Γυμνός επί τα μάτια
Κώστας Θ. Ριζάκης
ΑΩ εκδόσεις
η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal
στη στήλη ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500+ ΛΕΞΕΙΣ
ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500+ ΛΕΞΕΙΣ | Εν θλίψεσι το ποίημα δεικνύει το ήθος του ποιητή • Fractal
Εν θλίψεσι το ποίημα δεικνύει το ήθος του ποιητή
Προς δόξαν του οξύμωρου και σε πείσμα μιας εποχής εξόχως αντιποιητικής, η ποίηση επιμένει να γράφεται. Συχνά όχι με επιτυχία. Κάποιες φορές στα όρια του ποιητικού ρυθμού και με ενδείξεις προσωπικού ύφους. Σπάνια, ωστόσο, έχει τη δύναμη να μας ξαφνιάζει με την τόλμη της, πιστή από τη μια σε πατροπαράδοτες αρχές ποιητικής, κι όμως από την άλλη τόσο ρηξικέλευθα φρέσκια και πρωτότυπη.
Με τον τρόπο που ο Κώστας Ριζάκης –ταγμένος στην ποίηση– δείχνει τον σεβασμό του σ’ αυτές τις ίδιες τις λέξεις, τις γενεσιουργές του ποιητικού θαύματος, έχει κερδίσει δικαιολογημένα μια ιδιαίτερη θέση ανάμεσα στους ομοτέχνους του. Λέξεις δηλωτικές και συνυποδηλωτικές των νοημάτων, λέξεις πλασμένες για τη ποιητική περίσταση, λέξεις σύνθετες για να υπηρετήσουν την ανάγκη της μοναδικής στιγμής, κι ας ξεχαστούν μετά. Λέξεις που «σπάνε» στα δύο, χωρίς να χάσουν τον αρχικό τους κώδικα, ίσα ίσα εμπλουτίζοντάς τον. Ποίηση εν ρυθμώ που, χάριν αυτής της πρωταρχικής συνθήκης γραφής, καθοδηγεί τους στίχους με άνετο διασκελισμό, που αλλοιώνει την ισομετρία της δημοτικής ποίησης σε μορφή και περιεχόμενο, κι όμως στο ηχητικό αποτέλεσμα (ναι, η ποίηση διαβάζεται δυνατά, να μην χάνονται οι τόνοι της φωνής) έχουμε το αισθητικό άγγιγμα στην παραδοσιακή μετρική. Η πρωτοτυπία του διασκελισμού στην ποίηση του Ριζάκη θα φανεί ακόμη και στην αποκοπή των λέξεων από στίχο σε στίχο, προκειμένου να μην διαταραχθεί αυτή ακριβώς η μετρική. Έτσι, επιβεβαιώνει την τήρηση της ποιητικής παράδοσης όσο και την πρωτοπόρα αντίληψη για μια ποίηση που είναι φορέας ανανέωσης.
Δύο δέσμες από έντεκα ποιήματα η κάθε μία, με ένα ακόμη πρωταρχικό ποίημα «εισόδου» και με ένα ακροτελεύτιο «εξόδου», συνιστούν την πρόσφατη ποιητική του συλλογή, Γυμνός επί τα μάτια. Ποιήματα εσωτερικού πόνου, που ξεγελούν συχνά με τον παίζοντα τρόπο τους, ωστόσο σε προσεκτική ανάγνωση είναι ποιήματα γραμμένα εν θλίψεσι, με την ειρωνεία, τον σαρκασμό και, φυσικά, τον αυτοσαρκασμό να αποτελούν μιαν άλλη όψη των θλίψεων, ένα ισχυρό ξόρκι που δρα ιαματικά. Ξεχωριστά ποιήματα τα «διανύοντα έθους» (για το προστημένον), «η εμπειρομάτα» (για εσώκλειστη μιαν αρμαθιά ναυάγια), «η εγρήγορση» (για τη σύλληψη της λέξης αυριομηδέν), «καμένο» (γιατί καθώς διαβάζεις ξεπηδούν από το ποίημα και ακούγονται τα τρία γλαρόπουλα), «η άγνωστος» (για το επίμονο μάταιο του πράγματος), «η ομολογία» (για όλες τις λέξεις της), «ελεύθερη κατάδυση» (για τη μετατροπή μιας λέξης με μόνο ένα εμβόλιμο σ, περβαζωμένος του πρωινού, αρχικά, αλλά περβαζωσμένος του λοιπού), «οι νυν φυγές» (για το χρώμα της θλίψης και για το φτερούγισμα της σημαίας). Σε όλα ένας ή δύο στίχοι καταληκτικοί συνοψίζουν και επεκτείνουν κατά το δυνατόν, πάντα, το πεδίο της ανάγνωσης.
Κι αν η θλίψη πλέον εμφανής, μένει να αναδειχθεί και το ποιητικό ήθος. Παραθέτω το ποίημα «η ομολογία»:
πέρα από τον κλειστό παγιωμένα
δε πρωτόκλειστον ορίζοντα κάτι
παρέκει εκτός αυτού διάβολε ναι
το επεξεργάζετ’ εύλογα θα πρέπει
έστω ουτοπικά είτε ως προοπτική
εσχατιάς ε δεν μπορεί αποφαίνεται
σίγουρα κατ’ υπάρχει όθεν με ανά χείρας
τον σουγιά το τρέμισμα στο μάτι χρουτς
χρατς σκίζει ό,τι εξόχως έζησε ποίημα πες μονάχο
Η συνειδητοποίηση του κλειστού ορίζοντα, που ανανεώνει κάθε τόσο τον κλοιό να εγκιβωτίσει μέσα του τον ποιητή, αλλά και η υποψία πως όλο αυτό το περίκλειστο που γεννά την ποίησή του ίσως να σπάει κάπου, έστω κι αν είναι για να τον οδηγήσει στο έσχατο όριο, αυτά τα δύο μαζί σε αντιθετική σχέση φτιάχνουν έναν κοινό τόπο, το σημείο που ο ίδιος ο ποιητής βρίσκει τον εαυτό του, αναιρώντας την πηγή της δημιουργίας, τη μοναξιά του.
Η συνέχεια στο ποίημα «ελεύθερη κατάδυση»:
περβαζωμένος τού πρωινού κοιτάς
απ’ το παράθυρον ολίγην θαλασσίτσα
θάλασσα πούθε να ευρεθεί δένδρα σε
περιβόλι οπωροφόρα εύφορα πέφτει
το μάτι στα υψηλά δυο κεραμιδοστέγες
κόκκινες όπως παρελθόν αιματωμένον
τόσο περβαζωσμένος του λοιπού γυρνάω τήν
πετούγια δίφυλλα εσωφυλάκισα μη μαγκωμέν’ εικόνα
Η απόφαση σκληρή, ξανά εσώκλειστος διάγει του λοιπού, αν αυτή και μόνον αυτή η αφορμή της γραφής. Το έθος γίνεται ήθος (κοινή άλλωστε η ρίζα τους) και ο ποιητής παραμένει πιστός για μιαν ακόμη φορά στην ποίηση που τον θρέφει. Κι ας είναι βαρύ το τίμημά της, ποίηση δυνατή και αληθινή γράφεται κατά μόνας και εν θλίψεσι. Η ποίηση του Ριζάκη δεν κατηγοριοποιείται, είναι ξεχωριστή, είναι ιδιαίτερη. Αυτή είναι και η αξία της.
Η Χριστίνα Καραντώνη, σε εξώφυλλο, οπισθόφυλλο και μέσα σελίδες, μετέχει του ποιητικού πεδίου με τη δική της γραφίδα, την εικαστική, δημιουργώντας μια συνομιλία με τα ποιήματα, πότε σε γήινα χρώματα, υπενθυμίζοντας τη φθαρτότητα του σώματος, πότε με τη μείξη άσπρου μαύρου, εικαστικού συνώνυμου των θλίψεων.
Διώνη Δημητριάδου
.png)
