Μετρώντας αλλιώς τον χρόνο Διαβάζοντας το βιβλίο Ο Αλεκτρύων των Ανδρέα Γαλανάκη & Στράτου Θεοδοσίου (ΑΩ εκδόσεις, 22022) η πρώτη δημοσίευση στη Εφημερίδα των Συντακτών (4-2-2023)

 

Μετρώντας αλλιώς τον χρόνο

 

Διαβάζοντας το βιβλίο Ο Αλεκτρύων

των Ανδρέα Γαλανάκη & Στράτου Θεοδοσίου

(ΑΩ εκδόσεις, ²2022)

η πρώτη δημοσίευση στη Εφημερίδα των Συντακτών (4-2-2023)

 

Ένα βιβλίο ενδιαφέρον στην πρωτοτυπία του συνιστά ο Αλεκτρύων, που υπογράφουν από κοινού ο γλύπτης και κατασκευαστής ηλιακών ρολογιών Ανδρέας Γαλανάκης και ο αστροφυσικός δρ. Στράτος Θοδοσίου, ομότιμος Καθηγητής του ΕΚΠΑ και Πρόεδρος της Ένωσης Ελλήνων Φυσικών. Ήδη στη δεύτερη έκδοσή του το βιβλίο (η πρώτη το 2019), παρουσιάζει με παραστατικό τρόπο μια ιδιότυπη κατασκευή, ένα ηλιακό ρολόι, που όμως δεν περιορίζεται σε μια τυπική χρήση, όπως τα υπόλοιπα ομοειδή. Πρόκειται για ένα όργανο που μας βοηθά να δούμε τη θέση μας μέσα στον χώρο αλλά και να αναλογιστούμε την έννοια του χρόνου με έναν τρόπο διαφορετικό.

Εκκινώντας από την ονομασία του (Αλεκτρύων), που παραπέμπει στον αρχαίο μύθο του Αλεκτρύονα, του τιμωρημένου από τον θεό Άρη να μην κοιμάται ποτέ σε κλίνη, αλλά μεταμορφωμένος σε πτηνό (αλέκτορα) να σημαίνει πάντα την έλευση του ήλιου, την ώρα της ανατολής, κατανοούμε τον συσχετισμό του συγκεκριμένου οργάνου, όπως και του μυθικού Αλεκτρύονα, με ένα ακόμη ηλιακό σύμβολο. Πτηνόμορφος και ο κατασκευασμένος από ανοξείδωτο ατσάλι με διάτρητες όλες τις ενδείξεις και ενσωματωμένες τις οδηγίες χρήσης, ο Αλεκτρύων, είναι έτοιμος να λειτουργεί με αψεγάδιαστο τρόπο ως μετρητικό όργανο. Ισημερινό ρολόι, δηλαδή με προβολή των ωρών στη βόρεια πλευρά κατά την άνοιξη και το καλοκαίρι, στη νότια όμως πλευρά κατά το φθινόπωρο και τον χειμώνα, καθιστά στον παρατηρητή ορατή τη φαινόμενη κίνηση-τροχιά του ήλιου σε κάθε εποχή.

Έχει ενδιαφέρον ο τρόπος που οι δύο συγγραφείς συνδέουν τις ονομασίες, που το κάθε μέρος του Αλεκτρύονα φέρει, με μια φιλοσοφική διάθεση ερμηνείας. Έτσι, για παράδειγμα, ο Γνώμων (το κύριο στοιχείο του οργάνου) παραπέμπει στη γνώση, τη γνώμη, τη γωνία αλλά και την αγωνία εύρεσης της ορθής μέτρησης, που θα μας τη δώσει ο εντοπισμός του πολικού αστέρα – ο τρόπος για τον προσανατολισμό μας με δεδομένη τη θέση μας στο βόρειο ημισφαίριο. Δηλωτικός φιλοσοφικού στοχασμού και ο συσχετισμός ανάμεσα στις μοίρες, τις υποδιαιρέσεις που βρίσκονται στην Oυρά του Αλεκτρύονα, υποδηλωτικές για τα διαφορετικά πλάτη της γης, και στην έννοια της Μοίρας, αυτής της αρχέγονης συνθήκης που καθορίζει την τύχη των θνητών. Έτσι προσδιορίζεται το ηλιακό ρολόι-Αλεκτρύων ως κάτι πολύ πιο πέρα από ένα μετρητικό όργανο. Άλλωστε, ο χώρος που βρισκόμαστε, και ο χρόνος που ορίζει τις κινήσεις μας, είναι οι δύο συντεταγμένες της πορείας μας στη διάρκεια της ζωής μας.

Οι δύο συγγραφείς εμπλούτισαν την έκδοση με πλήθος σχεδίων που καθιστούν κατανοητή την κατασκευή τους, επεξηγώντας αναλυτικά τον τρόπο μέτρησης και τεκμηριώνοντας έτσι την ιδιαιτερότητα του Αλεκτρύονα. Επίσης παραθέτουν μια σειρά από πρακτικές χρήσεις του, πέραν της μέτρησης της ώρας, όπως για παράδειγμα είναι η εύρεση της  σωστής τοποθεσίας για την ανέγερση ενός κτίσματος ή η κατάλληλη θέση ενός ηλιακού θερμοσίφωνα. Έτσι, αναδεικνύεται και η συνολική θεώρησή τους σχετικά με τον τρόπο που ενσωματώνεται στη σύγχρονη ζωή των τεχνολογικών θαυμάτων η σοφία των αρχαίων κατασκευών.  

Στην προμετωπίδα του βιβλίου παρατίθεται ο στίχος του Ευριπίδη από τις Ικέτιδες: Λαμπρά μεν ακτίς Ηλίου, κανών σαφής/ έβαλλε γαίαν (Ευριπίδης, Ικέτ. 650), δηλαδή: Μια λαμπρή ακτίνα του Ήλιου, σαφές/ και αδιάψευστο μέτρο, έφτασε στη γη. Ο στίχος αυτός θα μπορούσε να χαρακτηρίζει όλο το πόνημα των δύο εκλεκτών συγγραφέων, καθώς όλος ο ανθρώπινος βίος νοείται μόνο μέσα σε χώρο και χρόνο, στο διάστημα που η ζωή ορίζεται από τον οίκο του Ήλιου. Είναι, λοιπόν, αυτός που ορίζει το μέτρο, ως αξία, άρα η μέτρηση του χρόνου στη βάση της πορείας του ήλιου συνιστά και μια ξεκάθαρη και σωστή (εν μέτρω)  ζωή, χωρίς υβριστικές υπερβάσεις, με γνώση της αγαστής συμπόρευσης του ανθρώπου με τα φυσικά πράγματα, που ορίζονται από τους φυσικούς νόμους. Διαβάζουμε στο πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου πώς προσδιορίζεται ο Αλεκτρύων: Πρόθεση του Αλεκτρύονα, όμως, δεν είναι να αποτελέσει απλώς ένα μετρητικό όργανο. Το όνομά του δείχνει και τη διάθεσή του. Θέλει να υποδείξει τους «σαφείς κανόνες» που διέπουν τις ηλιαχτίδες μέσω ενός έργου τέχνης, με μυθικό όνομα και διάσταση. Θέλει να συμπεριλάβει στη διδακτική του την αισθητική και τη μυθολογία, ως συμπληρωματικά αλλά και βασικά στοιχεία της γνώσης. Προσδοκά να ενεργοποιήσει εκτός από τη λογική και το συναίσθημα του παρατηρητή. Θέλει να κάνει τον μαθητή να ονειρευτεί, όπως αρμόζει στους μετέχοντες της Ελληνικής Παιδείας (σσ. 9-10).

 

Διώνη Δημητριάδου