Νώε
Παναγιώτης Χατζημωυσιάδης
Εκδόσεις Κίχλη
«Νώε» του Παναγιώτη Χατζημωυσιάδη (κριτική) – Ένας σύγχρονος Ροβινσόνας (bookpress.gr)
Ο μοναχικός βαρκάρης Νώε
Μπορεί ποτέ να εννοηθεί χρόνος χωρίς χρόνο; Η πρόσφατη
ιστορία του Παναγιώτη Χατζημωυσιάδη ξεκινά με αυτή την παράδοξη συνθήκη ενός
διαφορετικού χρόνου, χωρίς ημερομηνίες, λεπτοδείκτες,
χρονόμετρα και ξυπνητήρια· ένας χρόνος άχρονος, μέσα σ’ έναν τόπο επίσης
παράδοξο, αν τον δούμε με τα μάτια της λογοτεχνίας. Ωστόσο, αν, έστω και για
λίγο, η σκέψη μας ξεφύγει από τη μαγεία του λογοτεχνικού ψεύδους, τόσο ο τόπος
όσο και ο χρόνος αποκτούν διαφορετικές διαστάσεις, μοιάζουν γνώριμες συνθήκες,
μια δυστοπία τόσο εφιαλτικά σημερινή. Αρκεί να δούμε το τώρα λίγο να
επεκτείνεται στο μέλλον, το πολύ κοντινό. Ένας πλημμυρισμένος τόπος, με χαμένο
πλέον τον ορίζοντα, όπως τον γνωρίζουμε να κόβεται ασύμμετρα από τα ανθρώπινα
δημιουργήματα, μια απέραντη λίμνη, την οποία ο μοναχικός βαρκάρης και ο σκύλος
του θα πρέπει να την περάσουν, μέχρι να βρουν στεριά.
Η αλήθεια είναι πως δεν με ελκύει ιδιαίτερα η
λογοτεχνία της δυστοπικής θεματικής (με τη συνακόλουθη μελλοντολογία) ίσως
γιατί έχω την αίσθηση, ολοένα και πιο έντονη, πως ήδη βρισκόμαστε μέσα στον
εφιάλτη, μόνο που ακόμη ελπίζουμε πως, έστω την ύστατη στιγμή, θα διαβούμε τον
κίνδυνο της ολοκληρωτικής μας εξαφάνισης. Έχοντας, όμως, εμπιστοσύνη στη γραφή
του Παναγιώτη, το διάβασα, αφήνοντας στην άκρη την όποια προκατάληψη. Και καλά
έκανα. Γιατί, ένας συγγραφέας με εναργή κοινωνική συνείδηση, όπως αυτός, δεν θα
επέτρεπε στη γραφή του να απομακρυνθεί τόσο από τη σύγχρονη προβληματική, από
τις σημερινές αγωνίες, μόνο και μόνο για να μας οδηγήσει σε ένα απώτατο μέλλον
με ένα βιβλίο φαντασίας. Ο Νώε του είναι σύγχρονος, περσόνα ρεαλιστική, με πολύ
μακρινή απήχηση του βιβλικού προσώπου, σύμβολο του σημερινού, εν αγωνία
διαβιούντος, ανθρώπου. Η ιστορία που αφηγείται ο Νώε στον σκύλο του, τον
Παρασκευά (σύμβολο κι αυτός της άλαλης συντροφικότητας) περικλείει μέσα της την
πορεία του ανθρώπινου πολιτισμού, που όπως ξεκίνησε ως μοναχικός αγώνας
επιβίωσης, έτσι πάλι κινδυνεύει να βρεθεί με μια σειρά από μοναχικούς
βαρκάρηδες, με εκ θεμελίων διαλυμένο τον περίφημο τεχνολογικό κόσμο, που όλα τα
προέβλεψε εκτός από τη δυναμική της αυτοκαταστροφής του, κρυμμένη εν δυνάμει
από την αρχή μέσα του.
Επειδή, όμως, όλα τα μπορεί η συγγραφική πρόθεση, εκτός από την αιφνιδιαστική «αυτονόμηση» της ίδιας της γραφής, που απρόσμενα και απροειδοποίητα αναλαμβάνει τα ηνία, καθοδηγώντας τις λέξεις σε πολυδαίδαλα μονοπάτια, έτσι και η ιστορία αυτή, κατά τα γνώριμα χαρακτηριστικά της γραφής του Παναγιώτη, ανοίγει τα τοπία της σε διαφορετικούς ορίζοντες. Κωπηλατώντας ο Νώε θα θυμηθεί ακρογωνιαίους λίθους της ανθρώπινης πνευματικότητας, όπως εξελίχθηκε από την αρχαιότητα ώς την Αναγέννηση και τον Διαφωτισμό, ανοίγοντας (όπως όλα έδειχναν) τον δρόμο για έναν ελεύθερο άνθρωπο, έναν διεκδικητή των δικαιωμάτων του. Αυτή η μνεία δοκιμάζει περισσότερο τις αντοχές του, τον οδηγεί στο καταφύγιο των ονείρων –πού τελειώνει, όμως, η πραγματικότητα και πού αρχίζει η υπέρβασή της;– ή στην εκτίναξή του σε ένα απώτατο μέλλον, όπου εξωγήινοι πολιτισμοί θα «διαβάσουν» κάποτε την ιστορία των γήινων ανθρώπων. Η μνήμη του θα γυρίσει στα πιο πρόσφατα γεγονότα, όταν οι αρχές της πόλης ευελπιστούσαν με έργα της τελευταίας στιγμής να οχυρωθούν απέναντι στην καταστροφή που ερχόταν. Μνήμες συλλογικές αντλημένες από θρύλους, από μύθους, από θρησκευτικές δοξασίες, εισβάλλουν εμβόλιμα, καταργώντας έστω και πρόσκαιρα το εφιαλτικό παρόν. Πώς αναγεννήθηκε το γένος των ανθρώπων από τις ταπεινές πέτρες του Δευκαλίωνα και της Πύρρας; Μήπως συμβεί το θαύμα ξανά; Αφηγείται παραμύθια (γνωστή η δύναμη της παραμυθίας, δηλαδή της παρηγοριάς) στον εν απορία Παρασκευά, που αποκτά την υπόσταση των απόντων πλέον ανθρώπων. Συγκρίνει με τον λογοτεχνικό Ροβινσώνα τον εαυτό του, μόνο και μόνο για να τον βρει δραματικά κατώτερο σε επινοητικότητα· ο συνειρμός εύκολος με τον σύγχρονο άνθρωπο που, βοηθούσης της τεχνολογίας, λησμόνησε τη δύναμη του επινοητικού μυαλού. Η ποντισμένη πλέον ανθρωπότητα συμπαρασύρει στον βυθό και στη λήθη όλα τα βήματα του πολιτισμού από τον πρώιμο έως τον σύγχρονο. Ο βαρκάρης Νώε είναι απελπιστικά μόνος.
Και είναι τότε η στιγμή που θα πρέπει να «χτίσει» από
την αρχή τον πολιτισμό, σε έναν «ου τόπον», αυτός ο νέος «ούτις» να ιστορήσει
(ο κόσμος όλος μια αφήγηση είναι), και η ιστορία του να έχει τον τίτλο Νώε. Ο Χατζημωυσιάδης, μέσα σε μόλις
σχεδόν εβδομήντα σελίδες, καθοδηγούμενος από την προσωπική του αγωνία και την
κοινωνική του συνείδηση, ιστόρησε, σε έναν νέο συλλαβισμό, τον τωρινό πολιτισμό
και οραματίστηκε εξ αρχής έναν νέο, εν κύκλω στην ουσία, μόνο με την ελπίδα να
υπερβεί την ύβριν του προηγούμενου.
Καταλήγω πως το φαινομενικά δυστοπικό στη θεματική του βιβλίο, ήταν ένας ολικός
επαναπροσδιορισμός, να βρούμε από τη αρχή ποιοι είμαστε, τι μας περιβάλλει και
ποια η θέση μας σ’ αυτό. Όχι τυχαία, ολοκληρώνοντας ο ίδιος την ιστορία του,
μιλά για έναν νέο ρεαλισμό, χωρίς στυγνό και απελπιστικά τετραγωνισμένο
ορθολογισμό, που να επιτρέπει στην αξία άνθρωπος, σε συμφιλίωση με τον φυσικό
κόσμο, να επιβιώσει και να χαρεί μια ισορροπημένη ζωή, χωρίς βαρβαρότητες,
χωρίς βία, χωρίς την ψευδαίσθηση της δύναμης, χωρίς οίηση. Ακόμα κι αν, για να
συμβεί αυτό, να πρέπει να διαλυθεί ο παρών κόσμος στα στοιχεία του. Τολμηρό,
όσο και ευαίσθητο βιβλίο, ανοιχτό σε διαφορετικές αναγνώσεις. Σε κάθε
περίπτωση, ακόμη μια πολύτιμη συγγραφική «κατάθεση». Στο εξώφυλλο, σε σκοτεινά
χρώματα, φωτογραφία της Χριστίνας Καραντώνη (Πνιγμός), παραπέμπει σε μια ζωή εν κινδύνω.
Διώνη Δημητριάδου
Αποσπάσματα
Ήρθε στον νου
μου ο Οιδίποδας, ο ήρωας του Σοφοκλή, που σκότωσε τον πατέρα του, έσμιξε με τη
μητέρα του και έκανε τέσσερα παιδιά μαζί της. […] Τον φαντάζομαι μετά την
τελευταία λέξη να κατεβαίνει από τη σκηνή και να βγαίνει από το κείμενο·
τυφλός, ρακένδυτος και μόνος να περιφέρεται ανά τους αιώνες από ήπειρο σε
ήπειρο και από χώρα σε χώρα, για να δείξει στην ανθρωπότητα τις συνέπειες της
ύβρεως. (σ. 66).
Κι ύστερα με τον Παρασκευά θα οδοιπορούμε ολημερίς
εξερευνώντας τα ενδότερα σκοτάδια. Αναζητώντας αποικίες πτηνών και ζώων και
κυρίως πρωτόγονες φυλές ανθρωποφάγων. Όχι για να τις εξημερώσομε. Ούτε για να
τις μελετήσουμε επιστημονικά. Μόνο για να διδαχτούμε απ’ αυτές την τεχνική της
φωτιάς. Εκφωνώντας τους ως αντίδωρο ένα ποίημα του Ντύλαν Τόμας και ένα διήγημα
του Γεωργίου Βιζυηνού. (σ. 74.).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου