Ο ποιητής Αντώνης Φωστιέρης Θεματικές και μορφολογικές επισημάνσεις στο έργο του Θεοδόσης Πυλαρινός Εκδόσεις Καστανιώτη η πρώτη δημοσίευση στο diastixo.gr

 

Ο ποιητής Αντώνης Φωστιέρης

Θεματικές και μορφολογικές επισημάνσεις στο έργο του

Θεοδόσης Πυλαρινός

Εκδόσεις Καστανιώτη

η πρώτη δημοσίευση στο diastixo.gr

Θεοδόσης Πυλαρινός: «Ο ποιητής Αντώνης Φωστιέρης» (diastixo.gr)

 

 

Έχουμε τη  πεποίθηση ότι η καλύτερη πρόσβαση στο ποιητικό έργο ενός δημιουργού είναι η καταρχάς παραδοχή των τρόπων λειτουργίας του, η εμβάθυνση στην θεωρητική μέθοδο που ακολουθεί, ο πνευματικός διάλογος μαζί του και η ακολουθία των δρόμων ή των στενωπών όπου ο ίδιος βαδίζει. Με τα παραπάνω λόγια ο Θεοδόσης Πυλαρινός, Ομότιμος Καθηγητής Νεοελληνικής Λογοτεχνίας του Ιονίου Πανεπιστημίου, θέτει στην Εισαγωγή του πονήματός του τις δικές του κατευθυντήριες προϋποθέσεις, προκειμένου στην εκτενή του μελέτη για τον ποιητή Αντώνη Φωστιέρη να δώσει πλήρη την εικόνα του δημιουργού και της ποιητικής του. Η ανάλυση της θεωρητικής μεθόδου, στη βάση της οποίας γράφεται η συγκεκριμένη ποίηση, αλλά και (κυρίως) η προσωπική εισχώρηση με υπευθυνότητα και ευαισθησία στο ποιητικό τοπίο (που προϋποθέτει την αναγκαία σύμπλευση με τον ποιητή, με το δικό της βάρος και τις δικές της απαιτήσεις) συνιστούν τα δύο χαρακτηριστικά που ξεχωρίζουν το κριτικό έργο του Πυλαρινού. Μεθοδικά θα χωρίσει σε δύο μέρη τη μελέτη, με το πρώτο (όπως δηλώνει και ο υπότιτλος) να αφορά στη θεματική του Φωστιέρη και το δεύτερο στις μορφολογικές επιλογές της ποίησής του. Οι επισημάνσεις του (με μετριοφροσύνη η χρήση του όρου για ένα έργο υψηλής αξίας που δεν επισημαίνει απλώς αλλά αναλύει, διεισδύει, ερμηνεύει) θα τεκμηριώνονται συνεχώς μέσα από τις δέκα ποιητικές συλλογές και τη συνεκτίμηση της συνολικής προσφοράς του ποιητή στα ελληνικά γράμματα.

Ξεκινώντας από τα νεανικά πρωτόλεια του ποιητή, ενδεικτικά του ανήσυχου πνεύματος αλλά και της σοβαρότητας με την οποία αντιμετώπιζε ακόμη από τότε την υπόθεση της ποίησης, θα συνδέσει με λεπτό νήμα, κάποτε ορατό και κάποτε δυσδιάκριτο και αφανές, όλο το έργο του ποιητή, υποστηρίζοντας πως αποτελεί ένα ενιαίο σύνολο σταδιακά διαμορφούμενο στα μοτίβα του και στηριγμένο σε σταθερές ιδεολογικές αποτυπώσεις. Διαφαίνεται, έτσι, η θέση του κριτικού για τον τρόπο που γράφεται η ποίηση, συνεπής στα βιώματα και στις ιδεολογικές συντεταγμένες που καθορίζουν την πορεία ζωής του δημιουργού. Από την πρώτη ποιητική συλλογή, το Μεγάλο Ταξίδι (1971), διευσδύοντας σε όλες τις υπόλοιπες ως σταθμούς ανεφοδιασμού του ταξιδιού έως  το Θάνατος ο δεύτερος (2020), θα παρουσιάσει την επίπονη πορεία του ποιητή προς το βαθύτερο, υποκρυπτόμενο κάτω από συμβάσεις και επιφανειακές, ανώδυνες προσεγγίσεις,  νόημα της ζωής: […] ένας λαβύρινθος, μια αδιεξίτητος πορεία, κατά την οποία ο Φωστιέρης θα αναζητήσει, άλλοτε απεγνωσμένα, άλλοτε ειρωνικά και άλλοτε σαρκαστικά, το νόημα της ζωής. (σ.31). Θυμόμαστε και τους στίχους του ποιητή: Πώς δεν μπορώ/ Μέσα στα χρόνια των ωρών μου/ Να συνταχτώ μ’ ένα ωραίο ψέμα, Και κινδυνεύω σ’ έναν κόσμο που δεν ξέρω/ Σε μια ετοιμόγεννη εποχή που με παραμονεύει («Ποιος είσ’ εσύ», Σκοτεινός έρωτας, 1977).

 Με την παραδοχή πως η ποίηση αυτή συνιστά ένα δύσβατο τοπίο στην πολυσημία της, θα θέσει τις βασικές της θεματικές παραμέτρους. Ποίηση που ανιχνεύει το δίπολο ζωή-θάνατος, με την υποψία πως οι δύο φαινομενικά αντιθετικές έννοιες συνιστούν ένα συνεχές όλον, ανεξερεύνητο αλλά και απροσπέλαστο για την ανθρώπινη συνείδηση. Ποίηση που στοχάζεται, χωρίς καμιά κανονιστική στοχοθεσία, με την πεποίθηση πως έχει ως εγγενές χαρακτηριστικό της τη μάταιη επιδίωξη να απαντηθούν όλα τα αξιεδιάλυτα μυστικά του κόσμου. Ποίηση σε μια διαρκή σισύφεια πορεία. Στο πρώτο μέρος (Θεματικές προσεγγίσεις) της μελέτης καθίσταται ξεκάθαρη η αγωνιώδης αυτή πορεία, από συλλογή σε συλλογή, έτσι που όλο αυτό το κομμάτι να συνιστά έναν πολύτιμο κριτικό και ερμηνευτικό οδηγό για την ποίηση του Φωστιέρη.

Το δεύτερο μέρος (Σχήματα λόγου και μορφολογικοί σχηματισμοί) είναι και το πιο απαιτητικό για το έργο του κριτικού καθώς σ’ αυτό κυρίως συνεκτιμώνται όλα τα ποιήματα μιας μακράς πορείας, ως προς τα ποικίλα μορφολογικά χαρακτηριστικά της ποίησης του Φωστιέρη. Σύμβολα και μοτίβα (στην αναγκαία αναζήτηση μιας επαναλαμβανόμενης  σταθεράς σε μια ποίηση δύσβατη), αντιθέσεις και φαινομενικές αντιφάσεις (οξύμωρα) που αποκαλύπτουν ερμηνευμένα την εν πολλοίς κρυπτική σκέψη του ποιητή, αμφισημίες που εμπεριέχουν την αμφιβολία, την αβεβαιότητα μπροστά στα άλυτα προβλήματα του σύμπαντος κόσμου, ειρωνεία και σαρκασμός ή αυτοσαρκασμός ως δείγμα ώριμης ποιητικής δημιουργίας, τεχνικές επιλογής των ποιητικών προσώπων, παγιωμένες εμβόλιμες φράσεις σε μια αιφνίδια ανασκευή τους ή επί της ουσίας επαναδιατύπωσή τους, οπτικοποίηση και λειτουργία της εικόνας, αυτοσχόλια,  αποστροφές με απεύθυνση  σε απροσδιόριστα πρόσωπα ή (ίσως) σε αόρατη δύναμη, χρήση εύστοχη και λειτουργική του διακειμενικού υλικού, επιλογή (συχνή) της τεχνικής in medias res, αλλά και αναζήτηση του ποιητικού ρυθμού, προκειμένου να εναρμονιστεί κάθε φορά το νοούμενο με τη λεκτική του αποτύπωση, καθώς τότε νοείται το συντελεσθέν ως ποιητική δημιουργία.

Δεν θα λείψει μια αναφορά στη θητεία του Φωστιέρη στα λογοτεχνικά περιοδικά (Νέα Ποίηση, Λέξη), που εμπλούτισε την οπτική του στη λογοτεχνία και κυρίως στην ποίηση. Γράφει σχετικά: Η Νέα Ποίηση διέγραψε την τροχιά της, ωρίμασε τον Φωστιέρη, του άνοιξε δρόμους, τον έφερε σε ζωντανή επαφή με πρόσωπα και ιδέες· ήταν μια βιωματική διαδρομή […] μια ποιητική περιδιάβαση στη θεωρία και την πράξη. (σ. 47).

Ενδιαφέρον μέρος της μελέτης αποτελούν οι πολλές υποσελίδιες σημειώσεις, με απαραίτητες διευκρινίσεις ή πληροφοριακό υλικό, που συμπληρώνουν τις αναλύσεις και αποτελούν από μόνες τους ένα σημαντικό ανάγνωσμα. Στο Παράρτημα παρατίθεται αναλυτική εργογραφία και βιβλιογραφία, κριτικογραφία, πλήρης κατάλογος μεταφράσεων ποιητικών συλλογών του Φωστιέρη, εικαστικές αποτυπώσεις, μελοποιήσεις, εκδηλώσεις κ.α., καθώς και ευρετήριο κύριων ονομάτων, και τίτλων έργων και ποιημάτων.

Μια πλήρης έκδοση, χρήσιμη στον ειδικό μελετητή αλλά και στον αναγνώστη, καθώς προσφέρει τα κλειδιά για μια βαθύτερη εισχώρηση στο έργο ενός σημαντικού ποιητή της πολύμορφης και ταλανισμένης γενιάς του ’70, που ακόμη δεν της έχει δοθεί (παρά τις συχνές αναφορές στις πολιτικές, κοινωνικές και ποικίλες ιδεολογικές παραμέτρους που τη διαμόρφωσαν) η θέση που της αναλογεί. Ο Θεοδόσης Πυλαρινός έχει με τις μελέτες του, όπως η ανά χείρας, σημαντική προσφορά στη γνωριμία με τους εκπροσώπους της. 

 

Διώνη Δημητριάδου