Ο Άνθρωπος, λοιπόν. Ο ελεύθερος
[Θηρίο ή Θεός, Διώνη Δημητριάδου]
Η πρώτη δημοσίευση στο Literature.gr
19 March 2024
Θηρίο ή Θεός, Διώνη Δημητριάδου, Εκδόσεις ΑΩ (literature.gr)
Θηρίο ή Θεός, Διώνη Δημητριάδου,
Εκδόσεις ΑΩ
Με σχετική καθυστέρηση διάβασα τη
νουβέλα της Διώνης Δημητριάδου «Θηρίο ή Θεός» -έχει κυκλοφορήσει από τον
Σεπτέμβριο του 2023.
Για τον κεντρικό ήρωα του έργου,
η Δημητριάδου ελάχιστες πληροφορίες για την ταυτότητά του μας δίνει. Στην ουσία
μόνο το όνομά του -Ευγένιος. Για όλα τα άλλα στοιχεία που το χαρακτηρίζουν
αφήνει ελάχιστες και καλά κρυμμένες πληροφορίες. Και μένει στον αναγνώστη να τα
ανακαλύψει ή πιο σωστά να τα ανασυνθέσει μιας και αυτό θα είναι η αναγκαία
προϋπόθεση για να εισέλθει μέσα στον κόσμο που περιγράφεται εντός 95 μόνο
σελίδων -καθόλου τυχαίο που η συγγραφέας χαρακτηρίζει το έργο της ως νουβέλα.
Ο Ευγένιος, λοιπόν, σύμφωνα με τη δική μου ανάγνωση είναι ένας άντρας που έχει περάσει τα εβδομήντα του χρόνια. Δεν μπόρεσα να καταλήξω στο ποια ήταν η εργασία του, σίγουρα όμως υπήρξε ένας όχι απλά μορφωμένος άνθρωπος, αλλά ένας βαθύς και σταθερός αναγνώστης φιλοσοφικών και πολιτικών έργων. Ιδιαίτερη εκτίμηση πρέπει να είχε προς τα αρχαία κείμενα -ο τίτλος άλλωστε παραπέμπει στον Αριστοτέλη- όπως και στις αρχαίες τραγωδίες - η μορφή του Οιδίποδα συνεχώς τον απασχολεί κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών της ζωής του.
Παράλληλα με τα πνευματικά ενδιαφέροντα, πρέπει να υπήρξε και ένας ενεργός πολίτης. Πολύ συχνά αναφέρονται μέσα στο κείμενο συμμετοχές του σε διάφορα συλλαλητήρια, σε μαζικές διαμαρτυρίες, όπως και πως στα χρόνια της νιότης και της πρώτης ωριμότητάς του είχε ενεργά ασχοληθεί με την πολιτική δράση συμμετέχοντας σε προοδευτικά σχήματα
Μα πότε δεν εντάχθηκε σε ένα από αυτά, μήτε και θέλησε να εκμεταλλευτεί τις όποιες γνωριμίες του. Από ένα σημείο και μετά η όλη πολιτική και κοινωνική πραγματικότητα τον οδήγησε σταδιακά σε μια απομόνωση. Μα και σε μια ουσιαστικά υπαρξιακή ενδοσκόπηση.
Ένα ακόμα στοιχείο, που αν και κομβικό στην ουσία μόνο σε ένα σύντομο κεφάλαιο αναπτύσσεται, είναι το πως βιώνει το βαθύ πένθος του από τη σύντροφο της ζωής του.
Μόνος, λοιπόν και δίχως
απογόνους, ολοένα και περισσότερο έχει απομονωθεί και καθώς τόσο βιολογικά όσο
και ιδεολογικά βλέπει να πλησιάζει το τέλος και της ίδιας του της ζωής, μα και
των όσων πίστεψε η γενιά του, αναζητά σε στοχασμούς βασισμένους στην παιδεία
και την εμπειρία του να…
Να συμφιλιωθώ με την ιδέα του μη όντος… Αυτό μπορώ ίσως να το κάνω. Αν αυτή ήταν η τελευταία εικόνα ζωής, θα ήμουν ικανοποιημένος;»
Λίγες σελίδες πιο πριν, ο Ευγένιος έχει καταγράψει κάποιες άλλες του σκέψεις: «Από παντού εισβάλλει ο πόνος, η συνειδητοποίηση της ανυπαρξίας. Λάθος αυτό που είπαν ότι όποιον έφυγε τον κουβαλάς μέσα σου. Τίποτε δεν έχεις φυλάξει από την αληθινή του παρουσία. Μνήμες και πάλι μνήμες! Αλλά αυτό δεν είναι ο άνθρωπος»
Πορεία προς το κενό, λοιπόν; Θα μπορούσε να το είχε από την αρχή αποδεχτεί, αλλά η μελέτη των συμβόλων που μορφοποιούνται στη μορφή του Οιδίποδα, πολύ συχνά τον είχαν φέρει σε μια άλλη -πλέον αισιόδοξη- άποψη.
«Νίκη, αλήθεια, σκέφτομαι, καθώς συλλογίζομαι τον εμβληματικό ήρωα να αντιπαλεύει την τραγικότητά του, να μετράει το δικό του μέγεθος με τα δυσθεώρητα που αντιβαίνουν την ανθρώπινη οντότητα. Μπορεί, άραγε, κανείς να τον ακολουθήσει;»
Στα χρόνια της νεότητάς του και της πρώτης ωριμότητάς του, ο Ευγένιος είχε ζήσει σε κεντρικές αστικές συνοικίες της Αθήνας. Ως παιδί, μάλιστα, συνήθιζε να ατενίζει την Ακρόπολη από μπαλκονάκι μιας κουζίνας σε πολυκατοικία. Μα μεγαλώνοντας δεν αντιστάθηκε στο ρεύμα των εποχών και τώρα πλέον κυκλοφορεί -αν και αυτό ελάχιστες φορές- σε δρόμους και πάρκα κάποιου προάστειου.
Προτού να συνειδητοποιήσει την απομόνωση, την είχε επιλέξει. Και ο θάνατος της συντρόφου την επιδείνωσε. Ο μόνος φίλος που εξακολουθεί να εμπιστεύεται δεν είναι αρκετός να τον κάνει να επιστρέψει σε μια συντροφική δράση. Προτιμά, λοιπόν, να προετοιμάζεται -ή μήπως και να αμύνεται;- μελετώντας τη στάση του Οιδίποδα έτσι όπως τα κείμενα μας τον έχουν κρατήσει ζωντανό σύμβολο επαναστατημένου ανθρώπου.
Κρατά και ο ίδιος σημειώσεις-σχεδιάσματα φιλοσοφικών καταγραφών. Γραπτά που ο αποστολέας και ο παραλήπτης τους είναι το ίδιο πρόσωπο.
«Ο Οιδίποδας ποτέ δεν εισηγήθηκε με τη ζωή και τη σκέψη του την έννοια του μέτρου, ποτέ δεν θέλησε να είναι ένας από τον σωρό, ένας ίδιος και ίσος με τους πολλούς… Αυτόν τον άνθρωπο θέλησαν οι θεοί να συντρίψουν, να τον ισοπεδώσουν στο ύψος των υπολοίπων ανθρώπων, να παραδειγματίσουν μέσω αυτού όλους όσοι θα τολμούσαν να προχωρήσουν πιο πέρα και πιο πάνω από τα όρια τα συμφωνημένα»
Ο Άνθρωπος, λοιπόν. Ο ελεύθερος. Που αν και ο ίδιος δεν αποφάσισε τον ερχομό του στη ζωή, εντούτοις είναι αυτός που αμφισβήτησε τη μοίρα και επέλεξε ό ίδιος την τιμωρία για τις πράξεις του.
Θηρίο ή θεός, λοιπόν; Ο ίδιος ο Ευγένιος δεν θα προλάβει να τοποθετηθεί πάνω στο ερώτημα. Ένας απροσδόκητος όσο και ειρηνικός θάνατος θα κλείσει το θέμα… Ή μήπως σηματοδοτεί -με την τυχαιότητά του – την απάντηση;
Η Διώνη Δημητριάδου έγραψε ένα φιλοσοφικό μυθιστόρημα, από τα ελάχιστα που ίσως να γράφονται στις μέρες μας και από άλλους έλληνες συγγραφείς.
Ο δοκιμιακός της λόγος συμπορεύεται με τον λογοτεχνικό και η δομή όλου του έργου δείχνει να διαθέτει και αυτή μια αναζήτηση παρόμοια με το θέμα που φιλοξενεί.
Ιδιαιτέρως προσεγμένη έκδοση που
το εξώφυλλό της το κοσμεί έργο της ζωγράφου Φωτεινής Χαμιδιελή.
Μάνος Κοντολέων
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου