Λεξικό της Μυκηναϊκής Ελληνικής Ιωάννης Κ. Προμπονάς Εκδόσεις ΣΩΒ (Σύλλογος προς διάδοσιν ωφελίμων βιβλίων) η πρώτη δημοσίευση στο diastixo.gr

 

Λεξικό της Μυκηναϊκής Ελληνικής

Ιωάννης Κ. Προμπονάς

Εκδόσεις ΣΩΒ (Σύλλογος προς διάδοσιν ωφελίμων βιβλίων)

η πρώτη δημοσίευση στο diastixo.gr

Ιωάννης Κ. Προμπονάς: «Λεξικό της Μυκηναϊκής Ελληνικής»

 

Έργο ζωής ονομάζει ο Ιωάννης Κ. Προμπονάς, Ομότιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών, το πόνημά του Λεξικό της Μυκηναϊκής Ελληνικής, και δικαιολογημένα. Πρόκειται για έργο που εκκινεί, ως ιδέα, το 1969, κατόπιν παίρνει τη μορφή διατριβής, το 1974, και οδηγεί αρχικά σε δύο έργα: α) Σύντομος Εισαγωγή εις την Μυκηναϊκήν Φιλολογίαν (1977) και β) Λεξικό της Μυκηναϊκής Ελληνικής, τόμος Α΄ (1978). Αν και ασχολήθηκε με τη συνέχιση και ολοκλήρωση του Λεξικού πολλά χρόνια μετά (από το 2007 έως το 2011), στο ενδιάμεσο διάστημα δεν έπαψε να αποδελτιώνει μυκηναϊκές μελέτες, που είχαν σχέση με τα μυκηναϊκά κείμενα αλλά και τα αρχαιολογικά ευρήματα. Τώρα από τις εκδόσεις ΣΩΒ έχουμε το σπουδαίο αυτό Λεξικό στην πλήρη του μορφή.

Μιλώντας για μυκηναϊκά κείμενα εννοούμε τα περίπου έξι χιλιάδες κείμενα της Γραμμικής Β, που μας έχουν σωθεί χαραγμένα σε πήλινες πινακίδες ή ζωγραφισμένα πάνω σε αμφορείς, με περιεχόμενο λογιστικής ή διοικητικής φύσης (για την ακρίβεια είναι λογαριασμοί των μυκηναϊκών ανακτόρων, γεγονός που αποδεικνύει πως η πρώτη ελληνική γραφή ήταν αποκλειστικά προς χρήση της ανακτορικής διοίκησης) αποτελούμενα από 88 συλλαβογράμματα και 158 ιδεογράμματα, κυρίως αριθμούς και εικόνες. Αυτά είναι τα αρχαιότερα γραπτά μνημεία της ελληνικής γλώσσας που αποκρυπτογραφήθηκαν το 1952 από τον αρχιτέκτονα M. Ventris και τον ελληνιστή J. Chadwick, συνιστώντας έτσι το σημαντικότερο φιλολογικό γεγονός του 20^ού αιώνα. Μέχρι τότε τα Ομηρικά έπη αποτελούσαν τα αρχαιότερα γραπτά μνημεία της ελληνικής γλώσσας, και ήταν αυτή ακριβώς η ομηρική γλώσσα που βοήθησε στην αποκρυπτογράφηση των κειμένων και τον συσχετισμό τους με τις βαθιές ρίζες της ελληνικής ανά τους αιώνες. Τα κείμενα αυτά είναι τα γραπτά κατάλοιπα ενός λαμπρού πολιτισμού, του μυκηναϊκού, συγχρόνως είναι τα αρχαιότερα μνημεία του ευρωπαϊκού και σε ένα μεγάλο βαθμό του παγκόσμιου πολιτισμού. 

Ο Ιωάννης Προμπονάς παραθέτει τα λήμματα στον μυκηναϊκό τους τύπο, τα μεταφράζει (συχνά παρουσιάζοντας και ολόκληρο το κείμενο, στο οποίο εμπεριέχονται), παρέχει πληροφορίες για τον τόπο που βρέθηκαν, δίνει τον τύπο με λατινικούς χαρακτήρες και μεταγραμμένο στο ελληνικό αλφάβητο. Το πιο ενδιαφέρον είναι ότι παρακολουθείται η πορεία της μυκηναϊκής λέξης μέχρι τις μέρες μας, αποδεικνύοντας έτσι τη συνέχεια της ελληνικής γλώσσας. Αξίζει μάλιστα να αναλογιστούμε πως το γλωσσικό «στρώμα» που φέρουν μέσα τους οι λέξεις πηγαίνει πολύ πιο πίσω από τη χρονολόγηση των μυκηναϊκών κειμένων, καθώς και η ρίζα των Ομηρικών επών, δηλαδή η προφορική παράδοση που οδήγησε στη μορφή των ομηρικών επών, χρονολογείται πολύ πριν από την ηλικία των μυκηναϊκών πινακίδων (15^ος-13^ος π. Χ. αι.).

Εδώ έγκειται και η σημασία για το ευρύτερο κοινό ενός τέτοιου λεξικού, που θα μπορούσε κάποιος να πει πως ενδιαφέρει μόνον τους ειδικούς μελετητές. Ο τρόπος που καταγράφονται και εξηγούνται τα λήμματα, προσφέρει στον αναγνώστη την ευκαιρία να δει την πορεία της ελληνικής γλώσσας μέσα στους αιώνες, να συσχετίσει τις απαρχές των σημερινών λέξεων με τις σύγχρονες της καθομιλουμένης. Γιατί γραπτή την ελληνική μπορεί να την έχουμε από τον 8^ο αιώνα, που καταγράφονται τα ομηρικά έπη (ωστόσο με βαθιές τις ρίζες τους ως προφορικά μνημεία αιώνες πίσω), με τα μυκηναϊκά όμως γλωσσικά μνημεία αποδεικνύεται η απώτατη αρχική τους ρίζα. Ο Προμπονάς ακριβώς αυτό αναζητά, τη συσχέτιση των μυκηναϊκών καταλοίπων με την ελληνική γλώσσα στη διαχρονική της πορεία.

Εδώ ένα δείγμα: στο λήμμα Οπιθυραίος (ανδρικό όνομα ή αξίωμα), βλέπουμε τη σύνθεση της λέξης από την πρόθεση οπί (=επί) ως πρώτο συνθετικό και ως δεύτερο συνθετικό ένα παράγωγο του ουσιαστικού θύρα. Κατά λέξη σημαίνει «αυτός που στέκεται στη θύρα». Στο λεξικό παρατίθεται και η ομηρική φράση: Πάτροκλος δε θύρησιν εφίστατο ισόθεος φως Ιλ. Λ 644 (πα στο κατώφλι εφάνη ο Πάτροκλος, ίδιος θεός, κι εστάθη, μτφρ Καζαντζάκη-Κακριδή). Η διαχρονική πορεία μιας λέξης (θύρα) από το μυκηναϊκά χρόνια στα ομηρικά και μέχρι σήμερα. Στο λήμμα περιλαμβάνονται, όπως σημειώθηκε παραπάνω, και πληροφορίες για κάποιον πιο ειδικό που το συμβουλεύεται.

Την έκδοση συμπληρώνει μια εκτενής βιβλιογραφία (περ. 200 σελίδες). Ένα έργο, στο σύνολό του, πολύτιμο.

 

Διώνη Δημητριάδου