Γιώργος Αρχιμανδρίτης Τίτος Πατρίκιος Μιαν άκρη της αλήθειας να σηκώσω Συνομιλίες Εκδόσεις Πατάκη η πρώτη δημοσίευση στο diastixo.gr

 

Γιώργος Αρχιμανδρίτης

Τίτος Πατρίκιος

Μιαν άκρη της αλήθειας να σηκώσω

Συνομιλίες

Εκδόσεις Πατάκη

η πρώτη δημοσίευση στο diastixo.gr

Γιώργος Αρχιμανδρίτης: «Τίτος Πατρίκιος – Mιαν άκρη της αλήθειας να σηκώσω» (diastixo.gr)

 

«Καμιά φορά μου λένε, μου προσάπτουν ή με κατηγορούν –και έχω υποστεί δριμύτατες κατηγορίες, ακόμη και επιθέσεις– ότι  έχω αλλάξει ιδέες. Συνήθως όμως δε λένε ότι τα πράγματα είναι που πρώτα αλλάζουν, και μετά αλλάζουν οι ιδέες μας». (σ. 119). Ο Τίτος Πατρίκιος παρουσιάζει με τα παραπάνω λόγια την αναπόφευκτη διαλεκτική σχέση ανάμεσα στο σκεπτόμενο υποκείμενο και στις κοινωνικοπολιτικές συνθήκες που, καθώς αλλάζουν, άλλοτε απειλούν να το καταπιούν και άλλοτε το προκαλούν να  «συνομιλήσει» γόνιμα και δημιουργικά μαζί τους. Πόσο ανθεκτικός μπορεί, αλήθεια, να είναι κανείς απέναντι στα πράγματα που αλλάζουν, ποιες βασικές θεμελιώδεις αξίες της ζωής του θα διατηρήσει, και  με πόση δύναμη θα αναμετρηθεί με τα κάθε φορά καινούργια δεδομένα; Η ερώτηση αυτή, διαχρονική και πάντα επίκαιρη, θα μπορούσε να αποτελεί μία κατευθυντήρια αναγνωστική οδό στο βιβλίο του Γιώργου Αρχιμανδρίτη, απότοκο των συνομιλιών του, στο διάστημα από το 2007 έως το 2020, με τον ποιητή Τίτο Πατρίκιο, μια περιδιάβαση στη ζωή του και στις ιδέες του. Στον Πρόλογο του βιβλίου ο Αρχιμανδρίτης αναφέρεται στον στόχο του όλου εγχειρήματος: «να φωτιστεί συνολικά η φιλοσοφία και η στάση ζωής του και να γίνει μια σφαιρική αποτίμηση των γεγονότων, των καταστάσεων και των εμπειριών που συνέπραξαν με τον γόνιμο πυρήνα της ποίησης του κι έπλασαν το προσωπικό και το πνευματικό του σύμπαν». (σ. 10). Γεγονότα, καταστάσεις και εμπειρίες ξετυλίγονται μέσα από τη συνομιλία με τον ποιητή, αποκαλύπτοντας τα καθοριστικά στοιχεία της ζωής του και, άρρηκτα δεμένα με αυτά, τα χαρακτηριστικά της ποιητικής του, που τον καθιέρωσαν ως έναν από τους πιο σημαντικούς (αλλά και επιδραστικούς) μεταπολεμικούς ποιητές μας.

Η συνομιλία αβίαστα κινείται μέσα στον χρόνο, για να δείξει τις πρώτες επιρροές που δέχτηκε ο ποιητής –όταν ακόμη ήταν πολύ μακρινή η υποψία ότι θα ακολουθούσε με σοβαρότητα και συνέπεια τον ποιητικό δρόμο– με τις ταυτόχρονες ιδεολογικές παραμέτρους (από τις οικογενειακές καταβολές αλλά και από τη συγκυρία των συνταρακτικών γεγονότων που σημάδεψαν τη νεαρή του ηλικία) που καθόρισαν την πολιτική του ταυτότητα από πολύ νωρίς. Όπως προχωρά η ιδιόμορφη αφήγηση (γιατί μοιάζει με αφηγηματικό λόγο περισσότερο παρά με συνέντευξη/συνομιλία), και δένουν τα γεγονότα μεταξύ τους, συντίθεται το σκηνικό της πολύ ενδιαφέρουσας ζωής του ποιητή αλλά και του πολιτικά ενεργού πολίτη – με μια συνείδηση που, ακόμη ζωντανή, νιώθει το χρέος να αντιδρά απέναντι στα σημαντικά γεγονότα της εποχής, συμμετέχοντας με την ποίηση και τη σκέψη. Καθώς ο ποιητής αφηγείται, απαντώντας στις εύστοχα προκλητικές ερωτήσεις, παρεμβάλλει αποσπάσματα από την ποίησή του, δείχνοντας την απόλυτη (όσο και φυσική) συνομιλία του έργου του με την προσωπική του ζωή αλλά και τις πολιτικές συνιστώσες του καιρού του.

Από τη σχέση αυτή και από τη στάση του απέναντι στην εξελισσόμενη ιστορία, προκύπτει και η αντίληψή του για την ευθύνη που έχει ως πνευματικός δημιουργός. […] κανένας στίχος σήμερα δεν ανατρέπει καθεστώτα/ κανένας στίχος δεν κινητοποιεί τις μάζες./ (Ποιες μάζες; Μεταξύ μας τώρα – / ποιοι σκέφτονται τις μάζες;/ Το πολύ μια λύτρωση ατομική, αν όχι ανάδειξη.)/ Γι’ αυτό κι εγώ δε γράφω πια/ για να προσφέρω χάρτινα τουφέκια/ όπλα από λόγια φλύαρα και κούφια./ Μόνον μιαν άκρη της αλήθειας να σηκώσω/ να ρίξω λίγο φως στην πλαστογραφημένη μας ζωή./ Όσο μπορώ κι όσο κρατήσω. (σ. 100, απόσπασμα από το ποίημα «Στίχοι, 2», από τη Μαθητεία, 1957). Έτσι, με τους στίχους του αυτούς, γραμμένους τόσο νωρίς, θα απαντήσει ο ποιητής στην ερώτηση για τον ρόλο της ποίησης. Θα πει και αλλού πως «η ουσία της ποίησης είναι το ξανακοίταγμα των πραγμάτων. Όχι απλώς η σύλληψη της πραγματικότητας, αλλά το ξανακοίταγμά της, η συνειδητοποίηση της συνεχούς αλλαγής της». (σσ. 111-112).  Αυτή η ανασύνθεση της ζωής, στενά συνδεμένης με το έργο της ποίησης, φαίνεται σε όλη τη διάρκεια της συνομιλίας. Και είναι αυτή η σχέση των δύο που οδηγεί στη θέση πως η ποίηση (αλλά και η τέχνη στο σύνολό της) προσφέρει τη θέα σε μια άλλη πραγματικότητα, που περικλείει μέσα της μια διαφορετική δυναμική· το τι θα αποδεχθείς από αυτή τη νέα θέα στα πράγματα, τι θα διαφοροποιήσεις με τη σειρά σου, αποτελεί εν τέλει την προσωπική επιλογή, μια επιλογή που αφορά τόσο τον δημιουργό όσο και τον αποδέκτη του έργου. Ο Πατρίκιος είναι ξεκάθαρος ως προς αυτή τη συνθήκη: «η μεγάλη ποίηση είναι ταυτόχρονα αυτοβιογραφία και του ποιητή και του αναγνώστη. Όχι βιογραφία, αλλά αυτοβιογραφία. Ο αναγνώστης ανασυνθέτει τη δική του ζωή μέσα από τη μεγάλη ποίηση». (σ. 101). Και είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ποίησης του Τίτου Πατρίκιου να κάνει τον αναγνώστη με ιδιότυπο τρόπο «συμμέτοχο».

Υπάρχουν πολλοί, διαφορετικοί, τρόποι προσέγγισης αυτού του ενδιαφέροντος βιβλίου. Ένας τρόπος είναι να εστιάσουμε στην κίνηση του χρόνου με τις εναλλαγές του να διαμορφώνουν σταδιακά τη συνείδηση του ποιητή, σε μια κατεύθυνση πάντα συνεπή με τις βασικές αρχές του, έκδηλες στην παρουσία του τόσο ως ποιητή όσο και ως πολιτικά σκεπτόμενου ανθρώπου, πέρα από αγκυλώσεις και ιδεοληψίες. Με μια μακρά πορεία από την αντίσταση στα χρόνια της Κατοχής, τις διώξεις τις εξορίες, τα χρόνια στο Παρίσι, την κριτική στάση απέναντι στον Μάη του ’68, στη μαρξιστική ιδεολογία και την εφαρμογή της, ο Τίτος Πατρίκιος δηλώνει ακόμη την παρουσία του σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής του τόπου. Απέναντι στον χρόνο που τρέχει, θέλει να προλάβει να πει όσα ακόμη δεν έχει πει, συγκατοικεί πάντα με το παρόν και γράφει: «Σκέψου  να μην πρόφταινα […] ν’ αντιληφθώ τα πράγματα που αλλάζουν».

 

Διώνη Δημητριάδου