145 σκέψεις για την ατομική ευθύνη Αντώνης Ξενάκης εκδόσεις Ιωλκός η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal στη στήλη ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500 ΛΕΞΕΙΣ

 

145 σκέψεις για την ατομική ευθύνη

Αντώνης Ξενάκης

εκδόσεις Ιωλκός

η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal

στη στήλη ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500 ΛΕΞΕΙΣ

ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500 ΛΕΞΕΙΣ: Μία ενδιαφέρουσα ανάγνωση και δύο ενστάσεις • Fractal (fractalart.gr)

 

 

μία ενδιαφέρουσα ανάγνωση και δύο ενστάσεις

 

Δεν υπάρχει λίγο υπεύθυνος ή πολύ υπεύθυνος. Με τον ίδιο τρόπο δεν μπορεί να αγαπάς κάποιον λίγο ή πολύ. (σ. 76). Έτσι ολοκληρώνει ο δικηγόρος Αντώνης Ξενάκης το πόνημά του με τις 145 σκέψεις (σύντομες και περιεκτικές) για την ατομική ευθύνη. Στην προμετωπίδα, καθόλου τυχαία ως προς τη θεματική αλλά και ως προς τον τρόπο παρουσίασης των σκέψεων, η θέση του Βίντγκενσταϊν: «Ο κόσμος είναι ο κόσμος μου». Στηριγμένος στη θεωρία πως ο κόσμος δεν ορίζεται από τα πράγματα αλλά από τα γεγονότα (ως συνέχεια της διάκρισης ανάμεσα στο sagen, «λέγω», και στο zeigen,«δείχνω»), και δομώντας το κείμενό του κατά τον τρόπο του Βίντγκενσταϊν στο εμβληματικό του έργο Tractatus Logico-Philosophicus (Λογικο-Φιλοσοφική Πραγματεία), ο Ξενάκης διατυπώνει αποφθεγματικά σχεδόν τις 145 σκέψεις του. Έτσι, προσφέρει το λίγο μα αρκετό, ώστε να προβληματίσει τον αναγνώστη του, δηλώνοντας ταυτόχρονα πως όσα γράφει θεωρούνται από τον ίδιο οριστικές θέσεις.

Μια πρώτη ένσταση εδώ, καθώς φέρνω στον νου μου την αριστοτελική θέση για τη διατύπωση συμπερασμάτων: απέφευγε ο Αριστοτέλης να χρησιμοποιεί την οριστική έγκλιση (έτσι έχουν τα πράγματα), προτιμώντας την ευκαιρία αναθεώρησης που προσέφερε η δυνητική ευκτική (έτσι θα μπορούσαν να είναι τα πράγματα), προκαλώντας έτσι την πιθανότητα ανατροπής της βεβαιότητας. Ο Ξενάκης παραθέτει, εν τούτοις, αρκετά παραδείγματα και μάλιστα αντλημένα από την καθημερινή συμπεριφορά, καθιστώντας έτσι κατά κάποιον τρόπο, περισσότερο «ανοιχτό» το κείμενό του στην αναγνωστική διαπραγμάτευση και ίσως στη διαφωνία.

Συνοψίζοντας τις 145 σκέψεις του Ξενάκη (δομημένες σε κεφάλαια: Πρόλογος, Εισαγωγή, Όλοι είμαστε υπεύθυνοι, Αποδοχή ευθύνης, Όλα εξαρτώνται από εμάς, Επίλογος) διαφαίνεται η βασική του θέση πως όλα εξαρτώνται από την ατομική βούληση και τη συνειδητοποίηση της δύναμης που έχει η ατομική ευθύνη, καθώς κατά τον συγγραφέα: Σημασία έχει ο καθένας από μας να πάρει την κατάσταση στα χέρια του. Σήμερα! Τώρα! Να πράττει το σωστό, κι έτσι αντί να μας ενώνει όλους η σιωπηρή συνενοχή σε μικρές ή μεγαλύτερες παρανομίες, να μας ενώνουν όλους, η εντιμότητα και η αλληλεγγύη. (σ. 44, σκέψη 70). Κι εδώ η δεύτερη ένσταση: η σύγχρονη, πολυεπίπεδη κοινωνία, με τις διαχωριστικές της γραμμές και τις διαβαθμίσεις της (η θεωρία της ισοπέδωσης σε οικονομικό και κυρίως σε πολιτικό επίπεδο δεν νομίζω ότι μπορεί να σταθεί, όσο κι αν πολλούς εξυπηρετεί), δεν αποτελεί ένα αριθμητικό σύνολο όμοιων μονάδων, επομένως δύσκολα μπορεί να γίνει αποδεκτή η άποψη πως αρκεί να λειτουργήσει στη σωστή κατεύθυνση η μία συνείδηση μετά την άλλη, ώστε  οι ενωμένες ατομικές ευθύνες να αποτελέσουν ένα κοινωνικό σύνολο συλλήβδην υπεύθυνο.

Μένω σε μια από τις διατυπωμένες σκέψεις: Σήμερα ποιος είναι ο στόχος μίας ενδεχόμενης επανάστασης; Ποιος είναι ο εχθρός έναντι του οποίου πρέπει να επαναστατήσουμε; (σ. 51, σκέψη 90). Αρχικά για την επιλογή της θέσης μέσω της ερώτησης. Κατά δεύτερο, για την έννοια της επανάστασης που αναφαίνεται ως λύση καθώς και αυτή του εχθρού, ο οποίος πρέπει προσεκτικά να εντοπιστεί ως απαραίτητη προϋπόθεση, προκειμένου να μην καταλήξει η όποια ρήξη συνώνυμη μια ουτοπίας. Όσο κι αν στην αμέσως επόμενη σκέψη (91) το ερώτημα απαντιέται με τον πιο απλό, ρομαντικό τρόπο (Νομίζω, ο κακός εαυτός μας), δεν παύει να αποτελεί ίσως την πιο ενδιαφέρουσα «θέση» στο βιβλίο, ικανή περισσότερο από όλες τις άλλες να εγείρει προβληματισμό στον αναγνώστη. Παρά τις ενστάσεις, όμως, που ίσως δικαιώνουν το όλο πόνημα ως έναυσμα για σκέψη, αξίζει να δούμε τη δουλειά του Ξενάκη και ως προσπάθεια αφύπνισης όλων εκείνων που θεωρούν πως όλα όσα συνιστούν τη σύγχρονη κοινωνική και πολιτική παθογένεια αφορούν κάποιον άλλο έξω από τους ίδιους. Ένα ιδιόμορφο βιβλίο στη μορφή του, ενδιαφέρον κυρίως για την πρόθεσή του.

Διώνη Δημητριάδου