Οι εκθέσεις του Φριτς Κόχερ Robert Walser μετάφραση: Απόστολος Στραγαλινός εκδόσεις Κριτική η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal στη στήλη ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500 ΛΕΞΕΙΣ

 

Οι εκθέσεις του Φριτς Κόχερ

Robert Walser

μετάφραση: Απόστολος Στραγαλινός

 εκδόσεις Κριτική

η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal

στη στήλη ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500 ΛΕΞΕΙΣ

ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500 ΛΕΞΕΙΣ: Ένα ανεστραμμένο καφκικό τοπίο | Fractal (fractalart.gr)

 

 

Ένα ανεστραμμένο καφκικό τοπίο

 

Το γεγονός ότι ο Κάφκα θαύμαζε τον Βάλζερ, θα μπορούσε να οδηγήσει στη σκέψη ότι έχουμε μια γραφή με διακριτή μέσα της την απελπισία, κλειστοφοβική που ανατέμνει τις συνθήκες αποξένωσης του ανθρώπου από τα ίδια του τα δημιουργήματα. Μάλιστα η ζωή του Βάλζερ (ήταν μοναχικός με εμφανή από νωρίς συμπτώματα κατάθλιψης) θα προσέφερε ικανές αφορμές, προκειμένου να αποδοθεί γλαφυρά και περίοπτα ένας «καφκικός» κόσμος. Ωστόσο, ήδη από το πρώτο του βιβλίο, Οι εκθέσεις του Φριτς Κόχερ, φάνηκε ο διαφορετικός τρόπος που ο Βάλζερ απέδωσε το ίδιο σκηνικό. Η γραφή του, με λυρισμό και έντονο συναισθηματισμό, παρουσιάζει με ένα φαινομενικά απλό τρόπο τη ζωή, επιτρέποντας την αναγνωστική πρόσληψη να επινοήσει ό,τι υποκρύπτεται κάτω από την αφέλεια με την οποία συχνά προσεγγίζονται πρόσωπα, καταστάσεις καθώς και η σχέση των ανθρώπων με τη φύση που τους περιβάλλει. Ο ήρωάς του είναι ένας μαθητής, πολύ διαφορετικός από τους άλλους, που με αφορμή το μάθημα της έκθεσης καταγράφει σκέψεις και εντυπώσεις. Κοινός τόπος για όσα γράφει είναι η αναζήτηση της ομορφιάς· μέσα σε ό,τι αφήνει τους άλλους αδιάφορους, ο νεαρός μαθητής/λογοτεχνική περσόνα του ίδιου του Βάλζερ θα ανακαλύψει την ομορφιά των απλών φυσικών πραγμάτων. Σχολιάζει επικριτικά την ενασχόληση των πολλών με ανούσια πράγματα, την ώρα που θα μπορούσαν να νιώσουν, όπως αυτός, την πηγή της ομορφιάς. 

Με περίεργη για την ηλικία του ωριμότητα, θα καταγράψει σκέψεις που θα ταίριαζαν σε ενήλικα άτομα, αν φυσικά (μοιάζει να λέει ο συγγραφέας) οι ενήλικες ήταν πράγματι ώριμοι – μια ενδιαφέρουσα αντίστιξη που αποτελεί και το πλέον αξιόλογο στοιχείο αυτής της γραφής, και ίσως την αφορμή της. Όσο για τον στόχο της, ας σκεφθούμε τον συγγραφέα, ο οποίος σε νεαρή ακόμη ηλικία (το βιβλίο δημοσιεύθηκε το 1904, ο Βάλζερ ήταν είκοσι έξι ετών) και νιώθοντας την ιδιαίτερη αίσθηση που του προκαλεί η εποχή του, θέλει να μοιραστεί μια εναλλακτική θέα απέναντι σε ό,τι κοινότοπο και υλιστικό τείνει να κυριαρχήσει στον κόσμο. Ας μη μας διαφύγει μια  ουσιαστική λεπτομέρεια: ο μαθητής, σύμφωνα με τη συγγραφική επινόηση, δεν ζει πια, γεγονός που επιτρέπει να εικάσουμε ότι όσα γράφει θέλει να εννοηθούν ως ολοκληρωμένες θέσεις, χωρίς να έχουν την προοπτική μιας αναθεώρησης στην πάροδο των χρόνων. Ενδεδυμένος την περσόνα του μαθητή, μοιάζει να λέει: «αυτή είναι η αλήθεια, όπως εγώ την εννοώ, μια αλήθεια σταθερή και απαραβίαστη». Έτσι, απέναντι στις «σταθερές» υλιστικές αξίες ενός εξελισσόμενου κόσμου, αυτός εγκαθιδρύει τον δικό του αξιολογικό πίνακα. Η αγάπη για τη γνώση, η αλληλεγγύη προς τον αδύναμο, η φιλία, η δύναμη της φύσης, όλα αντισταθμίζουν την αίσθηση της μοναξιάς. Ο Βάλζερ εκκινεί από μια καφκική θέα στον κόσμο, μια ώριμη σκέψη για το τι πραγματικά συμβαίνει,  για να την αποδώσει όμως με λαμπερά χρώματα, επιτρέποντας μια ταπεινή ελπίδα. Και αν ο Κάφκα απαιτεί μια βαθιά ανασκαφή προς ένα ελάχιστα ελπιδοφόρο τοπίο στηριγμένο στην ιδιοφυή σκέψη του ενός ατόμου, εδώ ο Βάλζερ ανοίγει το παράθυρο προσκαλώντας μας να δούμε από πού πηγάζει το φως – ο Κάφκα με τη μοναχικότητα των λύσεων, ο Βάλζερ με μια άλλη εικόνα του κόσμου, βασισμένη στην ανθρώπινη κοινή πορεία. Η ίδια η ζωή, βέβαια, τραγικά τον διαψεύδει, καθώς θα νοσηλευθεί σε νευρολογική κλινική και κατόπιν ως τον θάνατό του σε νευρολογικό ίδρυμα, μόνος και λησμονημένος.

 

Αποσπάσματα:

 

Το υπόσχομαι εδώ με δυνατή φωνή: Θέλω να γίνω ένας καλός, ακέραιος άνθρωπος. Είθε καθετί μεγάλο, καθετί όμορφο να βρίσκει στο πρόσωπό μου έναν ένθερμο οπαδό αλλά και υπερασπιστή. […] Εμένα μόνο μία σκέψη με τρομάζει: Η κατωτερότητα. Ω, θέλω να ανέβω τόσο ψηλά όσο μπορεί να φτάσει άνθρωπος. […] Ωστόσο, δεν θα απολέσω τίποτα από την εγγενή δύναμή μου (δημιουργικότητα), απεναντίας θέλω και θα γίνομαι μέρα με τη μέρα πιο δυνατός, πιο ελεύθερος, πιο ευγενής, πιο πλούσιος, πιο διάσημος, πιο τολμηρός και πιο ριψοκίνδυνος. […] Μα πόσο ωραίο είναι να έχεις μια καρδιά τρεμάμενη, ευαίσθητη, επιλεκτική. Είναι ό,τι καλύτερο έχει ο άνθρωπος. Ένας άνθρωπος που δεν ξέρει πώς να προφυλάξει την καρδιά του είναι ασύνετος, διότι στερεί από τον εαυτό του μια αστείρευτη πηγή γλυκιάς, ανεξάντλητης δύναμης, έναν πλούτο που τον καθιστά ανώτερο από κάθε άλλο πλάσμα πάνω στη γη, μια πληρότητα, μια θέρμη, που αν θέλει να παραμείνει άνθρωπος, ποτέ δεν θα μπορέσει να τα καταφέρει χωρίς αυτή. (σ. 9, 10)

 

Πρέπει να γράψουμε κάτι χρησιμοποιώντας τη φαντασία μας. Η φαντασία μου αγαπάει τα χρώματα, τα παραμύθια. Δεν μου αρέσει να ονειρεύομαι υποχρεώσεις και καθήκοντα. Ό,τι μας περιστοιχίζει είναι της λογικής, ό,τι είναι απόμακρο του ονείρου. (σ. 31)

 

Διώνη Δημητριάδου