Alec Scouffi Χρυσόψαρο Δωμάτια μετ’ επίπλων Μετάφραση-Σημειώσεις: Νίκος Σκοπλάκης Επίμετρο: Νίκος Σκοπλάκης και Δήμητρα Τζανάκη Εκδόσεις Κίχλη η πρώτη δημοσίευση στην Bookpress

 

 

Alec Scouffi

Χρυσόψαρο

Δωμάτια μετ’ επίπλων

Μετάφραση-Σημειώσεις: Νίκος Σκοπλάκης

Επίμετρο: Νίκος Σκοπλάκης και Δήμητρα Τζανάκη

Εκδόσεις Κίχλη

η πρώτη δημοσίευση στην Bookpress

«Χρυσόψαρο» του Άλεκ Σκούφη (κριτική) – Στο κουίρ Παρίσι του Μεσοπολέμου (bookpress.gr)

 

Για τους πεπτωκότες αγγέλους

 

Η κυκλοφορία στην ελληνική γλώσσα του μυθιστορήματος του Alec Scouffi, κοντά εκατό χρόνια από την πρώτη του έκδοση, είναι ένα εκδοτικό γεγονός. Όχι μόνο γιατί συμπίπτει χρονικά με μια ευρεία συζήτηση γύρω από τις έμφυλες ταυτότητες, αλλά κυρίως γιατί θίγει το θέμα της ομοερωτικής επιθυμίας από πολλές πλευρές, συνιστώντας μια «από τα μέσα» μαρτυρία για ένα διαχρονικά σημαντικό ζήτημα ακόμη ανοιχτό, όχι τόσο στις νομοθεσίες που σιγά σιγά κατανοούν την αναγκαιότητα μιας ισότιμης αντιμετώπισης όλων των πολιτών, όσο στη νοοτροπία των κοινωνιών που αποτελούν φραγμό στα  όποια προοδευτικά βήματα.

Ο Scouffi (Άλεκ Σκούφης ή Σκούφος, όπως μας παραδίδεται το όνομα αυτού του αστού Αλεξανδρινού Έλληνα, 1886-1932) ήταν μια πολυδιάστατη προσωπικότητα,  με σπουδές στη φωνητική μουσική, διαπρεπής βαρύτονος, σύγχρονος του Καβάφη, του Ενρίκο Καρούζο και του Δημήτρη Μητρόπουλου, ποιητής με τέσσερις ποιητικές συλλογές, και εν τέλει μυθιστοριογράφος. Στο Χρυσόψαρο (το ένα από τα δύο βιβλία που πρόλαβε να γράψει) μάς ανοίγει ένα γλαφυρό στην αφήγησή του τοπίο για να δούμε τον κόσμο του Μεσοπολέμου  στα μπαρ και τα ξενοδοχεία του Παρισιού, όπου σύχναζαν ομοφυλόφιλοι, ισορροπώντας σχεδόν πάντα αδέξια ανάμεσα στη νομιμότητα και την παρανομία, όσο τους επέτρεπε η χαλαρή επιτήρηση των ηθών και όσο (από την άλλη) τους καταδίκαζε ο εγγενής συντηρητισμός μιας κοινωνίας ακόμη ανώριμης για την αποδοχή του διαφορετικού. Η ομοφυλοφιλία, έτσι όπως παρουσιαζόταν στο μυθιστόρημα του Scouffi, θεωρήθηκε απειλή για την κυρίαρχη εικόνα της αρσενικής αρρενωπότητας, αλλιώς στηρίγματος κάθε κοινωνικού συστήματος.

Το πολύ ενδιαφέρον στοιχείο του βιβλίου εντοπίζεται στον τρόπο που αναλύεται (όχι απλώς παρουσιάζεται) η αναζήτηση της έμφυλης ταυτότητας, αποδεικνύοντας πόσο ρευστά στην πραγματικότητα είναι τα όρια ανάμεσα στα φύλα, πόσο (πέρα από γενετικές προδιαγραφές) επηρεάζονται από τις κοινωνικές συντεταγμένες. Ενδεικτικό παράδειγμα ο ήρωας Πιέρ-Σουσού, αλλά και οι άλλοι ήρωες του βιβλίου. Ο Πιέρ, ξεφεύγοντας από την πατρική κακοποίηση, το σκάει από το σπίτι του με το όνειρο να γυρίσει τον κόσμο, όνειρο που θα μείνει ανεκπλήρωτο, καθώς θα τον καταπιεί η καθημερινότητα και η απατηλή γοητεία των ύποπτων δρόμων του Παρισιού. Δεν γνωρίζει ακόμη αν προτιμάει τη γυναικεία ή την αντρική συντροφιά, ερευνά τη σεξουαλικότητά του. Εκεί θα μεταμορφωθεί σε Σουσού, στο εξής Πιέρ-Σουσού.  Εκεί και η Λουίζ θα ψάξει τη δική της σεξουαλική ταυτότητα, ισορροπώντας ανάμεσα στα δύο φύλα. Αν το σώμα έχει εμφανές φύλο, μάλλον δεν συμβαίνει πάντα το ίδιο με την ψυχή. Κι όταν αυτά τα δύο δεν συμπίπτουν, από γενετικούς ή κοινωνικούς παράγοντες, τότε το μέλλον μοιάζει δυσοίωνο. Όπως προδιαγεγραμμένη είναι η ζωή ενός χρυσόψαρου μέσα στον κλειστό ορίζοντα ενός ενυδρείου, έτσι αναμενόμενη η ζωή, αναμενόμενος και ο θάνατος των ηρώων του Scouffi, στο «ενυδρείο-πόλη» του Παρισιού. Ο ίδιος ο συγγραφέας, με τον θάνατό του (σφαγιάστηκε στο σπίτι του πιθανόν από έναν  από τους περιστασιακούς νεαρούς εραστές του) αποτέλεσε ένα από τα πολλά παραδείγματα του περίκλειστου (στην ουσία) χώρου, όπου η διαφορετικότητα έχει να αντιπαλέψει την καθιερωμένη στερεοτυπικά «κανονικότητα».

Η γραφή του Scouffi χαρακτηρίζεται από ρεαλιστικές περιγραφές, μέσα στις οποίες εγκιβωτίζεται μια απρόσμενη ποιητικότητα, ενώ η λεπτή ειρωνεία συμβαδίζει με την τρυφερότητα και την κατανόηση. Ταυτόχρονα έκδηλη η αμφισημία της γραφής του, όπως επισημαίνεται και στο Επίμετρο, φαίνεται και από τον τίτλο, καθώς: «poiss’ ως ελλειπτικό poisson (ψάρι), αλλά και poise (αγαπητικός, μαστροπός»). Θα λέγαμε πως πρόκειται, κάτω από αυτό το πρίσμα, για ένα μυθιστόρημα «απαιτητικό» στην ανάγνωση, και σκληρό, παρά τη φαινομενική του «ελαφράδα». Κυρίως για ένα μυθιστόρημα που προϋποθέτει, εισχωρώντας στον κόσμο του, την άρση κάθε φραγμού που εμποδίζει την πρόσληψη μιας ελεύθερης γραφής σε γλώσσα, σε ύφος και σε συγγραφική πρόθεση.

Αξίζει εδώ μια μνεία τόσο στη μετάφραση όσο και στις εκτενείς Σημειώσεις, αλλά και στο πολύ κατατοπιστικό στις πληροφορίες του, εκτενές επίσης Επίμετρο, καθώς και στις εικόνες της εποχής, που συνοδεύουν το κείμενο. Στην ουσία, «ένα βιβλίο μέσα σε ένα βιβλίο». Μια πλήρης έκδοση που μας «συστήνει» τον ξεχασμένο Scouffi, με τη γαλλική παιδεία, κατά τα ειωθότα της εποχής στην αστική Αλεξάνδρεια, με την ελληνική όμως ψυχή, κατά δήλωσή του.

 

Διώνη Δημητριάδου

 

Απόσπασμα

 

Κι έβλεπαν τον Πιέρ να φεύγει τα κλειστά παράθυρα των «σπιτιών», όπου άλλοτε τόσα αρσενικά είχαν μοιραστεί το κορμί του και τη νιότη του· τον έβλεπαν να φεύγει τα «σπίτια» που συντρίβουν τους Μπομπ και τους Σουσού…

Αργότερα, όταν τον έψαξαν, έβγαλαν από τις τσέπες του ένα εισιτήριο του μετρό, ένα κομμάτι σπάγκο, μια λιγδιασμένη φωτογραφία του Μπομπ με το μαγιό του ακροβάτη κι ένα παλιό, κουρελιασμένο βιβλιαράκι, χωρίς εξώφυλλο, μ’ ένα όνομα που ξεθώριαζε: Ρουμίρ… (σ. 280).