Η ελιά και η φλαμουριά
Ελλάδα και κόσμος - Άτομο και ιστορία
στην ελληνική πεζογραφία 1974-2020
Δημοσθένης Κούρτοβικ
εκδόσεις Πατάκη
η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal
στη στήλη ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500 ΛΕΞΕΙΣ
ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500 ΛΕΞΕΙΣ: Από την «ελιά» στη «φλαμουριά» • Fractal (fractalart.gr)
Η ενδιαφέρουσα μελέτη του Δημοσθένη Κούρτοβικ Η ελιά και η φλαμουριά – Ελλάδα και κόσμος,
άτομο και ιστορία στην ελληνική πεζογραφία 1974-2020, που πρόσφατα
κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Πατάκη, δίνει την ευκαιρία να διατρέξουμε σχεδόν
πενήντα χρόνια νεοελληνικής πεζογραφίας. Να επισημανθεί ότι στη σχετικά
πρόσφατη εκδοτική παραγωγή δεν είναι το μόνο βιβλίο με παραπλήσια θεματική,
γεγονός που επιτρέπει δύο διαπιστώσεις: αφενός ότι τα πενήντα χρόνια είναι μάλλον αρκετά για μια εκτενή επισκόπηση
ουσίας, και αφετέρου ότι το ενδιαφέρον πλέον προσανατολίζεται, πέρα από την
περιστασιακή αξιολόγηση ενός βιβλίου ή και ενός συγγραφέα, περισσότερο στην
περιρρέουσα ατμόσφαιρα, είτε αυτή εκλαμβάνεται ως κράμα πολιτικών και
κοινωνικών εξελίξεων είτε ως πολιτιστική επεξεργασία του κλίματος που
διαμορφώνεται ως επακόλουθο των εξελίξεων αυτών. Ωστόσο, το εν λόγω συγγραφικό
πόνημα του Δημοσθένη Κούρτοβικ έχει μια διαφορετική οπτική από τα υπόλοιπα
παρεμφερή, καθώς δεν εστιάζει στους συγγραφείς για να τους αξιολογήσει αλλά
επικεντρώνει στα βιβλία. Και αυτό γιατί εξετάζει όχι μόνο τη σχέση του βιβλίου
με την κοινωνία (έτσι κι αλλιώς ένα πολύ ενδιαφέρον θέμα από μόνο του στη
γενική θεωρητική του προσέγγιση) αλλά τη σχέση της λογοτεχνίας (εν προκειμένω
της πεζογραφικής εκδοχής της) με τη ζωή στο σύνολό της, με τον κόσμο, την
ιστορική συλλογική συνείδηση, με τις πολιτισμικές αλλαγές που καθόρισαν τη
φυσιογνωμία της εποχής της Μεταπολίτευσης αλλά και τον τρόπο που αυτές έγιναν
αποδεκτές (στο βαθμό που έγιναν) διαφοροποιώντας τις νοοτροπίες ή (συχνά)
συγκρουόμενες μαζί τους. Εν τοιαύτη περιπτώσει, αν δεχθούμε ότι η Τέχνη σε όλες
της τις μορφές, ως αντικείμενο εξέτασης αλλά και ως κατ’ ουσίαν πολιτιστικό
αγαθό, δεν μπορεί να εκληφθεί συρρικνωμένη μόνο μέσα στα υλικά της
χαρακτηριστικά, τότε το εν λόγω πόνημα έχει να προσφέρει σημαντική αρωγή σε μια
συζήτηση γύρω από τη λογοτεχνία, θεωρούμενη ως αφενός αντικαθρέφτισμα της
εποχής της αλλά και ως όχημα μιας δυνάμει αλλαγής.
Το βιβλίο χωρίζεται σε δύο μέρη με βάση μια χρονική μέτρηση: 1974-1989 και 1990-2020. Το βασικό κριτήριο της διάκρισης σε δύο μέρη είναι μια σταδιακή διαφοροποίηση της φυσιογνωμίας της Μεταπολίτευσης η οποία αντανακλά στη λογοτεχνική δημιουργία. Αυτή σχετίζεται με τη (σταδιακή πάλι) μεταπήδηση από το «εμείς» στο «εγώ», εκδηλωμένο ως μια εσωστρέφεια με έμφαση στην εντοπιότητα και στο ελληνικό στοιχείο, κατά την πρώτη περίοδο, και η επιστροφή στο «εμείς», κάτω όμως από μια νέα θεώρηση, προσαρμοσμένο στην παγκοσμιοποίηση, κατά τη δεύτερη εξεταζόμενη περίοδο.
Ενδιαφέρουσα πάντα η κριτική ματιά του Κούρτοβικ, κυρίως
μέσα στο ανατρεπτικό της πνεύμα, εξετάζει τις επιλογές της πεζογραφίας
συνεκτιμώντας τη «συνομιλία» τους (σε συμφωνία ή σε αντίθεση) με τις κοινωνικές
και πολιτικές συνθήκες της εποχής, αναδεικνύοντας τάσεις ενδογενείς ή
εισαγόμενες, εμμονές που επιβίωσαν από παλαιότερες εποχές αλλά και καινοφανείς
ιδέες και τρόπους γραφής. Η κληρονομιά του Εμφυλίου, η ξεχωριστή δεκαετία του
’80, οι ήρωες και οι αντιήρωες, η άνθηση του μυθιστορήματος, η «γυναικεία»
οπτική, το κοινωνικό-αστυνομικό μυθιστόρημα, η λογοτεχνία του φανταστικού, το
ιστορικό μυθιστόρημα, η «λογοτεχνία της Κρίσης», ο ρόλος της κριτικής κ. α.
είναι από τα θέματα του βιβλίου. Στην ουσία δημιουργεί ένα εγχειρίδιο κριτικής
σκέψης (με την αισθητική του συγγραφέα και τη διεισδυτική ματιά του κριτικού),
εντυπωσιακό ως προς την πύκνωση ουσίας στη σχετικά μικρή του έκταση, που χρονικά
εκτείνεται στην περίοδο από το 1974 έως σήμερα. Ταυτόχρονα συνιστά ένα
«εργαλείο» ανίχνευσης της φυσιογνωμίας της λογοτεχνικής γραφής και των
συνδέσεών της με την κοινωνία και τη ζωή, δηλαδή έναν τρόπο ερμηνείας του
πολιτισμού. Σε κάθε περίπτωση μια σπουδαία αφορμή για διάλογο που μόνον
ευεργετικός θα είναι για το πολύμορφο αλλά και πολύπαθο λογοτεχνικό τοπίο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου