500+ ΛΕΞΕΙΣ. Μια γνήσια flâneur των ποιητικών δρόμων • Fractal (fractalart.gr)

 

Μια γνήσια flâneur των ποιητικών δρόμων

 

Η ποίηση, θεωρούμενη ως σύνθεση νοημάτων με συνεπτυγμένο λόγο, δικαιωματικά μπορεί να αντιμετωπίζει τους κώδικες των λέξεων με παίζοντα τρόπο, αποδίδοντας έτσι τα σημαινόμενα που προκύπτουν, καθώς η κάθε λέξη αναδιπλώνεται ή εξακτινίζεται αναλόγως, γεννώντας απίστευτες προεκτάσεις νοηματικές. Ακριβώς αυτή, άλλωστε, είναι και η λειτουργία του λεκτικού κώδικα, να μπορεί δηλαδή τόσο να συρρικνώνεται για τις ανάγκες της επικοινωνίας όσο και να μεγεθύνεται για να ενσωματώσει τις διαρκώς ανανεούμενες συνθήκες. Η Κατερίνα Γκιουλέκα μοιάζει να γνωρίζει τα όρια των λέξεων, αλλά και να έχει τη δυνατότητα να τις χειριστεί σαν εύπλαστο πηλό. Ξεκίνησα με αυτό το σχόλιο, που αφορά τη γλώσσα που χρησιμοποιεί σ’ αυτή την πρώτη της εμφάνιση στην ποίηση (με ποιήματα της περιόδου 2017-2022), καθώς αποτελεί δείγμα σεβασμού προς την ποιητική υπόθεση, την ποικιλοτρόπως τρωθείσα σε επιπόλαια χέρια. Δεν είναι, ωστόσο, η μόνη σημαντική παρατήρηση που μπορεί κάποιος να κάνει διαβάζοντας την ποιητική της περιπλάνηση· γιατί για περιπλάνηση πρόκειται, και όχι μόνον επειδή εκεί παραπέμπει ο τίτλος της συλλογής.

Τα ποιήματα ακολουθούν τη χρονική ροή του ημερονυκτίου, χωρίζοντας τη συλλογή σε τέσσερα μέρη: σούρουπο-βράδυ-νύχτα, πρώτες ώρες-χάραμα-πρωινό, μεσημεριανές περιπέτειες, περιστροφή και περιφορά, επιτρέποντας στην ποιήτρια να περιπλανηθεί σε εικόνες που την περιτριγυρίζουν αλλά και σε βιώματα προσωπικά (ή και να πλανηθεί ίσως, πιστεύοντας πως μπορεί να ορίσει τα χρονικά διαστήματα;), αποτελώντας και αυτή στοιχείο του σύμπαντος κόσμου και των κανόνων του. Στην ποίησή της ο χώρος και ο χρόνος, ως συνθήκες αναγκαίες, αποκτούν μια ρευστή ποιότητα, δημιουργώντας έτσι ένα τοπίο που δραπετεύει διαρκώς από τη ρεαλιστική πραγματικότητα (δύσκολη να τη βιώσεις) προς την υπέρβασή της, δυνάμει του ποιητικού λόγου, χωρίς όμως να αγγίζει το αυστηρό όριο που έθεσαν οι συνεπείς υπερρεαλιστές. Η ποίηση εδώ, παραδόξως, έχει την ικανότητα να στηρίζεται σε σταθερές, την ίδια στιγμή που έχει όλη τη διάθεση να τις ανατρέψει. Όπως εδώ:

 

Απ' τη στιγμή που/ σαν γυαλί έσπασε ο χρόνος/ πελαγοδρομώ στα ανοιχτά/ του λιμανιού με  μαγκωμένη/ άγκυρα σε ακατάδεχτης μιας/  λησμονιάς γρανάζι/ Με χίλιους κόπους/ πελαργοδομώ/ μέσα στα σύννεφα/ βουβή φωλιά/ Κύμα το κύμα από τον κάβο/ απομακρύνομαι/ άχυρο τ' άχυρο το βλέμμα/  ανασηκώνω στον ορίζοντα/ μπας και φανείς// Πριν λίγο σε ανακάλυψα/  τυχαία στο συκώτι μου/ / αργά αργά/ να το ξεσκίζεις/ την προαιώνια πείνα/ να χορταίνεις/ να γελάς («Άτακτο ρω»).

 

Καταργημένος ο χωροχρόνος, αφήνει το πεδίο ελεύθερο να εισχωρήσει ο αρχαίος μύθος. Μα μόλις νιώσει τον ασταθή ορίζοντα, επανέρχεται στα γήινα, τα ζόρικα, τα προσωπικά. Ο Προμηθέας το άντεξε, το ποίημα (ακριβώς επειδή είναι ποίημα) ξεγελά, εμπαίζει τις αντοχές της θνητότητας, γράφεται και ξαναγράφεται, μέχρι να εκτονώσει όλη την έσω δύναμη. Και το πετυχαίνει. Μια ποίηση που τεντώνεται όσο περισσότερο μπορεί, τανύζει το τόξο της, σχεδόν να σπάσει η χορδή, κι όμως κάτι τη συγκρατεί. Το ποίημα επιβιώνει, η ποιήτρια συνειδητοποιεί πως ξεκλειδώνοντας τη σημασία των λέξεων ταυτόχρονα φανερώνονται και τα μυστικά κλειδιά:

 

[…]

Τότε είν’ που φέγγουνε στα μάτια σου οι στίχοι και σαν/ οικοδεσπότες σε κερνάν χαρά/ γι’ αυτούς σαν ξεμυτάς απ’ το παλιό σεντούκι/ κλεισμένο όπου σε κρατούν καταδικά σου/ σκουριασμένα μυστικά κλειδιά («Το σεντούκι».

 

Θα μπορούσε να πει κανείς πως η ποίηση της Γκιουλέκα είναι γεμάτη από αρμαθιές μυστικών κλειδιών, που επιτρέπουν αναγνωστικές «δοκιμές», μην και ανοίξουν κάποιες πόρτες. Μα, αυτό είναι και το πιο ενδιαφέρον στην ποίηση, να προσπαθείς να ανοίξεις πόρτες με τα αντικλείδια, τα ίδια τα ποιήματα, κι όλο το εγχείρημα να διακυβεύεται στο να μπορείς να δεις πως «η ποίηση είναι μια πόρτα ανοιχτή», για να θυμηθούμε τον Γιώργη Παυλόπουλο. Αρκεί να ακολουθήσεις την ποιητική ματιά, όπως παρατηρεί γύρω της, αποτυπώνει, εμβαθύνει, ερευνά, βυθίζεται στην αρωγή των μύθων, ρυθμίζει την πορεία της με τη σοφή και άφευκτη φυσική ροή του χρόνου, απλώνεται στο σύμπαν και επιστρέφει σταθερά να πατήσει στη γη. Μια περιπλάνηση, με άλλα λόγια, γι’ αυτήν, μια γνήσια flâneur των ποιητικών δρόμων. Στο παρακάτω ποίημα, η κάθε λέξη ολόκληρη στο νόημα της στην έκταση ενός στίχου. Ο λεκτικός κώδικας στη δική του κλιμακούμενη περιπλάνηση:

 

Το πάνω και το κάτω/ Το δώθε και το πέρα/ Τα ένθεν κακείθεν/  Το όριο/   Το απεριόριστο/ Την απροσδιοριστία/ Το ανάμεσα/ Το μετά/  Το κύμα και το σύννεφο/     Τη νηνεμία/ Το μπουρίνι/ Τα γαλάζια/ Το χέρσο/  Το επέκεινα/ Την ευθεία/ Την καμπύλη/ Τη φύση/  Τη νομοτέλεια/ Την ελευθερία/ Την κατεύθυνση/ Τη σφαίρα/ Την πτήση/ Την ύπαρξη/ Το ταξίδι/ Το πεπρωμένο/ Τα θηλυκά και τα ουδέτερα/ (Εσένα)/ Όλα τα περιλαμβάνει / Ο ορίζοντας («Του γλάρου»).

 

Στο εξώφυλλο έργο του εικαστικού Γιώργου Τσόπανου, εμπνευσμένο από τα ποιήματα της συλλογής. Ανθρώπινη φιγούρα σε δύσβατο (δυστοπικό;) χώρο, μικρή κουκκίδα-λεπτομέρεια στο σύμπαν, που δηλώνει μεγαλοπρεπές την κυριαρχία του – μια υπόθεση μεγεθών, οπωσδήποτε, με τον άνθρωπο βυθισμένο στην πλάνη της δικής του δήθεν παντοδυναμίας να θαρρεί πως όλα τα μπορεί και όλα τα κατέχει.

Μια σημαντική νέα παρουσία στην ποίηση, που κυκλοφορεί σε μια όμορφα φροντισμένη έκδοση από τις Θίνες.

Διώνη Δημητριάδου