Οκτώ μέρες του Μάη Η τελευταία εβδομάδα του Τρίτου Ράιχ Volker Ullrich Μετάφραση: Σίσσυ Παπαδάκη εκδόσεις Gutenberg/Ιστορία Η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal στη στήλη ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500 ΛΕΞΕΙΣ

 

Οκτώ μέρες του Μάη

Η τελευταία εβδομάδα του Τρίτου Ράιχ

Volker Ullrich

Μετάφραση: Σίσσυ Παπαδάκη

 εκδόσεις Gutenberg/Ιστορία

Η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal

στη στήλη  ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500 ΛΕΞΕΙΣ

ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500 ΛΕΞΕΙΣ: Ανάμεσα στο «όχι πια» και στο «όχι ακόμα» • Fractal (fractalart.gr)

 

 

Ανάμεσα στο «όχι πια» και στο «όχι ακόμα»

 

Η ιστορία μοιράζει τα γεγονότα της, αλλά και τη συνακόλουθη σημασία τους, τόσο στον σύντομο όσο και στον μακρό χρόνο, επιτρέποντας στους ιστορικούς να συνδυάσουν τις γρήγορες εξελίξεις με ό,τι έχει προηγηθεί και ό,τι ακολουθεί· συχνά τα γεγονότα του σύντομου χρόνου αποκτούν ιδιαίτερη βαρύτητα επισκιάζοντας τις μακρόχρονες εξελίξεις. Ο Γερμανός ιστορικός και δημοσιογράφος Volker Ullrich ερευνώντας τη μεταβατική περίοδο από το τέλος του Χίτλερ την 1^η Μαΐου 1945 μέχρι την ημέρα της νίκης, στις 9 Μαΐου, όλες κι όλες οκτώ ημέρες, γράφει ένα συγκλονιστικό ντοκουμέντο για τη Γερμανία και τους Γερμανούς που βρέθηκαν ξαφνικά αντιμέτωποι με την ιστορία, χωρίς να είναι έτοιμοι να αποδεχθούν ούτε την ήττα του στρεβλού ναζιστικού «οράματος» αλλά ούτε και τη δική τους συμμετοχή και ευθύνη σε όσα σήμαινε για την ανθρωπότητα. Πολύ σωστά ο Erich Kästner προσδιορίζει αυτό το μεταβατικό διάστημα ως ένα χάσμα ανάμεσα στο «όχι πια» και στο «όχι ακόμα», ικανό να προκαλέσει ίλιγγο. Στην ουσία πρόκειται για έναν τρόπο να διαβαστεί η ιστορία του ναζιστικού ολέθριου πειράματος. Από τη μια, το (δραματικά σκηνοθετημένο) τέλος του Χίτλερ και της Εύα Μπράουν αλλά και του Γκέμπελς με όλη του την οικογένεια. Ταυτόχρονα η παράλογη συνέχιση του Τρίτου Ράιχ, άρα και του πολέμου,  από την κυβέρνηση του Ντένιτς, ορισμένου από τη διαθήκη του Χίτλερ ως συνεχιστή του. Από την άλλη, οι σύμμαχοι, Ρώσοι και Δυτικοί, να εισβάλλουν στο άλλοτε ισχυρό ναζιστικό κράτους και να απελευθερώνουν τις περιοχές που ακόμη βρίσκονταν υπό την κατοχή του γερμανικού στρατού. Πράξεις εκδίκησης, εν μέρει δικαιολογημένες, αν μετρήσει κανείς (και αν μπαίνουν στη ζυγαριά οι αφανισμοί, οι καταστροφές, οι βιασμοί, κυρίως από την είσοδο του Κόκκινου Στρατού στις γερμανικές πόλεις) όλες τις απώλειες που προξένησε η γερμανική λαίλαπα.

Το πλέον ενδιαφέρον, όμως, κομμάτι του  βιβλίου αφορά τους ίδιους τους Γερμανούς πολίτες, τους επί χρόνια, όπως φαινόταν, υποστηρικτές του Χίτλερ, που τώρα μοιράζονται σε δύο  μερίδες: η μία να δηλώνει πως «δεν ήξερε» και η άλλη να κρατά σιωπή προσπαθώντας να ανοικοδομήσει από τα θεμέλιά της μια γκρεμισμένη (κυριολεκτικά και ηθικά) Γερμανία. Δεν είναι να απορεί κανείς με το γερμανικό «θαύμα» που συντελέστηκε τις επόμενες δεκαετίες μέχρι σήμερα. Ένας λαός που αρνείται την ευθύνη και,  βλέποντας μόνο μπροστά, «διαβάζει» διαφορετικά την ιστορία του παρελθόντος.

 

Το «οικονομικό θαύμα» στις δυτικές ζώνες και, μετέπειτα στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας διευκόλυνε τη απόδραση από την Ιστορία. (σ. 304).

 

Δεν θα ήταν υπερβολή να θεωρήσει κανείς πως αυτό το σύντομο μεταβατικό στάδιο έβαλε το λιθαράκι του στη διαμόρφωση της συνείδησης του μέσου Γερμανού πολίτη. Ο Ullrich ξεκαθαρίζει τη κατάσταση: Ο μύθος του Χίτλερ άλλαξε εντελώς νόημα. Ο κάποτε θεοποιημένος Φύρερ μεταβλήθηκε σε κάτι απόκοσμο, σε διάβολο με ανθρώπινη μορφή και τόσο σατανική δύναμη αποπλάνησης που δεν γινόταν να του αντισταθεί κανένας. Με αυτήν τη λογική, οι άνθρωποι απαλλάσσονταν από την ευθύνη να λογοδοτήσουν για τη δική τους σχέση με τον εθνικοσοσιαλισμό. (σ. 302).

 

Ο Ullrich, χρησιμοποιώντας πολλές μαρτυρίες και πολλά ντοκουμέντα της εποχής (πλούσια παράθεση πηγών στη βιβλιογραφία) παρουσιάζει τα γεγονότα μέρα με τη μέρα, εν είδει ημερολογίου, χωρίζοντας έτσι το βιβλίο σε οκτώ μέρη, με Πρόλογο και Επίλογο, χωρίς να σχολιάζει εκτενώς αλλά αφήνοντας τη βία, τη σύγχυση, την αμηχανία, τη σταδιακή συνειδητοποίηση της πραγματικότητας, την απελπισία να μιλήσουν, σε μια ιστορία που διαβάζεται όπως ένα ενδιαφέρον μυθιστόρημα. Στο τέλος του βιβλίου παρατίθενται κατατοπιστικές Σημειώσεις. Η μετάφραση της Σίσσυς Παπαδάκη, όπως πάντα επαρκέστατη, διασώζει στα ελληνικά τη γλώσσα και το ύφος αυτής της συναρπαστικής αφήγησης.

Από τη σειρά Ιστορία των εκδόσεων  Gutenberg.

Διώνη Δημητριάδου

 

Αποσπάσματα

 

«6 Μαΐου, πρωί. Επικρατεί μια ανακουφιστική σιγή» σημείωνε στο ημερολόγιό του ο 14χρονος μαθητής και μέλος της πολιτοφυλακής του Μπρεσλάου, Χορστ Γκλάις. «Κατάχλομοι  άνθρωποι σέρνονται έξω από τις σκοτεινές τρύπες που είχαν χωθεί και γεμίζουν τα πνευμόνια τους με καθαρό ανοιξιάτικο αέρα. Η κυρίαρχη άποψη εδώ είναι: αυτός ο εγκληματικός πόλεμος πρέπει  να λήξει τώρα. Έτσι και τον συνεχίσουμε, εδώ στο Μπρεσλάου δεν θα μείνει άνθρωπος ζωντανός». (σ. 222).

 

Η στάση άρνησης που κρατούσαν αντικατοπτρίζεται και στη μονότονη επανάληψη της φράσης «Δεν ξέραμε τίποτα!» Αυτή τη φράση η Μάργκαρετ Μπουρκ-Ουάιτ, ανταποκρίτρια του αμερικανικού περιοδικού Life, την άκουγε τόσο συχνά την άνοιξη του 1945 που στο τέλος τής φαινόταν σαν «γερμανικό παραδοσιακό τραγούδι». Σχεδόν όλοι, όμως, κάτι ήξεραν, έστω και αν το πλήρες μέγεθος των εγκλημάτων αποκαλύφθηκε μετά τις 8 Μαΐου. (σ. 286).