Ενέδρα στο δήμαρχο Κερατέα-Λαύριο 1865 Ιστορικό αφήγημα Γιώργος Π. Ιατρού ΑΩ εκδόσεις η πρώτη δημοσίευση στην Bookpress

 

Ενέδρα στο δήμαρχο

Κερατέα-Λαύριο 1865

Ιστορικό αφήγημα

Γιώργος Π. Ιατρού

ΑΩ εκδόσεις

η πρώτη δημοσίευση στην Bookpress

https://bookpress.gr/kritikes/diafora/16041-enedra-sto-dimarxo-tou-giorgou-p-iatroy-kritiki-mia-sygkrousi-sta-xronia-tis-aplistias?fbclid=IwAR0viQFv1ZSsFTqnx6mA_0dbP4vvglMwD22OlhwUsDM27DLoLruh7cOZ2uM 

 

Μια σύγκρουση στα «χρόνια της απληστίας»

 

Μια αφήγηση άγνωστη, δηλαδή αγνοημένη, από την  επίσημη ιστοριογραφία, φέρνει στο φως ο Γιώργος Π. Ιατρού. Αφορά την ενέδρα που στήθηκε με θύμα τον δήμαρχο Κερατέας Λουκά Π. Αθανασίου (του επιτέθηκαν με τσουράπια, δηλαδή κάλτσες γεμάτες με άμμο), ο οποίος εξέπνευσε λίγες μέρες μετά, στις 5 Δεκεμβρίου 1865 – κατά την άποψη του συγγραφέα επρόκειτο για το πρώτο θύμα της τοπικής αυτοδιοίκησης στην Ελλάδα. Καθόλου τυχαία η χρονολογία, γιατί ήταν η χρονιά που μια νέα πόλη γεννήθηκε, η εργατούπολη του Λαυρίου (αντίγραφο των Cities-Companies του 19^ου αιώνα) ως απόρροια της δημιουργίας των Μεταλλείων από τη γαλλική εταιρεία Σερπιέρη. Ο δήμαρχος Αθανασίου ήταν ο εμπνευστής της αντίστασης των κατοίκων κατά της εταιρείας του Σερπιέρη προκειμένου  να μην περάσουν τα μεταλλεία άνευ όρων σε ξένα χέρια· το βασικό επιχείρημα/ισχυρισμός στην ουσία του Σερπιέρι για την ασύδοτη δράση του ήταν ότι σ’ αυτόν και μόνον οφειλόταν η ανακάλυψη της αξίας των αρχαίων σκωριών του Λαυρίου. Από την άλλη η τοπική κοινωνία διεκδικούσε ό,τι τη ανήκε από τον τοπικό πλούτο. Η σύγκρουση ήταν αναπόφευκτη, και ο δήμαρχος βρέθηκε στην πρώτη γραμμή αυτής της αντιπαράθεσης με τον ισχυρό παράγοντα της εποχής. Η μοίρα του ήταν προδιαγεγραμμένη.

Μια ιστορία που κυκλοφορούσε με την αχλύ ενός θρύλου –κάτι ανάμεσα στη πραγματικότητα και στον μύθο–  μα στάθηκε αρκετή μια διήγηση ενός παππού σ’ ένα καφενείο το 1985, για να «στοιχειώσει» τον άοκνο μελετητή της ιστορίας των Μεσογείων και της Λαυρεωτικής Γιώργο Ιατρού. Από τότε και ως σήμερα που εκδόθηκε το ιστορικό του αφήγημα, ανέτρεξε επί τριάντα πέντε και πλέον χρόνια σε γραπτές και προφορικές πηγές, χρησιμοποίησε πολλά πρωτογενή στοιχεία από τα Γενικά Αρχεία του Κράτους αλλά και ιδιωτικά αρχεία, παλιές εφημερίδες, δικογραφίες, συμβόλαια, ληξιαρχικές πράξεις κ.α., με σκοπό να φέρει στο φως και να αποδείξει τεκμηριωμένα την παλιά αυτή ιστορία. Έθεσε στο κέντρο την αντιπαράθεση της δημοτικής αρχής και των κατοίκων με τον Σαρπιέρι, μια υπόθεση χαμένη εξ αρχής, όπως φάνηκε εκ του αποτελέσματος. Και κομβικό γεγονός τοποθέτησε την ενέδρα στον δήμαρχο, μια σκοτεινή υπόθεση που συσκοτίστηκε ακόμη περισσότερο τα χρόνια που ακολούθησαν, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει ούτε το όνομα του δημάρχου πάνω στον τάφο του.

Μια αφήγηση που δένει την τοπική ιστορία με την παγκόσμια, στον βαθμό που ένα επιμέρους γεγονός ταυτόχρονα εμπεριέχει τον παλμό, τα ήθη και φυσικά τα κυρίαρχα συμφέροντα της εποχής, αλλά και εξακτινίζεται επηρεάζοντας ένα ευρύτερο πεδίο από το τοπικό – καμία ιστορία, όσο μικρή, δεν λειτουργεί αυτόνομα και ανεξάρτητα από τις ευρύτερες εξελίξεις. Έχει ενδιαφέρον ο τρόπος που ο Ιατρού εκθέτει το υλικό του και διατυπώνει διακριτικά (όπως ο κάθε σοβαρός μελετητής που δεν αρκείται σε μια απλή παράθεση στοιχείων) τις απόψεις του. Αξιολογεί σωστά και μετρημένα τις προφορικές αφηγήσεις/μαρτυρίες, τις αφήνει να συνεπικουρούν την όλη μελέτη, καθώς συχνά το αφηγημένο παρελθόν φιλτράρεται  από σημερινά συναισθήματα, ιδεολογίες και φυσικά ιδεολογήματα ποικίλα. Στηρίζεται, έτσι, κυρίως στα γραπτά ντοκουμέντα, γιατί στην ουσία μόνον αυτά συνιστούν ιστορία με τον επιστημονικό όρο. Μαθηματικός ο ίδιο, δεν μπορούσε να μη δομήσει μ ορθολογικό τρόπο το υλικό του, φτιάχνοντας επαγωγικό συλλογισμό, βαδίζοντας δηλαδή από το ειδικό στο γενικό, καθώς έτσι αποδεικνύεται η αλήθεια των γεγονότων (εδώ έχει σημασία η σειρά των γεγονότων που οδήγησαν νομοτελειακά στη σύγκρουση) χρησιμοποιώντας όμως παράλληλα εκεί που έπρεπε την παραγωγική συλλογιστική πορεία, που διατυπώνει γενικές αλήθειες οι οποίες έχουν εφαρμογή σε επιμέρους περιπτώσεις (εδώ έχει σημασία η γενική αλήθεια για την εποχή της απληστίας, είμαστε στις τελευταίες δεκαετίες του 19^ου αιώνα,  που επαληθεύεται από τα επιμέρους γεγονότα).

Το ιστορικό αφήγημα του Ιατρού εντάσσεται στην ευρύτερη υπόθεση των Λαυρεωτικών, δηλαδή της διαμάχης μεταξύ της γαλλοϊταλικής εταιρείας Roux - Serpieri - Fressynet CIE με το ελληνικό δημόσιο, σχετικά με την έκταση και τη μορφή της εκμετάλλευσης των μεταλλείων του Λαυρίου. Ακολούθησε χρηματιστηριακό σκάνδαλο και τη συνακόλουθη καταστροφή πολλών οικογενειών που επένδυσαν στις μετοχές των μεταλλείων. Η ενέδρα στον δήμαρχο αποτελεί  ένα παράπλευρο γεγονός, το οποίο στη μικρογραφία του αποδίδει το γενικότερο κλίμα. Για τους κατοίκους, όμως, της Λαυρεωτικής ήταν ένα μείζον γεγονός, το οποίο έχει τη σημασία του ως σήμερα. Κάτω από αυτό το πρίσμα, η μελέτη του Ιατρού έχει την ξεχωριστή της αξία. Ένα βιβλίο που έρχεται, επομένως, να συμπληρώσει την επίσημη ιστορία, αναδεικνύοντας πτυχές του ζητήματος ως τώρα ανεξερεύνητες. Όσο για τα πολλά τεκμήρια που χρησιμοποιεί, αξίζει να αναφέρουμε την άποψη του Ε.Χ. Καρ, την οποία επικαλείται ο συγγραφέας: «Οι πληροφορίες που θα αντλήσουμε από τις πηγές μας και οι εικόνες για το παρελθόν που θα φτιάξουμε εξαρτώνται από τις ερωτήσεις που θα υποβάλουμε στα ντοκουμέντα μας». Ο Ιατρού δείχνει έτσι πως λειτουργεί στα μελετήματά του με τον τρόπο ενός ιστορικού, πράγμα σπουδαίο, γιατί δεν είναι αυτή η ειδικότητά του. και όπως ο ίδιος «ρωτάει» τις πηγές του για να αποκαλυφθεί η ουσία τους, έτσι μοιάζει να παροτρύνει και τον αναγνώστη να επεξεργαστεί τα πολλά στοιχεία που παραθέτει και να βγάλει τα συμπεράσματά του. Δεν τον χειραγωγεί.

Φροντισμένο από τις ΑΩ εκδόσεις το ιστορικό αφήγημα, σε επιμέλεια του Δημήτρη Φύσσα, με πλούσιο φωτογραφικό υλικό, με ένα εξαιρετικό εξώφυλλο (έργο του Γιάννη Δημητράκη) που αναπαριστά εικαστικά την ενέδρα επικεντρώνοντας στη φοράδα του δημάρχου που επέστρεψε αλαφιασμένη και μόνη. Και μια αφήγηση σε ζωντανή, γλαφυρή γλώσσα, που αποδεικνύει ότι η λογοτεχνική γραφή έρχεται πολύτιμη αρωγός στο ιστορικό κείμενο.

 

Διώνη Δημητριάδου

 

Απόσπασμα

 

Η διήγηση ενός παππού στη γειτονιά μου στα πάνω καφενεία της Κερατέας το 1985, η σπηλαιώδης φωνή του, τα ξεκάθαρα ελληνικά του, ο σεβασμός που μου ενέπνεε, η καταπληκτική ιστορία του με «στοίχειωσε». Ο μπάρμπα Γιώργης Ρώμας (1884-1987) είχε τελειώσει Σχολαρχείο και τα ήξερε πολύ καλά. Κυρίως δεν έλεγε παραμύθια. Διατηρούσε αρχείο εγγράφων της εποχής εκείνης γιατί ήταν εγγονός του Ιωάννη Σταμ. Ρώμα που διετέλεσε δήμαρχος 1866-1870, λίγο μετά το Λουκά Π. Αθανασίου. Σύμφωνα με την αφήγηση, αυτή τη εποχή που ήρθε ο Σερπιέρι για να δημιουργήσει την Εταιρεία Μεταλλείων Λαυρίου, ο δήμαρχος Λουκάς Π. Αθανασίου τον συνάντησε και του έθεσε τρεις όρους για να προχωρήσει στη συμφωνία και να παραχωρηθούν τα εδάφη που ανήκαν στην Κοινότητα Κερατέας:

1.      Η Εταιρεία να καταβάλλει δημόσιο και δημοτικό φόρο.

2.      Η Εταιρεία να αναλάβει να σπουδάσει τα ικανά παιδιά της Κοινότητας στη Γαλλία.

3.      Η Εταιρεία να μεριμνήσει για την υγεία των κατοίκων, όταν στηθούν οι εγκαταστάσεις κι αρχίσουν οι εργασίες.  (σ. 17).