Υπερβαίνοντας τα όρια Με αφορμή το μεγαλύτερο ναυάγιο της Μεσογείου Γιώργος Π. Ιατρού ΑΩ εκδόσεις η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal στη στήλη ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500+ ΛΕΞΕΙΣ

 

Υπερβαίνοντας τα όρια

Με αφορμή το μεγαλύτερο ναυάγιο της Μεσογείου

Γιώργος Π. Ιατρού

ΑΩ εκδόσεις

η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal

στη στήλη ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500+ ΛΕΞΕΙΣ

ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500+ ΛΕΞΕΙΣ | Πού μπορεί να σε ταξιδέψει ένα ναυάγιο; • Fractal

 

 

Πού μπορεί να σε ταξιδέψει ένα ναυάγιο;

 

«Η λέξη memoria σημαίνει στα ιταλικά μνήμη, εμπεριέχει όμως μέσα της τη λέξη ORIA, που είναι το όνομα του ατμόπλοιου της μεγάλης τραγωδίας, αλλά και στην εκφορά της στα ελληνικά περιέχει τη λέξη όρια, εννοώντας τα ανθρώπινα όρια σε συνθήκες πολέμου και καταστροφών». (σ. 15). Έτσι συνδέει τις δύο λέξεις ο ερευνητής Γιώργος Π. Ιατρού, προλογίζοντας το βιβλίο του, ένα πόνημα που φέρει μέσα του δουλειά χρόνων, προσπάθεια άοκνη να αναδειχθεί ένα γεγονός (εν πολλοίς ξεχασμένο), να αποδοθούν οι δέουσες τιμές στα θύματα μιας ανείπωτης τραγωδίας, της μεγαλύτερης τραγωδίας της Μεσογείου, του ναυαγίου του «ORIA», τον Φεβρουάριο του 1944, στο νησί του Πατρόκλου, απέναντι από τα Λεγραινά, που οδήγησε στον υγρό τάφο περισσότερους από 4.100 Ιταλούς αιχμαλώτους των Γερμανών.  

Χωρισμένο το βιβλίο σε δύο κεφάλαια, με το πρώτο («Σημειώσεις για το “ORIA” και τα όρια») να παρουσιάζει, εν είδει ημερολογίου, τα σχετικά με το ντοκιμαντέρ memORIA που δημιούργησε ο ίδιος το 2015, και στο οποίο αποτυπώνονται τα θραύσματα που προέκυψαν από ένα «ταξίδι» αυτογνωσίας σε τόπους σχετικούς με το «ORIA», από τις γνωριμίες ανθρώπων και φυσικά από βιβλία και ταινίες, που έχουν άμεση ή έμμεση σχέση και συνάφεια με αυτό. Το δεύτερο κεφάλαιο («Η ανάδυση της μνήμης του “ORIA” 70 χρόνια μετά») αποτελεί μια καταγραφή (με στοιχεία, πληροφορίες, ντοκουμέντα, μαρτυρίες, επιστολές κ.λπ.) των ενεργειών που έγιναν, προκειμένου να γίνει γνωστή η ναυτική αυτή τραγωδία, τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Ιταλία, όπου ακόμη και οι συγγενείς των θυμάτων αγνοούσαν τι ακριβώς συνέβη. Κορυφαίο γεγονός η ανίδρυση του μνημείου στον Χάρακα, έργο του γλύπτη Θύμιου Πανουργιά, από τον Σύνδεσμο Πνευματικής και Κοινωνικής Δραστηριότητας Κερατέας «Χρυσή Τομή» και τον Δήμο Σαρωνικού. Σημαντική και η έκδοση του βιβλίου του Πάολο Τσιάμπι Η καραβάνα στο βυθό της θάλασσας (εκδ. ΑΩ &«Χρυσή Τομή», 2014).

Το  βιβλίο συμπληρώνεται από ένα εκτενές Παράρτημα («Η Ελληνοϊταλική φιλία στον Πόλεμο του 40, στην Κατοχή και στον Εμφύλιο»), ένα ιδιότυπο ανθολόγιο, στο οποίο, μέσα από κείμενα κυρίως λογοτεχνικά (38 αποσπάσματα, κυρίως Ελλήνων συγγραφέων, από μαρτυρίες, μυθιστορήματα και διηγήματα, καθώς κι ένα ποίημα του Κύπριου ποιητή Κυριάκου Χαραλαμπίδη), διαφαίνονται αφενός οι ιδιαίτερες συνθήκες της εποχής, αφετέρου αναδεικνύεται, εν καιρώ πολέμου, ο απρόσμενος δεσμός Ελλήνων και Ιταλών· μια απόδειξη πως  είναι εφικτή από τους λαούς μια υπέρβαση των τεχνητών και σκόπιμων ορίων που τους χωρίζουν.

Ο τρόπος που δομεί το υλικό του ο Ιατρού, αλλά και το ύφος της γραφής του, καθιστούν το βιβλίο ένα πολύ ενδιαφέρον ανάγνωσμα, που απηχεί δύο συγγραφικούς λόγους. Από τη μια το χρέος απέναντι στα ιστορικά γεγονότα που συχνά η επίσημη ιστορία αγνοεί, ενώ η ιδιωτική έρευνα, όπως αυτή του Ιατρού, αναδεικνύει στις αληθινές τους διαστάσεις, από την άλλη μια προσωπική κατάθεση για τη δύναμη της φιλίας μεταξύ των λαών, ακόμη κι όταν όλα συνηγορούν για το αντίθετο. Σημαντικοί και οι δύο λόγοι. Ο ίδιος επισημαίνει: «Αν δεν γνωρίζουμε τα σκοτεινά σημεία της ιστορίας ίσως υποχρεωθούμε κι εμείς κι οι μελλοντικές γενιές να τα ξαναζήσουμε. Γιατί, όπως λέει ο Αμερικάνος συγγραφέας Ουίλλιαμ Φώκνερ: “Το παρελθόν δεν έχει πεθάνει, ούτε καν έχει περάσει”» (σ. 17).

Ο Γιώργος Π. Ιατρού ξετυλίγει το νήμα της ιστορίας, χάριν μιας μνήμης που θα πρέπει να μένει πάντα ζωντανή. Καίρια ερωτήματα αναφαίνονται καθώς διαβάζεις, διαχρονικά και επίκαιρα πάντα. Πώς διαχειρίζεται κανείς τα όρια της ανθρώπινης δύναμης; Ποιες σχέσεις αναπτύσσονται, ακόμη και ανάμεσα σε λαούς που οι συνθήκες του πολέμου έφεραν αντιμέτωπους; Δίπλα στις πολλές μαρτυρίες, τα ντοκουμέντα, τα λογοτεχνικά κείμενα, παρουσιάζεται ένα αρχειακό φωτογραφικό υλικό, δημιουργώντας έτσι ένα παλίμψηστο συλλογικής μνήμης, πολύτιμο τεκμήριο για τη φιλία δύο γειτονικών λαών στη φωτιά του πολέμου. Όλα εκτίθενται σ’ αυτό το βιβλίο, που δυσκολεύεσαι να το κατατάξεις σε ένα μόνον είδος. Ίσως γιατί οι ιστορίες των ανθρώπων, όταν γράφονται με ειλικρίνεια και αυθεντικότητα, ξεπερνώντας τα «όρια» που τους χωρίζουν εξυπηρετώντας ξένα συμφέροντα, είναι πολυσύνθετες. Μια σπάνια έκδοση, με εξώφυλλο από τον Δημήτρη Π. Ιατρού, φροντισμένο από τις ΑΩ εκδόσεις.

 

Απόσπασμα

 

Ο μπάρμπα-Κώστας Θηβαίος, όταν έγινε το 2014 το μνημείο του «ORIA» στο Χάρακα, πήγαινε αρκετά συχνά με το αγροτικό του και πότιζε τις 4 ελιές που φυτέψαμε συμβολικά γύρω από το μνημείο.  (Η κάθε μία αντιστοιχούσε στην Ιταλική πρεσβεία, στο «Δίκτυο οικογενειών αγνοουμένων του “ORIA”», ΣΤΟΝ Δήμο Σαρωνικού και στην «Χρυσή Τομή» Κερατέας). Όταν το έμαθα αυτό από την κόρη του, Θεοδώρα Θηβαίου, ανακάλυψα αμέσως τον επίλογο του ντοκιμαντέρ μου memORIA. Το θερμό χειροκρότημα, στην προβολή του στο Βαϊάνο της Τοσκάνης (19-11-2016), από τους Ιταλούς θεατές δεν ήταν μόνο για τους συντελεστές του ντοκιμαντέρ στους τίτλους τέλους αλλά και για τον μπάρμπα-Κώστα να ποτίζει τα δέντρα της ειρήνης. Μια ενέργεια που εκφράζει με γνησιότητα και απλότητα τη διαχρονική φιλία δυο γειτονικών λαών. (σ. 148).

 

Διώνη Δημητριάδου