Με καταγωγή από τη Μαριούπολη
Natascha Wodin
μετάφραση:
Αλεξάνδρα Ιωαννίδου
εκδόσεις Gutenberg (σειρά Aldina)
η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal
στη στήλη ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500 ΛΕΞΕΙΣ
μονοπάτια σε έναν απροσδιόριστο και σκοτεινό κόσμο
Μια μαρτυρία αλλά ταυτόχρονα
ένα σπουδαίο λογοτεχνικό έργο. Όσο η Γερμανίδα (ουκρανικής καταγωγής) Νατάσα
Βοντίν αναζητά τα χαμένα ίχνη της ζωής της μητέρας της (αυτοκτόνησε όταν η
Βοντίν ήταν μόλις δέκα χρονών) τόσο θα γράφεται ένα βιβλίο απολύτως λυτρωτικό,
μια τραυματική βιωματική εμπειρία. Πώς είναι να νιώθεις ότι δεν ανήκεις
πουθενά, ότι ο κόσμος γύρω σου ή σε απορρίπτει σαν σκουπίδι ή σε αγνοεί;
Η Ναταλία Νικαλάγεβνα
Βντοβίνα, όπως είναι το πραγματικό όνομα της Νατάσας Βοντίν, γεννήθηκε στο Φιρτ
της Γερμανίας το 1945, ως παιδί αιχμαλώτων εργατών που δούλευαν σε γερμανικά εργοστάσια στη
διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου. Εκεί η Βοντίν πέρασε τα πρώτα πέντε χρόνια της
ζωής της. Κατόπιν η οικογένειά της βρέθηκε ξανά αιχμάλωτη σε ένα αμερικανικό στρατόπεδο
για «εκτοπισμένους» ή «απάτριδες» (οι Ουκρανοί γονείς της δεν ήθελαν να
επιστρέψουν στην ΕΣΣΔ του Στάλιν), και στη συνέχεια θα μεταφερθεί σε χώρο
ειδικό για τους ανθρώπους αυτούς. Η Βοντίν, θύμα της κατασκευασμένης επίσημης
εκδοχής της ιστορίας για τους Γερμανούς μαθητές (οι Ρώσοι εισέβαλαν στη
Γερμανία και την κατέστρεψαν!), θα υποστεί τη σκληρότητα του περιθωρίου, καθώς
θεωρείται γόνος υπανθρώπων Ρώσων κομμουνιστών, επικίνδυνων μπολσεβίκων, εχθρών
της Γερμανίας, και για να γλιτώσει θα επινοήσει μια αριστοκρατική καταγωγή και
την υιοθεσία της από τους Ουκρανούς γονείς της. Η ειρωνεία είναι ότι η
επινοημένη αυτή ιστορία θα αποδειχθεί εν μέρει αληθινή, καθώς στην πορεία των
ερευνών της θα ανακαλύψει μια ενδιαφέρουσα πολυσύνθετη καταγωγή.
Στα ίχνη της μητέρας της θα την οδηγήσει η έρευνα στο διαδίκτυο και η γνωριμία της, μέσα από την ιστοσελίδα Ελλήνων του Αζόφ, με τον ελληνικής καταγωγής Κονσταντίν, πρόθυμο να της βρει πολύτιμα στοιχεία για το γενεαλογικό της δέντρο, αποκαλύπτοντας την ιταλο-ουκρανική καταγωγή της μητέρας της. Έτσι θα αρχίσει η πορεία προς τη γνώση, προς τη «γνωριμία» με τη μητέρα της και τους υπόλοιπους συγγενείς της, θείους και ανήψια, αποκτώντας στην ουσία και η ίδια ταυτότητα. Τα απροσδιόριστα, σκοτεινά μονοπάτια θα φωτιστούν. Η Βοντίν επιτέλους νιώθει να ανήκει στην ανθρώπινη ιστορία. Αποδεικνύεται πόσο σημαντική είναι η επισκόπηση (στην περίπτωσή της, βέβαια, ανακάλυψη) της γενεαλογίας, προκειμένου να βρεθούν οι σύνδεσμοι, να δεθεί γερά η αλυσίδα που μας δένει με το παρελθόν· το άτομο αποκτά πρόσωπο με συνέχεια, με χαρακτηριστικά κοινά με τους προγόνους του, δεν είναι τυχαία η παρουσία του.
Στο βιβλίο της θα
ενσωματώσει λειτουργικά επτά φωτογραφίες, οι οποίες αρχικά γι’ αυτήν
αποτελούσαν αποτυπώσεις αγνώστων προσώπων ή ελλιπείς πληροφορίες των δικών της,
για να αποδειχθεί κατόπιν, όταν τα πρόσωπα θα αποκτήσουν όνομα, ότι ήταν τα
αποδεικτικά στοιχεία που βοήθησαν να συγκροτηθεί, ως ζώσα πλέον και
τεκμηριωμένη εικόνα, η ιστορία της οικογένειάς της. Ο τρόπος που γράφει η
Βοντίν, βαδίζοντας βήμα βήμα πάνω στα ίχνη που σταδιακά εμφανίζονται, καθιστά
το βιβλίο αυτοβιογραφικό από τα καλύτερα του είδους, αλλά ταυτόχρονα το
κατατάσσει στα λογοτεχνικά έργα. Διαβάζεται σαν μυθιστόρημα, ενδιαφέρει όμως
και ως τεκμηριωμένη ιστορία.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον αποκτά
το βιβλίο της (εκδόθηκε το 2017 και τιμήθηκε με το Βραβείο της Έκθεσης της
Λειψίας), καθώς η ελληνική του έκδοση συνέπεσε με την επικαιρότητα του πολέμου
στην Ουκρανία. Θα μπορούσε, έτσι, να θεωρηθεί μια αναφορά στον πολυεπίπεδο
χαρακτήρα του ουκρανικού προβλήματος από τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο και εξής. Για
μια ακόμη φορά αξίζει ο έπαινος στη σειρά Aldina των εκδόσεων Gutenberg για την
επιλογή του βιβλίου και για την προσεγμένη έκδοση. Για την απόδοση στα ελληνικά
συγχαρητήρια στην Αλεξάνδρα Ιωαννίδου, στην
οποία άλλωστε οφείλεται και η κατατοπιστική, ουσιαστική Εισαγωγή.
Διώνη Δημητριάδου
Αποσπάσματα
Ήταν μια παράξενη συγκυρία, σχεδόν τρομακτική: η
απαρχή της αναζήτησης για τη μητέρα μου συνέπιπτε με τις πρώτες σεισμικές
δονήσεις μιας νέας στρατιωτικής σύγκρουσης στην Ουκρανία. Είχα την εντύπωση πως
οι τηλεοπτικές εικόνες μού επεδείκνυαν τι είχε ζήσει τότε. Η βία σύντομα θα
έφτανε στη Μαριούπολη και πρώτο πρώτο θα καιγόταν εκείνο το κτήριο το οποίο
κάποτε φιλοξένησε το γυμνάσιο θηλέων που είχε ιδρύσει η θεία μου η Βαλεντίνα.
Τα ουκρανικά μέσα ενημέρωσης μιλούσαν για το «σπίτι που είχε καεί τρεις φορές».
Για πρώτη φορά τυλίχτηκε στις φλόγες κατά τη διάρκεια του εμφυλίου, όσο ήταν
ακόμα το γυμνάσιο της Βαλεντίνας. Αργότερα, σ’ αυτό το κτήριο, στην οδό
Γκεοργκίγεφσκα 69, εγκατέστησαν οι Γερμανοί κατακτητές την κρατική Υπηρεσία
Εργασίας, την οποία και πυρπόλησαν υποχωρώντας από τη Μαριούπολη, γα να σβήσουν
τα ίχνη της Υπηρεσίας Εκτοπισμού.
(σσ. 107-108).
Δεν ήξερα για ποιο λόγο κοιτούσα ξανά και ξανά την
προγιαγιά μου, τι μου ήταν τόσο οικείο πάνω της. στο τέλος, ξαφνικά άνοιξαν τα
μάτια μου: ήμουν φτυστή η προγιαγιά μου […] Τα γονίδια της προγιαγιάς μου, που είχε
γεννηθεί ακριβώς έναν αιώνα πριν από μένα, είχαν υπερπηδήσει δυο γενιές και
είχαν εγκατασταθεί μέσα μου. […] Δεν
ήξερα τι σήμαινε για μένα αυτό το αποδεικτικό στοιχείο, αλλά την ώρα που
κοιτούσα την προγιαγιά μου ξύπνησε για πρώτη φορά μέσα μου εκείνο το άγνωστο
μέχρι τότε σ’ εμένα αίσθημα που λέγεται δεσμός αίματος. Ήταν κάτι σαν ένα βαθύ
σωματικό αίσθημα του ανήκειν στο ανθρώπινο είδος. (σσ. 88-89)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου