Χλομά βουνά στ’ αχνάρια του Χρηστομάννου Τίνα Κουτσουμπού εκδόσεις ΑΩ η πρώτη δημοαίευση στο περιοδικό Fractal στη στήλη ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500 ΛΕΞΕΙΣ

 

Χλομά βουνά

στ’ αχνάρια του Χρηστομάννου

Τίνα Κουτσουμπού

 εκδόσεις ΑΩ

η πρώτη δημοαίευση στο περιοδικό Fractal

στη στήλη ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500 ΛΕΞΕΙΣ

ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500 ΛΕΞΕΙΣ: Μια σύζευξη της ιστορίας με τη μυθοπλασία • Fractal (fractalart.gr)

 

Μια σύζευξη της ιστορίας με τη μυθοπλασία

 

Γνωστή από την ενασχόλησή της με τη μικρή φόρμα η Τίνα Κουτσουμπού (με τέσσερις συλλογές διηγημάτων από το 2015 έως το 2021) άριστα επιχειρεί και στη μεγάλη φόρμα, το μυθιστόρημα, και μάλιστα με μια μείξη της μυθοπλασίας με ιστορικά γεγονότα· δύσκολο εγχείρημα στην επίτευξη της ικανής ισορροπίας, έτσι που ούτε η αλήθεια της ιστορίας να προδίδεται αλλά ούτε και να υστερεί η μυθοπλαστική επινόηση σε ευρηματικότητα και, εν τέλει, σε αναγνωστική απόλαυση. Αποτέλεσμα έρευνας και μόχθου (οι πηγές που παραθέτει το αποδεικνύουν) το μυθιστόρημά της, μοιράζεται σε δύο χώρους (τη Μεσσηνία και τις Δολομιτικές Άλπεις) και σε δύο, ή καλύτερα τρία, κύρια πρόσωπα (τον Περικλή Μαντούδη, μαζί με τη σύζυγό του Αρετή, και τον Θέοντορ Χρηστομάννο), που η μοίρα έφερε να διασταυρώσουν τους δρόμους τους, όπως διασταυρώθηκαν το ανήσυχο πνεύμα, η διορατικότητα, η έμπνευση, το όραμα και η σκληρή δουλειά.

Η διττή αυτή ιστορία (αφηγημένη πότε σε παράλληλες τροχιές και πότε διασταυρούμενες, από το 1870 μέχρι τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο) είχε ως συγγραφική αφορμή την ανακάλυψη ενός προσώπου λίγο ώς πολύ χαμένου στη μνήμη μας, του Θέοντορ Χρηστομάννου, που αποτέλεσε για το δυτικό άκρο της Αυστροουγγαρίας, στα τέλη του 1800, το έναυσμα για την αναμόρφωση μιας ορεινής και αποκομμένης από τον υπόλοιπο κόσμο περιοχής και τη μετεξέλιξή της σε ένα από τα πιο σημαντικά τουριστικά θέρετρα. Με δικές του ενέργειες θα κατασκευαστεί ο «Δρόμος των Δολομιτών», θα γίνουν οι απαραίτητες σιδηροδρομικές συνδέσεις, θα λειτουργήσουν μεγάλα πολυτελή ξενοδοχεία και ορεινά καταφύγια.

Όπως το πρόσωπο του Χρηστομάννου υπήρξε για τη συγγραφέα η αφορμή για την ιστορία του βιβλίου, έτσι και για τον Αλέξη Μαντούδη η τυχαία ανακάλυψη μιας παλιάς φωτογραφίας του προπάππου του, Περικλή Μαντούδη, από το 1887, μαζί με τον άγνωστο άντρα με το όνομα Χρηστομάννος, ήταν η δική του αφορμή για να εξιστορήσει τη ζωή του προγόνου του και, αναπόφευκτα τη ζωή και τη δραστηριότητα του Θέοντορ (Θέο) Χρηστομάννου. Ακριβώς έτσι, μπλέκονται δημιουργικά τα αληθινά γεγονότα και οι συγγραφικές προθέσεις με την επινοημένη ιστορία.

Έχει επισημανθεί και με άλλη αφορμή η ικανότητα της Κουτσουμπού να χειρίζεται την πλοκή των ιστοριών της με τρόπο που οι ήρωές της να καθίστανται διακριτοί, η σκέψη τους να προεκτείνεται, με αφορμή τα γεγονότα, σε γενικότερο προβληματισμό συχνά με διαχρονική ισχύ. Τώρα, στο μυθιστόρημα, αυτή η επιλογή «χτίζει» τους χαρακτήρες της «διάφανους», επιτρέποντας την αναγνωστική  διείσδυση στο βάθος της προσωπικότητάς τους, με τον σωστό χειρισμό του διαλογικού μέρους  (ισορροπημένου στην έκτασή του με τα αφηγηματικά μέρη) να έρχεται αρωγός.

Ο υπότιτλος του βιβλίου (στ’ αχνάρια του Χρηστομάννου) δεν αφήνει αμφιβολίες για το ποιος κατά τη συγγραφική πρόθεση είναι το κύριο πρόσωπο· η Κουτσουμπού ακολουθεί τα ίχνη (χαμένα εν πολλοίς μέσα στον χρόνο) του ευρηματικού Έλληνα. Ταυτόχρονα, όμως, για τις ανάγκες της μυθοπλασίας παρεισφρέει στην ιστορία της το άλλο πρόσωπο, αυτό του Περικλή Μαντούδη, που καθίσταται κυρίαρχο καθώς είναι εύπλαστο στα συγγραφικά χέρια, ελεύθερο από  ιστορικές δεσμεύσεις. Έτσι, το βιβλίο μοιάζει να κινείται σε δύο ταχύτητες, χωρίς, ωστόσο, να υστερεί κάποια από τις δύο σε ενδιαφέρον – το ένα πρόσωπο, ο Περικλής, και οι συν αυτώ, περισσότερο δουλεμένοι ως χαρακτήρες, το άλλο πρόσωπο, ο Χρηστομάννος, να επιβάλλεται ακόμα κι όταν βρίσκεται κατ’ ανάγκη σε δεύτερο, πιο σκοτεινό πλάνο. Θα χαρακτήριζα το στοιχείο αυτό συγγραφικό επίτευγμα. Όσο για τους δευτερεύοντες χαρακτήρες,  μένουν στα πλαίσια που τους επιτρέπει η δράση των κύριων προσώπων· απαραίτητοι προκειμένου να λειτουργήσει η πλοκή, σε δεύτερο όμως πλάνο. Σε ένα τρίτο πλάνο υπάρχει το ιστορικό φόντο της ιστορίας, τόσο σε ό,τι αφορά τη Μεσσηνία, την Καλαμάτα που εξελίσσεται από τα μέσα του 19^ου αιώνα σε εμπορικό και οικονομικό κέντρο, επιτρέποντας ανοιχτούς ορίζοντες για τους τολμηρούς, όσο και σε ό,τι αφορά το δυτικό άκρο της Αυστροουγγαρίας αλλά κυρίως την περιοχή του Τιρόλου, απομονωμένη και  ξεχασμένη, μέχρι που τα μεγαλόπνοα σχέδια του Χρηστομάννου θα μεταμορφώσουν εντελώς το τοπίο.

Μια αφήγηση ισορροπημένη, γραμμένη με τέχνη και γνώση, που λειτουργεί τόσο ως ιστορική αναφορά σε γεγονότα και πρόσωπα, όσο, κυρίως, ως γοητευτική ανάγνωση – μια σύζευξη της ιστορίας με τη μυθοπλασία. Από τις καλές ΑΩ εκδόσεις.

Διώνη Δημητριάδου

 

Απόσπασμα

 

Ο Περικλής άφησε το σχεδιάγραμμα των εργασιών, που μελετούσε αρκετή ώρα αμίλητος, μπροστά στο γραφείο του Θέο. Εκείνος δεν πτοήθηκε. Του έδωσε να διαβάσει την τεχνική έκθεση της ομάδας μηχανικών από το Μεράνο, που θα αναλάμβαναν το έργο, κι έπειτα μια λίστα ονομάτων που έπρεπε να πεισθούν να συμμετάσχουν, χρηματοδοτώντας το έργο ή υποκινώντας άλλους να το πράξουν. Η σιδερένια του θέληση κι η αφοσίωσή του στα έργα υποδομών για τον τόπο ήταν συγκινητική. Στο τέλος. όλοι κατέληγαν να πιστεύουν στα σχέδια του Θέο, όσο δύσκολη κι αν φαινόταν αρχικά η υλοποίησή τους.  (σ. 327).