Άπνοια
Διηγήματα
Νίκος Κουρμουλής
Εκδόσεις Κείμενα
Οκτώ διηγήματα σε μια συνέχεια θεματική, σαν μέρη ενός
σπονδυλωτού μυθιστορήματος, με την κοινή τους αναφορά να βρίσκεται στην
επινοημένη πολιτεία «Κλεψύδρα», με τους χαρακτήρες των ηρώων τους να συνταιριάζουν
μεταξύ τους στην απουσία της ζωής, την έλλειψη της αληθινής ανάσας, την άπνοια
που διακατέχει τόσο τα πρόσωπα όσο και τον χώρο που τους περικλείει ασφυκτικά.
Οκτώ ιστορίες για μια ζωή, που ζωή δεν είναι. Σαν όλα όσα γνωρίζουμε,
συμβατικά, συμφωνημένα και στερεοτυπικά καθιερωμένα, να έχουν εκποιηθεί,
παραχωρώντας τη θέση τους σε ένα νέο τοπίο, με νέους κανόνες, όχι όμως και με
νέες προοπτικές· η «Κλεψύδρα» που επινόησε ο Νίκος Κουρμουλής δεν θα μπορούσε απλώς
να είναι η εξέλιξη της τωρινής ζωής, δεν αποτελεί μόνον ίσως το δυστοπικό
μέλλον του σημερινού κόσμου, αν και φέρει μέσα της πολλά στοιχεία αυθεντικής
δυστοπίας, όπως τη γνωρίσαμε σε ποικίλες εκδοχές της λογοτεχνικής γραφής.
Περισσότερο δίνει την αίσθηση μιας άλλης οπτικής σε ό,τι σήμερα ζούμε, αν
υποθετικά αποκτήσουμε την ικανότητα να περάσουμε στην αντίπερα όχθη και να
αποτιμήσουμε τα πράγματα, αποβάλλοντας από πάνω μας ό,τι μας έχει επιβληθεί ως ετεροπροσδιοριζόμενη
βούληση ή ως συνήθεια. Και εδώ ακριβώς, πιστεύω πως κρύβεται η αξία της πρώτης
αυτής μυθοπλαστικής κατάθεσης του Νίκου Κουρμουλή, που είναι γνωστός από τη
δραστηριότητά του ως πολιτιστικός συντάκτης.
Τι είναι αυτό που βαραίνει ανελέητα πάνω στο σώμα και
την ψυχή των ανθρώπων της «Κλεψύδρας»; Ένα παρελθόν, που για τους περισσότερους
συνιστά την απομυθοποίηση της οικογενειακής εστίας, του ασφαλούς καταφυγίου,
αποκαλύπτοντας τις δεσμεύσεις, τον ετεροκαθορισμό, το «καλούπι» που μέσα του
εκόντες άκοντες χύθηκαν και ή μορφοποιήθηκαν σε αποδεκτό σχήμα, εντασσόμενοι
ομαλά στο ήδη διαμορφωμένο σκηνικό, ή διαφοροποιήθηκαν, προκαλώντας τη χλεύη
και την απόρριψη. Ταυτόχρονα, τραγικά αδιέξοδα, αποτυχημένες απόπειρες να
χτίσουν μια αυτόνομη προσωπικότητα, εγκλωβισμένοι σε ψεύτικα σχήματα επιτυχίας
ή άλλοι στο περιθώριο, αποσυνάγωγοι. Σε κάθε περίπτωση, όλοι βιώνουν την
απουσία της ζωής, την ανεπάρκεια του ονείρου, την ήττα με τον ένα ή τον άλλο
τρόπο.
Από αυτό το τέλμα θα βγουν, όταν ένα αιφνίδιο γεγονός
θα ανατρέψει είτε την ψευδαίσθηση της επιτυχίας ή τη μυρωδιά της σήψης, την
αίσθηση της ήττας, τη βίωση του κενού. Τότε,
αντιμέτωποι, ίσως για πρώτη φορά, με την αλήθεια που ήταν εν υπνώσει μέσα τους,
θα αποπειραθούν, αναπλάθοντας το παρελθόν τους και την εικόνα της ζωής μέχρι
τότε, να κατανοήσουν και να βιώσουν (όσοι το καταφέρουν) μια τριπλή
πραγματικότητα: ποιοι είναι, τι είναι ο κόσμος που τους περιβάλλει και, κυρίως,
ποια είναι η θέση τους σ’ αυτόν τον κόσμο.
Οι ήρωες του Κουρμουλή, κάτοικοι της παράξενης σε πρώτη εκτίμηση
(τραγικά ωστόσο οικείας σε προσεκτική προσέγγιση) «Κλεψύδρας», θα νιώσουν πάνω
στην ψυχή τους το νόημα του χώρου που κατοικούν. Ο χρόνος αδιάλειπτα τρέχει, το
πάνω μέρος της κλεψύδρας του αδειάζει. Κάτι πρέπει να γίνει. Ανατρέπεται, άραγε
η αρχαία αυτή μηχανή μέτρησης του χρόνου; Και με ποιο τίμημα;
Οι επτά από τις οκτώ ιστορίες του βιβλίου εστιάζουν στην προσωπική κάθε φορά περίπτωση του ήρωα, στο ξύπνημά του, στην αναμέτρησή του με τον εαυτό του και τα γεγονότα που αιφνίδια εισβάλλουν στη ζωή του. Εκτιμήσεις για την ως τώρα ζωή τους ανατρέπονται, κόσμοι εσωτερικοί κατεδαφίζονται, αχνές ελπίδες διακρίνονται. Η διαφορά έρχεται στην τελευταία ιστορία με τον τίτλο «Μάνατζερ/Πλημμύρα», που (όπως και οι υπόλοιπες) φέρει στο τίτλο της την ιδιότητα του ήρωά της (εδώ της Κλάρας) αλλά και την κατάσταση που καλείται να βιώσει. Αν στις άλλες ιστορίες επιμέρους γεγονότα πυροδοτούν μια νέα κατάσταση για τον ήρωα, τη συνειδητοποίηση μιας αλλαγής που καλείται να επιφέρει στη ζωή του (αν έχει τη δυνατότητα κι αν οι αντοχές του το επιτρέπουν), εδώ φαίνεται η ίδια η πολιτεία της «Κλεψύδρας» να «επιλέγει» να διαλυθεί μέσα σε μια αληθινή θεομηνία που παραπέμπει στον κατακλυσμό του Νώε, συμπαρασύροντας τους κατοίκους της, που άβουλοι οδηγούνται στον χαμό τους. Η ικανότητα «επιλογής» προσδίδει στη (θεωρητικά άψυχη) πολιτεία έμψυχο χαρακτήρα, καταξιώνοντάς την ως τον κεντρικό ήρωα όλου του βιβλίου, με τους υπόλοιπους να υποτάσσονται στην ανώτερη βούλησή της. Έτσι, μοιάζει οι επτά ιστορίες που προηγήθηκαν να προετοίμαζαν, η κάθε μία με τον δικό της τρόπο, την προφητική κατάρρευση, αρχικά των προσώπων και τελικά της ίδιας, του χώρου δηλαδή που συντήρησε μέχρι τότε τη ζωή μέσα σε κατάσταση άπνοιας.
Αξίζει ιδιαίτερη μνεία η γλώσσα που χρησιμοποιεί ο
Κουρμουλής για να αποδώσει τα πρόσωπα και τον τόπο, τον διαταραγμένο ψυχικό
τους κόσμο και την περιρρέουσα ατμόσφαιρα, τον χώρο που τους περιβάλλει όλους,
τους περικλείει, τους πνίγει εν τέλει.
Γλώσσα απολύτως ρεαλιστική, σε αντίστιξη με τις συχνές υπερβάσεις σε
τοπίο υπερρεαλιστικό, σκληρή σε ισορροπία με τις λεπτές συναισθηματικές
διακυμάνσεις που διαφαίνονται πίσω από το κέλυφος απάθειας και παραίτησης που
διακρίνει τους ήρωες. Μια γλώσσα που δεν είναι απλώς το μέσον της έκφρασης αλλά
υπηρετεί τη μυθοπλασία, την κατευθύνει.
Μια πρώτη εμφάνιση στη μυθοπλασία άξια προσοχής για
την πρωτοτυπία της σε θεματική και μορφή, ακόμη περισσότερο για την ίση
απόσταση που κατορθώνει να κρατήσει ανάμεσα στη δυστοπία ενός όχι μακρινού
μέλλοντος και στη ρεαλιστική αποτύπωση του παρόντος (απότοκο προσεκτικής και
βαθιάς παρατήρησης των στοιχείων που συνιστούν το σημερινό κοινωνικό
«κατασκεύασμα. Με την ευφυή επινόηση της «Κλεψύδρας» του ο συγγραφέας μοιάζει
να λέει: η δυστοπία είναι εδώ, η «Άπνοια» ήδη μας πνίγει.
Διώνη Δημητριάδου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου