Η κρήνη της οδύνης Το πένθος, ο πόνος, η θλίψη ως πηγή λογοτεχνικής δημιουργίας Γιάννης Παπακώστας εκδόσεις ΣΩΒ (Σύλλογος προς διάδοση ωφέλιμων βιβλίων) η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal στη στήλη ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500 ΛΕΞΕΙΣ

 

Η κρήνη της οδύνης

Το πένθος, ο πόνος, η θλίψη

ως πηγή λογοτεχνικής δημιουργίας

Γιάννης Παπακώστας

 εκδόσεις ΣΩΒ (Σύλλογος προς διάδοση ωφέλιμων βιβλίων)

η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal

στη στήλη ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500 ΛΕΞΕΙΣ

ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500 ΛΕΞΕΙΣ: Ποιητική βίωση του πένθους • Fractal (fractalart.gr)

 

 

ποιητική βίωση του πένθους

 

Την έννοια της απώλειας την απέδωσε ο Μπόρχες: «Ξέρω πως έχω χάσει αμέτρητα πράγματα και πως, τώρα, αυτές οι απώλειες είναι τα μοναδικά δικά μου πράγματα». Αυτά τα απολεσθέντα, πολύτιμα δικά τους, καταγράφουν οι ποιητές που απασχολούν τον Γιάννη Παπακώστα, Ομότιμο Καθηγητή της Νέας Ελληνικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, μελετητή του πένθους σ’ αυτό το βιβλίο. Υπάρχει, άραγε, κάποια άλλη αφορμή ικανή να αποτελέσει την «κρήνη» της δημιουργίας στην ποίηση, από το πένθος, κάτι ως έναυσμα ισχυρότερο του πόνου της απώλειας, διαρκέστερου από την αίσθηση του κενού, της απουσίας; Είναι, η ποίηση, ως δημιουργία που πηγάζει από τον πόνο της απώλειας, ίσως και ικανή να αποτελέσει ίαμα, βάμμα ιαματικό; Οξύμωρο το σχήμα, εν μέρει λειτουργικό, αν σκεφθούμε τον καβαφικό ποιητή Ιάσονα, με την αυτονόητη ωστόσο επίγνωση του ελάχιστου και πρόσκαιρου της ίασης. Η ίαση σύντομη, ο πόνος διαρκής.

Ο Παπακώστας εξετάζει ενδεικτικά δέκα ποιητές και ποιήτριες, στο έργο των οποίων έχει τη θέση το πένθος. Τεκμηρίωση, επομένως, της θέσης του, ξεκάθαρης και από τον υπότιτλο του  βιβλίου,  για το πένθος ως  γενεσιουργού δύναμης της ποίησης. Το ενδιαφέρον κυρίως εστιάζεται στον διαφορετικό τρόπο που ο καθένας επιλέγει για να διαχειριστεί το πένθος του, να το καταγράψει σε στίχους αιμάσσοντες, να το μοιραστεί με τους αποδέκτες, εν προκειμένω παρείσακτους όχι μόνο στην ποίησή του αλλά και στο δικό του τραύμα της απώλειας. Ο καθένας κάνει τη δική του σπουδή θανάτου και ο μελετητής τους, συνοψίζοντας, τη δική του. Ουδείς αμέτοχος του πάθους. Άλλοι με τη διατάραξη (έως και κατάργηση) της συντακτικής ακολουθίας, με επινόηση νέου κώδικα επικοινωνίας για τη σύλληψη και εκφορά το άρρητου, άλλοι με τον απόλυτο ρεαλισμό ή την απόλυτη υπέρβασή του, γιατί πώς αλλιώς να συλληφθεί η ακατανόητη εικόνα της μετα – ζωής, άλλοι με την κατακρεούργηση των λέξεων, που νόημα λογικό να μη βγάζουν, όμως να υπονοείται το άφατο, άλλοι με μια αναγκαία ισορροπία ανάμεσα στο άρρητο και στο εκλογικευμένο, με ξεκάθαρες κουβέντες ή με κρυπτικό, ανελέητο λόγο, με ψυχική ταραχή πίσω από τις λέξεις, με διαδρομή από την παιδική αθωότητα έως την ενήλικη αυταπάτη, άλλοι ξορκίζοντας τον θάνατο κι άλλοι σε μια  εξοικείωση μαζί του, εν είδει αναγκαίας συμφιλίωσης. Η έρευνα των διαφορετικών τρόπων απόλυτη ένδειξη τόσο για την ικανότητα του μελετητή να διαβάσει πίσω από τις λέξεις, όσο και για την πολυμορφία εν τέλει του  πάθους.

Γράφει ο Ίρβιν Γιάλομ, βαθύς ανατόμος του ανθρώπινου πένθους: «Περισσότερο απ’ τον θάνατο αυτό που φοβόμαστε είναι η απόλυτη απομόνωση που τον συνοδεύει» Αλλά και η Κατερίνα Μάτσα επισημαίνει: «Όμως η εμπειρία του πένθους χρειάζεται, οπωσδήποτε, έναν συνομιλητή για να βιωθεί και να εκφραστεί με λόγια, να μιληθεί»). Είναι, λοιπόν, η ανάγκη καταγραφής του πένθους ένα είδος μοιράσματος, μια κραυγή, όσο ηχηρή, να ακουστεί όπου δει, να καταλαγιάσει μοιρασμένος ο πόνος;

Ωστόσο, άλλη μία εκδοχή αναφαίνεται και από τη μελέτη των ποιητών που εξετάζονται εδώ, αλλά και από τις κριτικές παρεμβάσεις του μελετητή. Η ποίηση αυτή κοιτάζει κατά πρόσωπο το πένθος της, το ακουμπά στη γραφή της εν είδει μιας προσωπικής απόπειρας απάντησης στο αιώνιο ερώτημα: τι συμβαίνει εδώ, που πάμε και από πού ερχόμαστε; Στην κραυγαλέα έλλειψη απάντησης, στην ανελέητη σιωπή του σύμπαντος κόσμου, ο ποιητής με τα δικά του όπλα τολμά να μιλήσει για το άφατο προσδίδοντας στις λέξεις του μια ψευδαίσθηση έστω αιωνιότητας. Το ποίημα, από τη στιγμή της δημιουργίας του και μετά ζει εις το διηνεκές εκφράζοντας κάθε εποχή με άλλο τρόπο, ανήκοντας πλέον στον κάθε φορά νέο αποδέκτη του. Και αυτό είναι μια υπόσχεση αιωνιότητας. Το ποίημα, σε κάθε περίπτωση, είναι σουγιάς που ξεσκίζει τον δημιουργό του, γιατί αυτό μπορεί να ενσαρκώνει μια ελπίδα αιωνιότητας, ο ποιητής όμως παραμένει δεμένος στην ανελέητη θνητότητα.

Το βιβλίο του Γιάννη Παπακώστα είναι εν τέλει μια μελέτη για τη βίωση του πένθους και τις διαφορετικές δικλίδες διαφυγής από αυτό μέσω της ποίησης, όσο κι αν αυτές αποδεικνύονται ανίσχυρες μπροστά στο άχθος μιας απώλειας. Καθόλου τυχαίο, φυσικά, το γεγονός πως επιλέχθηκε η ποίηση από όλες τις άλλες λογοτεχνικές γραφές, καθώς ο ποιητικός λόγος έχει τη δύναμη να βάλει σε λέξεις τον άφατο πόνο, και με όχημα αυτές τις λέξεις να βρει τον δρόμο κατευθείαν για την ψυχή του αποδέκτη. Ουδείς αμέτοχος του πένθους.

Διώνη Δημητριάδου