Έντγκαρ Άλλαν Πόε Τέσσερις ερωτικές ιστορίες μυστηρίου και φαντασίας Βερενίκη-Ελεωνόρα-Λιγεία-Μορέλα Εκδόσεις Ερατώ η πρώτη δημοσίευση στο Diastixo.gr

 

Έντγκαρ Άλλαν Πόε

Τέσσερις ερωτικές ιστορίες

μυστηρίου και φαντασίας

Βερενίκη-Ελεωνόρα-Λιγεία-Μορέλα

Εκδόσεις Ερατώ

η πρώτη δημοσίευση στο Diastixo.gr

Edgar Allan Poe‎‎: «Τέσσερις ερωτικές ιστορίες μυστηρίου & φαντασίας»

 

 

«Οι λέξεις δεν έχουν καμιά δύναμη να εξουσιάσουν το μυαλό χωρίς την εξαίσια φρίκη της πραγματικότητας». Η άποψη αυτή του «μάγου» του τρόμου Έντγκαρ Άλλαν Πόε, συγκεφαλαιώνει την αντίληψή του για τη λογοτεχνική γραφή, ακριβώς στο σημείο τομής του ρομαντισμού και της γοτθικής (γκόθικ) λογοτεχνίας του υπερφυσικού. Για τον Πόε σκοπός της λογοτεχνίας είναι η τέρψη του αναγνώστη, και αυτή επιτυγχάνεται όταν νιώσει την ψυχή του να αναστατώνεται από την παρείσφρηση των εξωλογικών στοιχείων, από την αδυναμία του να δώσει μια λογική ερμηνεία σε ό,τι συμβαίνει στην επινοημένη μυθοπλασία, επιτρέποντας μόνο στη φαντασία του τη νοηματική προέκταση ή «ερμηνεία». Γι’ αυτόν οι όποιες κοινωνικές προεκτάσεις ή φιλοσοφικές αναζητήσεις (εξαιρουμένων αυτών που άπτονται του υπερφυσικού) δεν έχουν καμιά θέση στη μυθοπλασία.

Δεν είναι ανάγκη, πιστεύω, να εξηγηθεί η σχέση της αναγνωστικής απόλαυσης με τον τρόμο –θα με εννοήσουν οι πολλοί θιασώτες του είδους– ωστόσο για τους δύσπιστους ας πούμε πως η αίσθηση πως αγγίζεις (έστω και μέσω της μυθοπλασίας) τον χώρο του ανεξήγητου, την αθέατη πλευρά του ανθρώπινου ψυχισμού, έχει από μόνη της το απαιτούμενο βάρος. Είναι, άλλωστε, εκτονωτική η δράση του τρόμου στην ψυχολογία του ανθρώπου όχι τόσο από την επιφανειακή αντίδραση στις φρικιαστικές σκηνές αλλά από τη συνειδητοποίηση του ένδον ευρισκομένου «τέρατος» που ελλοχεύει πίσω από τα αγαθά προσωπεία. 

Από τις εκδόσεις Ερατώ έχουμε τη δεύτερη έκδοση (η πρώτη το 2019) τεσσάρων ιστοριών του Πόε με έντονο το ερωτικό στοιχείο. Η «Βερενίκη» (1835), η «Μορέλα» (1835), και η «Λιγεία» (1838) είναι αυθεντικές ιστορίες τρόμου, ενώ η «Ελεωνόρα» (1842) περισσότερο ανήκει στις ιστορίες μυστηρίου. Ή, για να το πούμε διαφορετικά, στις τρεις πρώτες ο τρόμος προκύπτει αβίαστα, ενώ στη τέταρτη ελλοχεύει το μυστήριο ως υποψία για τις δυνάμεις που λειτουργούν έξω από την ανθρώπινη βούληση. Για την «Ελεωνόρα» ο Πόε δημιουργεί ένα μυστηριακό περιβάλλον, στο οποίο τοποθετεί την ηρωίδα του· από μόνο του στοιχείο εξωλογικό ή μη πραγματικό, που συμβαδίζει με τη λογοτεχνική άποψη του Πόε για διατήρηση απόστασης από το ρεαλιστικό περιβάλλον.

Οι άλλες τρεις ηρωίδες του, στις αντίστοιχες ιστορίες, δεν έχουν ανάγκη το μυστηριακό περιβάλλον, καθώς οι ίδιες οι επινοημένες περσόνες τους αρκούν για να πλάσει με τη φαντασία του ο αναγνώστης το απαραίτητο πλαίσιο του τρόμου, που από την αρχή της αφήγησης στήνεται μπροστά του. Εικόνες που, λόγω της μονομανίας ενός ήρωα, θα πάρουν υπερφυσικές διαστάσεις, ενέργειες σε κατάσταση καταληψίας που σκοπό έχουν την επικράτηση (αλίμονο) του καλού στην πάλη του με το κακό. («Βερενίκη»).

 

Ήταν μια φοβερή σελίδα στο βιβλίο της ύπαρξής μου, γραμμένη παντού με μισοσβησμένες, άσχημες και ακατανόητες αναμνήσεις. Προσπάθησα γεμάτος αγωνία να τις αποκρυπτογραφήσω, αλλά μάταια· ενώ, πότε πότε, σαν το πνεύμα ενός σβησμένου ήχου, η στριγγή και διαπεραστική κραυγή μιας γυναικείας φωνής αντηχούσε στα αυτιά μου. Κάτι είχα κάνει – όμως, τι ήταν; Έκανα φωναχτά την ερώτηση στον εαυτό μου, και οι ψιθυριστοί αντίλαλοι του δωματίου μού απάντησαν:  – «Τι ήταν:» («Βερενίκη», σ. 30).

 

 Έρωτας στα όρια του υπερφυσικού, η μετεμψύχωση της μιας γυναίκας στην άλλη, σαν η μία να αρνείται να πεθάνει οριστικά ή σαν ο ήρωας να αδυνατεί να απελευθερωθεί από τη «μαγεία» της πρώτης και αναπλάθει τη μορφή της· εδώ η ερμηνεία αφήνεται στον αναγνώστη, ή να δει μια βαμπιρική ιστορία ή να αφεθεί απλώς στη γοητεία του υπερφυσικού. («Λιγεία»). Περισσότερο ψυχαναλυτική (προ Freud) η «Μορέλα», ως προς τη σχέση του ζευγαριού, αλλά και τη μετενσάρκωση της ηρωίδας στο παιδί της. Και στις τρεις αυτές ιστορίες μοιάζει ο θάνατος να μην αποτελεί ένα τέλος αλλά μια τρομακτική, μακάβρια συνέχεια, μέσα από την οποία  οι ήρωες αναζητούν μια λύτρωση.

 

Ποιος σατανικός εχθρός παραμόρφωσε τα χαρακτηριστικά της κόρης μου, και τα σκέπασε με τα χρώματα του θανάτου, τη στιγμή που σε εκείνον τον ανεπαίσθητο ήχο, έστρεψε τα γυάλινα μάτια της από τη γη στον ουρανό, και πέφτοντας καταγής, στις μαύρες, χοντρές πλάκες του προγονικού μαυσωλείου, αποκρίθηκε – «Είμαι εδώ!». («Μορέλα», σσ. 122-123).

 

Το ενδιαφέρον σ’ αυτές τις ιστορίες έγκειται στη θεματική του έρωτα που, ως κεντρική συγγραφική ιδέα, διαχέεται (με την αθωότητα ή με την παραφροσύνη, με την έννοια του καλού ή του κακού αναλόγως) σε όλη την αφήγηση, συνταιριάζοντας με τον τρόμο (στις τρεις από αυτές), με τη φαντασία και το μυστήριο. Ο ρομαντισμός αναμφίβολα κατευθύνει εδώ την επιλογή του Πόε, πέραν όμως από αυτή την αυτονόητη σχέση, μπορούμε να δούμε την ερωτική σχέση ως μια εκδοχή του μυστηριακού, όσο στην ουσία ανεξιχνίαστη παραμένει η ψυχή του κάθε συντρόφου. Πεδίον λαμπρόν, επομένως για τη δημιουργική συγγραφική φαντασία για να οδηγήσει μια ερωτική ιστορία στα όρια του μυστηρίου και, φυσικά, να τα υπερβεί. Πέρα από τη λογοτεχνία, άλλωστε, η τέχνη του κινηματογράφου έχει να δείξει εξαιρετικές τέτοιες αναμείξεις, πολύ αργότερα βέβαια.

Πρωτοπόρος ο Πόε, όπως παρατηρεί στο εύστοχο Επίμετρο η μεταφράστρια του βιβλίου Σπάρτη Γεροδήμου: «Είναι όχι μόνο πρωτοπόρος αλλά και πρωτότυπος. Όταν σκεφθεί κανείς, πόσοι άλλοι ακολούθησαν το παράδειγμά του, επηρεασμένοι από την πρωτοποριακή σκέψη του, αντιλαμβάνεται το μέγεθος του χρέους τους απέναντι σε αυτή τη μεγαλοφυΐα». Η έκδοση συμπληρώνεται από εκτενές Βιο-εργογραφικό του Πόε.

 

Διώνη Δημητριάδου